Пані Бавары
«Пані Бавары», або «Мадам Бавары» (па-француску: Madame Bovary) — раман Гюстава Флябэра, упершыню надрукаваны ў 1856 годзе. Лічыцца адным з шэдэўраў сусьветнай літаратуры.
Галоўная гераіня рамана — Эма Бавары, жонка лекара, якая жыве не па сродках і заводзіць пазашлюбныя сувязі ў надзеі пазбавіцца ад пустэчы і штодзённасьці правінцыйнага жыцьця. Хоць сюжэт рамана даволі просты і нават банальны, сапраўдная каштоўнасьць рамана — у дэталях і формах падачы сюжэту. Флябэр як пісьменьнік быў вядомы сваім імкненьнем давесьці кожны твор да ідэалу, заўсёды спрабуючы падабраць адпаведныя словы.
Гісторыя публікацыі, ацэнкі
рэдагавацьРаман друкаваўся ў парыскім літаратурным часопісе «Рэвю дэ Пары» з 1 кастрычніка па 15 сьнежня 1856 году. Пасьля апублікаваньня рамана аўтар (а таксама яшчэ двое выдаўцоў рамана) быў абвінавачаны ў абразе маралі і разам з рэдактарам часопіса прыцягнуты да суду ў студзені 1857 г.. Скандальная вядомасьць творы зрабіла яго папулярным, а апраўдальны прысуд ад 7 лютага 1857 году зрабіў магчымым наступнае ў тым жа годзе апублікаваньне рамана асобнай кнігай. У цяперашні час ён лічыцца ня толькі адным з ключавых твораў рэалізму, але і адным з твораў, які аказаў найбольшы ўплыў на літаратуру наогул.
У рамане прысутнічаюць рысы літаратурнага натуралізму. Скепсіс Флябэра ў адносінах да чалавека выявіўся ў адсутнасьці тыповых для традыцыйнага рамана станоўчых герояў. Дбайная прамалёўка характараў абумовіла і вельмі доўгую экспазыцыю рамана, якая дазваляе лепш зразумець характар галоўнай гераіні і, адпаведна, матывацыю яе ўчынкаў (у адрозьненьне ад валюнтарызму ў дзеяньнях герояў сэнтымэнталісцкай і рамантычнай літаратуры). Жорсткі дэтэрмінізм ва ўчынках герояў стаў абавязковай рысай францускага рамана ў першай палове XIX стагодзьдзя.
Дбайнасьць у адлюстраваньні характараў, дакладная да бязьлітаснасьці прамалёўка дэталяў (у рамане дакладна і натуралістычна паказаная сьмерць ад атручваньня мыш’яком, клопаты па падрыхтоўцы трупа да пахаваньня, калі з рота памерлай Эмы выліваецца брудная вадкасьць, і да т. п.) былі адзначаныя крытыкай як асаблівасьць пісьменьніцкай манэры Флябэра. Гэта адбілася і ў карыкатуры, дзе Флябэр намаляваны ў фартуху анатама, які ўскрывае цела Эмы Бавары.
Згодна з праведзеным ў 2007 годзе апытаньнем сучасных папулярных аўтараў, раман «Мадам Бавары» зьяўляецца адным з двух найвялікшых раманаў ўсіх часоў (адразу пасьля рамана Льва Талстога «Ганна Карэніна»). Тургенеў ў свой час адгукнуўся пра гэты раман, як пра самы лепшы творы «ва ўсім літаратурным сьвеце».
Сюжэт
рэдагавацьШарль Бавары, скончыўшы коледж, паволдле рашэньня маці пачынае вучыцца мэдыцыне. Аднак ён аказваецца ня вельмі цямлівы, і толькі прыродная стараннасьць і дапамога маці дазваляюць яму прайсьці іспыт і атрымаць месца ўрача ў Тосьце — правінцыйным францускім мястэчку ў Нармандыі. Стараньнямі ж маці ён жэніцца зь мясцовай удавой, малапрывабнай, але забясьпечанай жанчынай, якой ужо за сорак. Аднойчы, адправіўшыся на выклік да мясцовага фэрмэра, Шарль знаёміцца з дачкой фэрмэра, Эмай Руо, сымпатычнай дзяўчынай, да якой у яго ўзьнікае цяга.
Пасьля сьмерці жонкі Шарль пачынае мець зносіны з Эмай і празь нейкі час вырашае прасіць яе рукі. Яе даўно аўдавелы бацька дае згоду і зладжвае пышнае вясельле. Але, калі маладыя пачынаюць жыць разам, Эма вельмі хутка разумее, што больш не кахае Шарля і што да гэтага яна ўвогуле ня ведала, што такое каханьне. Аднак ён яе кахае бяз памяці і па-сапраўднаму зь ёй шчасьлівы. Яна гняцецца сямейным жыцьцём у глухой правінцыі і ў надзеі нешта зьмяніць настойвае на пераезьдзе ў іншы (таксама правінцыйны) горад Ёнвіль. Гэта не дапамагае, і нават нараджэньне дзіцяці ад Шарля не выклікае ў яе трапяткіх пачуцьцяў (сцэна, калі яна, упаўшы духам ад палону жыцьця, у парыве абурэньня штурхае дачку, а тая ўдараецца, што не выклікае шкадаваньня ў маці).
У Ёнвиле яна сустракае студэнта, памочніка натарыюса Леона Дзюпюі, зь якім яны падоўгу размаўляюць пра хараство сталічнага жыцьця на абедах у карчме, куды Эма прыходзіць з мужам. У іх ўзьнікае ўзаемная цяга. Але Леон марыць пра сталічнае жыцьцё і празь некаторы час зьязджае ў Парыж працягваць навучаньне. Празь некаторы час Эма знаёміцца з Радольфам Булянжэ, заможным чалавекам і вядомым лавэлясам. Ён пачынае да яе заляцяцца, кажучы словы пра каханьне, якіх ёй так не хапала ад Шарля, і яны становяцца палюбоўнікамі ў лесе, «пад носам» у закаханага мужа, які нічога не падазрае,і які сам купіў Эме каня, каб яна рабіла карысныя прагулкі на кані з Радольфам ў той самы лес. Жадаючы зрабіць Радольфу прыемнае і падарыць яму дарагі хлысьцік, яна паступова залазіць у даўгі, падпісваючы вэксалі Лерэ, пранырліваму крамніку, і марнуючы грошы без дазволу мужа. Эма і Радольф шчасьлівыя разам, яны часта таемна сустракаюцца і пачынаюць рыхтавацца да ўцёкаў ад мужа. Аднак Родольф, чалавек халасты, не гатовы пайсьці на гэта і разрывае сувязь, напісаўшы ліст, прачытаўшы які Эма захворвае і надоўга зьлягае ў ложак.
Паступова яна папраўляецца, канчаткова жа адысьці ад прыгнечанага стану яна здольвае толькі тады, калі ў Руане, даволі буйным горадзе побач зь Ёнвілем, яна сустракае Леона які вярнуўся са сталіцы. Эма і Леон ўпершыню ўступаюць у сувязь пасьля наведваньня Руанскага сабора (Эма спрабуе адмовіць, ня ісьці ў сабор, але, урэшце, не пераадольвае сябе і прыходзіць) у найманай імі карэце, якая паўдня насілася па Руане, робячы загадку для мясцовых жыхароў. У далейшым адносіны з новым палюбоўнікам змушаюць яе падманваць мужа, казаць, што па чацьвяргах яна бярэ заняткі па фартэпіяна ў жанчыны ў Руане. Яна заблытваецца ў пазыках, зробленых пры дапамозе крамніка Лерэ. Падманам атрымаўшы ў Шарля даверанасьць на распараджэньне маёмасьцю, Эма таемна прадае яго невялікі маёнтак, які прыносіць прыбытак (гэта адкрыецца Шарлю і яго маці пазьней). Калі Лерэ, сабраўшы вэксалі, падпісаныя Эмай, просіць свайго прыяцеля падаць у суд, які пастанаўляе спагнаць у кошт доўгу маёмасьць мужа і жонкі, Эма, спрабуючы знайсьці выхад, зьвяртаецца да Леона (ён адмаўляецца рызыкаваць дзеля сваёй палюбоўніцы, крадучы некалькі тысячаў франкаў з канторы), да ёнвільскага натарыюса (які хоча ўступіць зь ёй у сувязь, але ёй агідны). У рэшце рэшт яна прыходзіць да былога каханка Радольфа, які так жорстка абышоўся зь ёй, але той патрабаванай сумы ня мае, а прадаваць рэчы (складнікі абстаноўку яго інтэр’еру) дзеля яе ня мае намеру.
Страціўшы надзею, яна ўпотай у аптэцы пана Амэ прымае мыш’як, пасьля чаго прыходзіць дадому. Неўзабаве ёй становіцца дрэнна, яна ляжыць у ложку. Ні муж, ні запрошаны знакаміты лекар нічым ня могуць ёй дапамагчы, і Эма памірае. Пасьля яе сьмерці Шарлю адкрываецца праўда пра колькасьць набраных ёю даўгоў, нават пра здрады — але ён працягвае пакутаваць па ёй, разрывае стасункі з маці, захоўвае яе рэчы. Ён нават сустракаецца з Радольфам (адправіўшыся прадаць каня) і прымае запрашэньне Радольфа выпіць зь ім. Радольф бачыць, што Шарль ведае пра здраду жонкі, і Шарль кажа, што ня крыўдзіцца, у выніку чаго Радольф прызнае ў душы Шарля нікчэмнасьцю. На наступны дзень Шарль памірае ў сябе ў садзе, яго знаходзіць там маленькая дачка, якую затым перадаюць маці Шарля. Праз год яна памірае, і дзяўчынцы даводзіцца ісьці на прадзільную фабрыку, каб зарабіць на пражыцьцё.