Тэктоніка пліт

Тэкто́ніка пліт — цэнтральная тэорыя геалёгіі й геафізыкі, прадметам вывучэньня якой зьяўляюцца разнастайныя шырокамаштабныя працэсы ў зямной кары й у верхняй частцы мантыі Зямлі. Літасфэра, якая зьяўляецца жорсткай зьнешняй абалонкай плянэты, раздробнена на тэктанічныя пліты. Яна складаецца зь сямі ці васьмі асноўных плітаў, у залежнасьці ад таго, як яны вызначаны, і шматлікіх дробных плітаў. Тэорыя тлумачыць працэсы на паверхні Зямлі, выкліканыя канвэкцыяй мантыі ва ўнутраных верхніх зямных пластах, і апісвае рух літасфэрных пліт — так званы кантынэнтальны дрыфт — у працэсе якога ўзьнікаюць разнастайныя зьявы. Да апошніх адносяцца ўтварэньне складчатых гор (арагенэз) і акіянскіх ямінаў у выніку ціску паміж рухаючыміся плітамі. Дэфармацыя зьнешніх частак парод, якія ўтвараюць пліту, прыводзіць да другасных фэнамэнаў — вульканізму й землятрусаў, якія ў сваю чаргу выклікаюць узьнікненьне цунамі. Адноснае перасоўваньне плітаў звычайна знаходзіцца ў дыяпазоне ад нуля да 100 мм на год^[1].

Асноўным пастулатам тэорыі тэктонікі пліт зьяўляецца фрагмэнтарная структура літасфэры, якая падзяляецца на сем вялікіх пліт:

Мадэль, заснаваная на канцэпцыі дрэйфу кантынэнтаў, была распрацаваная на працягу першых дзесяцігодзьдзяў XX стагодзьдзя. Навуковая супольнасьць прыняла такую тэорыю толькі пасьля таго, як спрэдынг быў экспэрымэнтальна зацьверджаны ў канцы 1950-х і пачатку 1960-х гадох.

Крыніцы

^ Read, Herbert Harold; Watson, Janet (1975). «Introduction to Geology». New York: Halsted. — С. 13—15. — ISBN 978-0-470-71165-1.

Вонкавыя спасылкі

Дынамічная Зямля: Гісторыя тэктанічнай пліты. United States Geological Survey. (анг.)
Разуменьне тэктонікі плітаў. United States Geological Survey. (анг.)
Тлумачэньне тэктанічных сілаў. Tectonic Forces. (анг.)
Мапа тэктанічных плітаў. Geography University of Colorado. (анг.)
Тэктоніка плітаў. BBC. (анг.)

[1] Read, Herbert Harold; Watson, Janet (1975). «Introduction to Geology». New York: Halsted. — С. 13—15. — ISBN 978-0-470-71165-1.

[1]