Рыс

Рыс — насеньне аднадольных расьлінаў родаў Oryza sativa (азіяцкі рыс) і Oryza glaberrima (афрыканскі рыс). У якасьці зерня зьяўляецца найбольш распаўсюджаным асноўным прадуктам харчаваньня для вялікай колькасьці насельніцтва сьвету, асабліва ў Азіі. На 2010 год займае другое месца ў сьвеце паводле колькасьці вытворчасьці, пасьля кукурузы^[1].

Паколькі большая частка збожжавых культураў вырошчваецца чалавекам у мэтах спажываньня, рыс зьяўляецца найбольш важнай гэткай культурай для чалавека, забясьпечваючы людзям больш чым адной пятай са спажываных калёрыяў ва ўсім сьвеце^[2].

Генэтычныя дасьледваньні паказалі, што рыс паходзіць ад аднаго культываванага чалавекам продка 8200 — 13 500 гадоў таму ў даліне рэгіёну Жамчужнай ракі ў Кітаі^[3]^[4]. Раней археолягі выказвалі здагадку, што рыс быў культываваны чалавекам ў даліне ракі Янцзы таксама ў Кітаі. З Усходняй Азіі рыс распаўсюдзіўся ў Паўднёва-Ўсходнюю і Паўднёвую Азію. Пасьля ён быў уведзены ў Эўропу праз Заходнюю Азію, а таксама ў Паўночную і Паўднёвую Амэрыку праз эўрапейскую калянізацыю.

Існуюць шмат разнавіднасьцяў рысу, але кулінарныя перавагі, як правіла, аднолькавыя ў розных рэгіёнах. Толькі ў некаторых рэгіёнах, як то Далёкі Ўсход ці Гішпанія, існуе перавагі да ўжываньня больш мяккіх і ліпкіх гатункаў. Вытворчасьць рысу добра падыходзіць для краінаў і рэгіёнаў зь нізкім коштам працоўнай сілы і вялікай колькасьць ападкаў, бо рыс працаёмкі да культываваньня і патрабуе досыць вады. Аднак, рыс можна вырошчваць практычна ў любым месцы, нават на стромкім узгорку або горным раёне з выкарыстаньнем сыстэмы кіраваньня вадой.

Крыніцы

^ ProdSTAT FAOSTAT Праверана 14.01.2014 г.
^ Smith, Bruce D. (1998) The Emergence of Agriculture. Scientific American Library, A Division of HPHLP, New York, ISBN 0-7167-6030-4.
^ Molina, J.; Sikora, M.; Garud, N.; Flowers, J. M.; Rubinstein, S.; Reynolds, A.; Huang, P.; Jackson, S.; Schaal, B. A.; Bustamante, C. D.; Boyko, A. R.; Purugganan, M. D. (2011). "Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice". Proceedings of the National Academy of Sciences 108 (20): 8351. doi:10.1073/pnas.1104686108.
^ Huang, Xuehui; Kurata, Nori; Wei, Xinghua; Wang, Zi-Xuan; Wang, Ahong; Zhao, Qiang; Zhao, Yan; Liu, Kunyan et al. (2012). "A map of rice genome variation reveals the origin of cultivated rice". Nature 490 (7421): 497–501. doi:10.1038/nature11532. PMID 23034647.

Вонкавыя спасылкі

Рыс — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Рыс (анг.) на Open Directory Project
Калёрыі ў рысе (анг.)
International Rice Research Institute (анг.)

[prodstat-1] ProdSTAT FAOSTAT Праверана 14.01.2014 г.

[2] Smith, Bruce D. (1998) The Emergence of Agriculture. Scientific American Library, A Division of HPHLP, New York, ISBN 0-7167-6030-4.

[3] Molina, J.; Sikora, M.; Garud, N.; Flowers, J. M.; Rubinstein, S.; Reynolds, A.; Huang, P.; Jackson, S.; Schaal, B. A.; Bustamante, C. D.; Boyko, A. R.; Purugganan, M. D. (2011). "Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice". Proceedings of the National Academy of Sciences 108 (20): 8351. doi:10.1073/pnas.1104686108.

[4] Huang, Xuehui; Kurata, Nori; Wei, Xinghua; Wang, Zi-Xuan; Wang, Ahong; Zhao, Qiang; Zhao, Yan; Liu, Kunyan et al. (2012). "A map of rice genome variation reveals the origin of cultivated rice". Nature 490 (7421): 497–501. doi:10.1038/nature11532. PMID 23034647.

[1]

[2]

[3]

[4]