Супрацоўніцтва

Каапэрацыя (па-лацінску: cooperatio — супрацоўніцтва) — сукупнасьць арґанізацыйна аформленых абʼяднаньняў грамадзян, якія вядуць гаспадарчую й іншую дзейнасьць. Узьнікла ў выніку руху за стварэньне альтэрнатыўнага капіталізму спосабу арґанізацыі эканамічнага жыцьця шляхам абʼяднаньня груп людзей у агульную гаспадарку. Першыя каапэратыўныя асацыяцыі арцельнага тыпу ўзьніклі самаадвольна ў канцы 18 ст. ў Анґельшчыны сярод рабочых мукамольнай і хлебапякарнай вытворчасьці. Каапэратыўны рух сучаснага тыпу зарадзіўся таксама ў Анґельшчыны ў 1820-я гады. Яго ідэйным натхняльнікам і тэарэтыкам стаў Р.Оўэн. Аналізуючы прычыны беднасьці і шукаючы сродкі яе ліквідацыі, ён прыйшоў да высновы пра магчымасьць мірнага, добраахвотнага пераўтварэньня існуючага ладу й вызваленьне ўсіх саслоўяў. У процівагу прыватнай уласнасьці ён разьвіў ідэю аб дэцэнтралізаваных супольніцтвах, якія зьвязаны тавараабменам і служаць агульнаму дабру. Ідэі Оўэна былі разьвіты ў дзейнасьці так званых Рачдэйльскіх піянэраў — групы ткачоў, якія ў 1844 абʼядналіся ў спажывецкі каапэратыў на прынцыпах, сфармуляваных іх кіраўніком і духоўным настаўнікам Ч.Гавартсам (1814—1868): тавары прадаваліся ня па аптовых, а па рыначных цэнах, частка прыбытку пароўну дзялілася паміж пайшчыкамі, а частка ішла на стварэньне сацыяльнага фонду таварыства. Далейшае разьвіцьцё каапэрацыі ў Эўропе пайшло па двух кірунках — вытворчым і спажывецкім.

Тэорыя каапэрацыі

Распрацавана Робэртам Аксэльродам, Мартынам Новакам і іншымі дасьледчыкамі, яна заснавана на дасьледаваньнях людзей, якія перасьледуюць свае асабістыя інтарэсы, без існаваньня цэнтральнай улады, якая прымушае кожнага чалавека супрацоўнічаць зь іншымі. Прычына здагадкі, што шукаецца ўласная выгада, заключаецца ў тым, што такая гіпотэза дазваляе нам вывучыць складаны выпадак, калі супрацоўніцтва не цалкам заснавана на клопаце пра іншых ці дабрабыце групы ў цэлым.

Супрацоўніцтва і канкурэнцыя

Супрацоўніцтва зьяўляецца антыподам канкурэнцыі, аднак можа быць так, што група арґанізавана на аснове супрацоўніцтва паміж яе членамі, але з мэтай канкурэнцыі зь іншымі групамі.

На сацыяльным узроўні чалавечае супрацоўніцтва можа прымаць форму каапэратываў або традыцыйнага бізнэсу. Многія людзі падтрымліваюць ідэю, што супрацоўніцтва зьяўляецца ідэальным спосабам кіраваньня чалавечымі справамі, аднак некаторыя формы супрацоўніцтва лічацца незаконнымі ў многіх краінах. Ня толькі ў банальным выпадку, калі людзі або групы супрацоўнічаюць для зьдзяйсьненьня злачынстваў, але й з пункту гледжаньня камэрцыі, у выпадку сумеснай дзейнасьці, каб зьмяніць доступ да рэсурсаў або іх кошт.

Эфэкт рынку

Некаторыя мадэлі аналізавалі ўплыў рынку на стратэгію супрацоўніцтва, і было выяўлена, што ў многіх сытуацыях існуе зваротная залежнасьць паміж эфэктыўнасьцю, атрыманьнем пэўнага рэсурсу і колькасьцю гэтага рэсурсу, які можна актыўна атрымаць. У гэтай сытуацыі больш выгадна для кожнай асобы або арґанізацыі спэцыялізавацца на здабычы канкрэтнага рэсурсу і атрымліваць іншыя рэсурсы праз гандаль. Гэта агульная сытуацыя, якая ляжыць у аснове прынцыпу параўнальнай перавагі, які часта выкарыстоўваецца як прынцып, які тлумачыць перавагі гандлю. Гэтая сытуацыя можа прымяняцца да асяродзьдзя зь дзьвума ці больш вытворцамі незалежна адзін ад аднаго, або ў канкурэнцыі з іншым вытворцам або наборам вытворцаў.

Эфэкт рынку таксама бачны ў прыродных сыстэмах. У сьвеце ёсьць мноства прыкладаў чалавекападобных малпаў, рыб-чыстак і іншых відаў. У якасьці простага прыкладу ў дачыненьні да чалавечых грамадзтваў у нас будуць мадэлі, заснаваныя на міжнародным гандлі. Напрыклад, рынак нафты. Арабскія краіны кантралююць здабычу вялікай колькасьці нафты, але для яе здабычы ім патрэбныя тэхналёгіі заходніх краін. Выхад — супрацоўніцтва праз гандаль.