Дзікае паляваньне караля Стаха (аповесьць)

аповесьць Уладзімера Караткевіча

Дзі́кае палява́ньне караля́ Ста́ха — аповесьць беларускага пісьменьніка Ўладзімера Караткевіча, упершыню апублікаваная ў часопісе «Маладосьць» у 1964 годзе. Лічыцца клясыкай беларускае літаратуры.

Дзікае паляваньне караля Стаха
па-беларуску: Дзікае паляванне караля Стаха
Вокладка кнігі «Дзікае паляваньне караля Стаха»
выдавецтва «Мастацкая літаратура», 1995
Жанр: аповесьць
Аўтар: Уладзімер Караткевіч
Мова арыгіналу: беларуская
Год напісаньня: 1958
Публікацыя: 1964
Электронная вэрсія

Малады навуковец-фальклярыст Андрэй Беларэцкі, зьбіўшыся са шляху падчас буры, трапляе ў радавы замак Яноўскіх — Балотныя Яліны. Яго прымае гаспадыня замка, Надзея Яноўская, апошняя прадстаўніца свайго роду. Яна распавядае Беларэцкаму, што род Яноўскіх пракляты з-за здрады, зьдзейсьненай яе продкам, Раманам Старым, на дваццаць пакаленьняў. Надзея — дваццатае пакаленьне роду, яна чакае хуткае сьмерці, зь якой спыніцца й род Яноўскіх. Яна распавядае пра зданяў, зьяўленьне якіх прадвесьціць ейную гібель — Дзікае паляваньне, Малога Чалавека, Блакітную Жанчыну.

Беларэцкі застаецца ў замку, каб абараніць Надзею й разблытаць клюбок падзеяў. Ён бачыць Малога Чалавека — істоту невялікага росту, зь вельмі доўгімі пальцамі, якая зазірае ў вокны па начах; Блакітную Жанчыну, якая сышла са старадаўняга партрэта, на які Надзея вельмі падобная. Паступова Беларэцкі знаёміцца з астатнімі жыхарамі — сваякамі Яноўскай, Сьвяціловічам, Берманам, Дубатоўкам, паляўнічым і сьледапытам Рыгорам. У адзін зь вечароў на балоце яго перасьледуе Дзікае паляваньне — група маўклівых вершнікаў на конях, якія скачуць бясшумна, свабодна перасоўваюцца па дрыгве, робяць велізарныя скачкі й пакідаюць сьляды старажытных падкоў. Беларэцкі цудам пасьпявае схавацца ў замку й з падвоенай энэргіяй працягвае пошукі людзей, якія хаваюцца за Дзікім паляваньнем. Разам з Рыгорам яны раскрываюць тайну гібелі бацькі Надзеі, загнанага ў балота Дзікім паляваньнем за два гады да прыезду Беларэцкага. Паступова яны раскрываюць і таямніцу Дзікага паляваньня. Усе коньнікі падпільнаваныя й забітыя мясцовымі мужыкамі, коні — прадстаўнікі выміраючай пароды дрыгкантаў — патанулі ў дрыгве. Зьнікаюць і прывіды замку. Малы Чалавек аказваецца братам Бермана, разумова адсталым карлікам, якога Берман выпускаў з патаемных калідораў, а Блакітная Жанчына — самой Надзяй, якая блукае па замку ў самнабулічным сьне.

Беларэцкі ажэньваецца зь Яноўскай і вязе яе з Балотных Ялін. З часам яна вылечваецца ад пастаяннага страху й самнамбулізму, у іх нараджаецца дзіця.

Месца дзеяньня й пэрсанажы

рэдагаваць

Аповед вядзецца ад імя галоўнага героя, Андрэя Беларэцкага, якому 96 гадоў. Сама ж гісторыя адбылася ў часы яго маладосьці, увосень 1888 недзе ў глухой балоцістай мясцовасьці Віцебшчыны ці Магілёўшчыны, прамой спасылкі ў кнізе на гэта няма.

Дзеючыя асобы

  • Андрэй Беларэцкі — галоўны пэрсанаж, ад чыйго імя вядзецца апавяданьне. Малады навуковец-фальклярыст, які займаецца зборам старажытных беларускіх легенд. Выпадкова трапляе ў маёнтак Яноўскіх падчас буры.
  • Надзея Яноўская — выкшталцоная 18-гадовая дзяўчына, апошні нашчадак старажытнага шляхецкага роду Яноўскіх, якая жыве ў радавым маёнтку пасьля дзіўнае гібелі бацькі, Рамана Яноўскага. З-за знаходжаньня ў пастаянным страху хварэе на самнамбулізм.
  • Рыгор Дубатоўк — далёкі сваяк Яноўскіх, шляхціц. Вясёлы дзед-балака, жартаўнік, умее прывабіць да сабе людзей, які добра гаворыць па-беларуску. Пасьля, аднак, высьветлілася, што пад гэтай маскай хаваецца хітры й бязьлітасны чалавек, галоўны злыдзень, які прыдумаў дзікае паляваньне з мэтай зьнішчыць Яноўскіх і займець іх замак і маёмасьць.
  • Алесь Варона — малады шляхціц, вельмі напышлівы й запальчывы, саўдзельнік Дубатоўка, вершнік дзікага паляваньня, які адчувае глыбокую асабістую непрыязнасьць да Беларэцкага. У свой час сватаўся да Надзеі, але атрымаў адмову.
  • Андрэй Сьвяціловіч — студэнт Кіеўскага ўнівэрсытэту, выключаны за ўдзел у хваляваньнях. Сьветлы, наіўны, адкрыты, але рашучы чалавек, зь юных гадоў неўзаемна закаханы ў Надзею. Становіцца сябрам і надзейным паплечнікам Беларэцкага, але гіне ад рук дзікага паляваньня.
  • Ігнась Берман-Гацэвіч — аматар кніг, які вонкава нагадвае ляльку, 35 гадоў. Пасьля апынулася, што ён таксама зьяўляўся далёкім сваяком Яноўскіх, і таксама прэтэндаваў на маёнтак, для чаго прыдумаў Малога Чалавека з той жа мэтай, што й Дубатоўк — зьвесьці гаспадыню з глузду.
  • Рыгор — селянін, паляўнічы, які добра ведае мясцовыя лясы. Выглядае сувора, але ў душы вельмі добры чалавек. Дапамагае Беларэцкаму й Сьвяціловічу перамагчы дзікае паляваньне.

Экранізацыя і інсцэнізацыя

рэдагаваць

Аднайменны фільм быў зьняты ў 1979 годзе. Караткевічу экранізацыя ягонага твору не асабліва спадабалася, з нагоды таго, што ў фільме практычна адсутнічала адна з ключавых тэмаў аповесьці — смутак аб цяжкім лёсе беларускага народу.

У 1989 годзе на сцэне Нацыянальнага тэатру опэры й балету адбылася прэм’ера опэры «Дзікае паляваньне караля Стаха», якую напісаў кампазытар Уладзімер Солтан. Пастановачная група была адзначаная Дзяржаўнай прэміяй Беларусі за 1990 год.

Пераклады

рэдагаваць

У сакавіку 2023 году вугорскае выдавецтва «Апостраф» выпусьціла вугорскі пераклад «Дзікага паляваньня караля Стаха». Яго перакладнікамі і рэдактарамі сталі Іван Хорват, Каталін Салантаі і Андраш Гала. З нагоды выданьня 13 сакавіка Амбасада Беларусі ў Вугоршчыне зладзіла ім ганаровы прыём[1].

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць