Рыгор Паўтарак

Рыгор Пятровіч Паўтарак (нар. 14 чэрвеня 1935 году, в. Карыцішча, цяпер Недрыгайлаўскі раён Сумской вобласьці) — украінскі мовазнаўца, доктар філялягічных навук (1990), прафэсар (1992), акадэмік НАН Украіны (2009; член-карэспандэнт — 1997). Аўтар больш чым 250 прац па гісторыі і дыялекталёгіі ўсходнеславянскіх моваў, этнагенэзу ўсходніх славян. Абгрунтаваў цэласную тэорыю паходжаньня ўкраінскай, беларускай і расейскай моваў. Складальнік і рэдактар шэрага фундамэнтальных слоўнікаў.

Рыгор Паўтарак
Дата нараджэньня	14 чэрвеня 1935(1935-06-14) (89 гадоў)
Месца нараджэньня	Карытышча[d], Недрыгайлаўскі раён, УССР, СССР
Месца вучобы	Палтаўскі нацыянальны пэдагагічны ўнівэрсытэт[d]
Занятак	мовазнавец, філёляг, славіст, перакладнік, рэдактар, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	філялёгія, мовазнаўства, лексыкаграфія, этымалёгія, дыялекталёгія, славістыка[d], перакладніцкая дзейнасьць[d] і рэдагаваньне[d]
Месца працы	Інстытут мовазнаўства НАН Украіны[d]
Сябра ў	Нацыянальная акадэмія навук Украіны
Навуковая ступень	доктар філялягічных навук
Узнагароды

Скончыў Палтаўскі пэдагагічны інстытут імя У. Г. Караленкі. Цікавіцца такімі галінамі навукі, як паходжаньне і гісторыя ўсходнеславянскіх моваў, гістарычная дыялекталёгія, этымалёгія, гісторыя беларускай літаратурнай мовы, гісторыя ўкраінскай літаратурнай мовы, гістарычная граматыка, славянская лексыкалёгія і лексыкаграфія.

Навуковая дзейнасьць

Р. П. Піўтарак грунтоўна дасьледаваў гісторыю інфінітыву ва ўсходнеславянскіх мовах. Адзін са складальнікаў сямітомнага «Этымалягічнага слоўніка ўкраінскай мовы» (выдаецца з 1982), які выяўляе генэтычныя сувязі ўкраінскай літаратурнай і дыялектнай лексыкі ХIХ—ХХ стагодзьдзяў на славянскім і індаэўрапейскім фоне. Актыўна вывучае ўкраінска-беларускія моўныя і літаратурныя сувязі. Складальнік (разам з А. І. Скапненкам) і рэдактар акадэмічнага «Беларуска-ўкраінскага слоўніка» (2006). Гэта выданьне падае ўкраінскія эквіваленты да агульнаўжывальнай лексыкі сучаснай беларускай літаратурнай мовы, а таксама да найбольш распаўсюджаных у беларускай літаратуры гутарковых словаў, архаізмаў і дыялектызмаў, вядомых беларускіх фразэалягізмаў і г. д. Слоўнік прызваны задаволіць самыя вострыя практычныя патрэбы карыстальнікаў пры перакладзе розных тэкстаў зь беларускай мовы на ўкраінскую. Удзельнік многіх украінскіх і міжнародных канфэрэнцыяў, нарад, кангрэсаў.

Тэорыя паходжаньня ўсходнеславянскіх моваў

На аснове комплекснага падыходу — вывучэньня шматлікіх моўных (гістарычная фанэтыка, гістарычная дыялекталёгія, пісьмовыя помнікі) і пазамоўных (гісторыя, археалёгія, антрапалёгія, этнаграфія, фальклярыстыка) крыніц — абгрунтаваў уласную канцэпцыю ўсходнеславянскага глотагенезу. Паказаў, што галоўныя фанэтычныя асаблівасьці, якімі адрозьніваюцца ўкраінская, беларуская і расейская мовы, у XII—XIII стагодзьдзях у асноўным ужо склаліся. Усе тры мовы ўзьніклі не з агульнай старажытнарускай мовы, а з прычыны перагрупоўкі шасьці старажытнарускіх дыялектных масіваў у новыя арэалы. Р. П. Паўтарак абвяргае міт аб тым, быццам украінцы, беларусы і расейцы паходзяць з адзінай старажытнарускай народнасьці. Вучоны даказвае, што Кіеўская Русь першапачаткова фармавалася як раньняя ўкраінская дзяржава. Яе дзяржаваўтваральным і аб’яднальным этнасам сталі паўднёвыя русіны, г. зн. праўкраінцы. Пазьней у яе склад увайшлі і іншыя плямёны — тыя, зь якіх пасьля сфармаваліся беларусы і расейцы.

Асноўныя публікацыі

Манаграфіі

• Морфологія інфінітива в східнослов’янських мовах: (Порівняльно-історичний нарис). — К.: Наукова думка, 1974. — 144 с.
• Историческая типология славянских языков: Фонетика, словообразование, лексика и фразеология / Под ред. А. С. Мельничука. — К.: Наукова думка, 1986. — 288 с (автор розділу «Глагол»).
• Формування і діалектна диференціація давньоруської мови: (Історико-фонетичний нарис). — К.: Наукова думка, 1988. — 280 с.
• Культура української мови: Довідник / За ред. В. М. Русанівського. — К.: Либідь, 1990. — 304 с (автор розділу «З історії власних імен»).
  
• Українці: звідки ми і наша мова. — К.: Наукова думка, 1993. — 200 с.
• Нариси білорусько-українських літературних зв’язків: Культурно-історичні та літературознавчі аспекти проблеми. — К., 2003. — 413 с (автор вступної статті, перекладач).
• Походження українців, росіян, білорусів та їхніх мов: Міфи і правда про трьох братів слов’янських зі «спільної колиски». — К.: Академія, 2001. — 152 с (2-ге вид., доп. — К.: Арістей, 2004. — 180 с.).
• Інститут мовознавства ім. О. О. Потебні НАН України −75. 1930—2005: Матеріали до історії / Ред. кол. В. Г. Скляренко (відп. ред.) та ін. — К.: Довіра, 2005. — 565 с (співавтор розділу «Славістичні студії»).

Слоўнікі і энцыкляпэдыі

• Етимологічний словник української мови: У 7 т. / Редкол.: О. С. Мельничук (голов. ред.) та ін. — Т. 1-5. — К.: Наук. думка, 1982—2006 (автор понад 3500 статей, член редколегії).
• Українська мова: Енциклопедія / Редкол.: В. М. Русанівський, О. О. Тараненко та ін. — К.: Видавницво «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 2000 (2-ге вид. — 2004, 3-тє вид. — 2007) — автор 70 статей, член редколегії.
• Фразеологія перекладів Миколи Лукаша: Словник-довідник / О. І. Скопненко (уклад.), Т. В. Цимбалюк (уклад.). — К. : Довіра, 2002. — 735 с (відповідальний редактор).
• Російсько-український словник-довідник: Близько 45000 слів / О. І. Скопненко (уклад.), Т. В. Цимбалюк (уклад.). — К. : Довіра, 2002. — 632 с (відповідальний редактор).
• Сучасний словник іншомовних слів: Близько 20 тисяч слів і словосполучень / О. І. Скопненко (уклад.), Т. В. Цимбалюк (уклад.). — К. : Довіра, 2006. — 790 с (відповідальний редактор).
• Білорусько-український словник. — К.: Довіра, 2006. — 723 с (співукладач, відповідальний редактор).
• Український орфографічний словник / Редкол.: В. Г. Скляренко (голова) та ін. — 9-е вид., перероб. і доп. — К.: Довіра, 2009. — 1011 с (член редколегії).

Падручнік

• Білоруська мова. — К.: Либідь, 1997. — 240 с.

Артыкулы

• До питання про українсько-білоруську мовну взаємодію донаціонального періоду: (Досягнення, завдання і перспективи досліджень) // Мовознавство. — 1978. — № 3. — С. 31-40.
• Праслов’янська епоха у світлі сучасних наукових даних // Мовознавство. — 1982. — № 2. — С. 32-42.
• Виникнення писемності у східних слов’ян за сучасними науковими даними // Мовознавство. — 1984. — № 6. — С. 9-21.
• Агульныя і своеасаблівыя беларуска-ўкраінскія дыялектныя рысы // Весці АН БССР: Сер. грамад. навук. — 1987. — № 3. — С. 115—120.
• Діалектна диференціація української мови у світлі етно- і глотогенезу східних слов’ян // Мовознавство. — 1988. — № 2. — С. 64-69.
• Рання писемність східних слов’ян у контексті слов’янських культур другої половини І тисячоліття н. е. // Слов’янське мовознавство. Х Міжнародний з’їзд славістів (Софія, вересень 1988 р.): Доповіді. — К.: Наук. думка, 1988. — С. 214—232.
• Актуальні проблеми реконструкції давньоруських діалектних ареалів // Мовознавство. — 1989 — № 1. — С. 38-46.
• Діалектна ситуація в Київський Русі // Мовознавство. — 1993. — № 2. — С. 6-13.
• Походження українського народу та української мови // Вісник НАН України. — 1996. — № 9-10. — С. 16-21.
• Мовна ситуація в Київській Русі та її вплив на давньоруську периферію // Мовознавство. — 1997. — № 4/5. — С. 3-10.
• Вытокі беларускай мовы: новая канцэпцыя. Да праблемы «Беларусь паміж Украінай і Расіяй» // Беларусіка — Albaruthenika-6. — Мінск, 1997. — С. 329—334.
• Занепад зредукованих Ъ, Ь і його вплив на формування фонологічних систем слов’янських мов // Мовознавство. — 1998. — № 2-3. — C. 3-14.
• Державна мова у Великому князівстві Литовському і проблема розмежування українських та білоруських пам’яток // Мовознавство. — 2005. — № 3-4. — С. 80-84.
• Українська, білоруська, російська: Три мови — три історії // VІ Міжнародний конгрес україністів (Донецьк, 26 черв. — 1 лип. 2005 р.): Доповіді та повідомлення. — Кн. 5: Мовознавство. — К., 2007. — С. 521—529.
• Українсько-південнослов’янські лексичні паралелі як джерело реконструкції ранньої історії слов’янських племен // Мовознавство. — 2008. — № 2-3. — С. 13-23.
• Деякі методологічні проблеми дослідження етно- і глотогенезу східних слов’ян на сучасному етапі // Мовознавство. — 2010. — № 2-3. — С. 8-29.

Адзнакі і ўзнагароды

• Прэмія імя І. Я. Франко НАН Украіны (1995).
• Прэмія прэзыдэнтаў акадэміяў навук Украіны, Беларусі і Малдовы (2003).
• Прэмія імя А. А. Патабні НАН Украіны (2010).

Літаратура

• Григорій Петрович Півторак: Біобібліографія до 75-річчя / Упорядник і автор біографічного нарису П. О. Селігей. — К.: Видавничий дім Дмитра Бураго, 2010. — 128 с.
  
• Григорію Петровичу Півтораку — 75 років // Мовознавство. — 2010. — № 2-3.
  
• Слов’янські два крила (З нагоди 75-річчя від дня народження Григорія Петровича Півторака) // Вісник Національної академії наук України. — 2010. — № 6.