Дзяляцін

	Дзяляцін
Дата заснаваньня:	1400
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Івана-Франкоўская
Раён:	Надварнянскі раён
Тэрытарыяльная грамада:	Дзяляцінская пасялковая грамада
Плошча:	50,00 км²
Вышыня:	423 м н. у. м.
Насельніцтва (2021)
колькасьць:	8215 чал.
шчыльнасьць:	164,3 чал./км²
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380
Паштовы індэкс:	78442
КОАТУУ:	2624055900
Геаграфічныя каардынаты:	48°31′43″ пн. ш. 24°37′25″ у. д. / 48.52861° пн. ш. 24.62361° у. д.Каардынаты: 48°31′43″ пн. ш. 24°37′25″ у. д. / 48.52861° пн. ш. 24.62361° у. д.
	Дзяляцін на мапе Ўкраіны Дзяляцін
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Дзяляцін (па-ўкраінску: Делятин; да 1989 году — Дзіляцін,^[1] па-ўкраінску: Ділятин) — пасёлак гарадзкога тыпу Надварнянскага раёну Івана-Франкоўскай вобласьці, які зьяўляецца цэнтрам Дзяляцінскай пасялковай грамады. На поўначы мяжуе з с. Лоева(uk), на паўднёвым захадзе — з г. Ярэмчэ, на паўднёвым усходзе — з в. Зарэчча, на ўсходзе — в. Добратаў(uk).

Гісторыя

Сярэднявечныя часы

Упершыню Дзяляцін згадваецца ў дакумэнтах 9 сакавіка 1400 г. Польскі кароль Уладзіслаў ІІ Ягайла падараваў братам Сьцяцку й Івашку Няговічам землі, якія знаходзіліся ў Каламыйскім павеце на рацэ Прут. Атрымаўшы афіцыйны дакумэнт, браты адмовіліся ад старога прозьвішча й узялі новае з самай вялікай мясцовасьці, а менавіта зь Дзяляціна, і з 1440-х гадоў сталі называцца Дзялятынскімі.

Дэляцін згадваецца 1 ліпеня 1443 г. у кнігах галіцкага суда^[2]. У падатковым рэестры 1515 году значацца млын і 8 валокаў (каля 200 га) пасяўной зямлі і яшчэ 4 валокі часова свабоднай зямлі.^[3]

У іх руках Дзяляцін і ваколіцы знаходзіліся да 1579 г., калі ў якасьці ўладальнікаў Дзяляціншчыны згадваюцца Якаў Хацімірскі, Хрыстафор Блудніцкі, Павел і Іван Турэцкія. У тым жа годзе Дзяляцін лічыўся горадам і налічваў 465 чалавек. Горад стаў цэнтрам асобнай воласьці, у якую ўвайшлі Мікулічын(uk), Вялікія й Малыя Аславы (верагодна, Белыя(uk) й Чорныя Аславы(uk)), Ланчын(uk) і Саджаўка(uk).

У канцы XVІ ст. Дзяляцінская воласьць знаходзілася ў руках шляхціча-магната Анджэя Бялжэцкага, які засяродзіў у сваіх руках каля 50 паселішчаў паміж Чарнагорыяй і Оберцінам.

У 1645 годзе ў Дзяляціне быў пабудаваны замак. Мела вялікую прыватную бібліятэку. Вядома, што ён стаў прадметам маёмаснай спрэчкі ў Галіцкім ґродзкім судзе ў 1643-1646 гадах паміж братамі Банавентурай і Тэадорам Бялжэцкім пасьля сьмерці бацькі.

У XVIII стагодзьдзі Дзяляцін перайшоў да Патоцкіх.

Антыфеадальны рух

У 1621 годзе многія пакуцкія й гуцульскія вёскі, у тым ліку й Дзяляцін, былі зьнішчаны татарскім набегам.

Найбольшае адкрытае выступленьне сялян адбылося ў 1648 г. пасьля весткі аб набліжэньні да Прыкарпацьця казацкіх войскаў гетмана Багдана Хмяльніцкага. Дзяляцінскіх паўстанцаў узначаліў мясцовы сьвятар Андрэй Намысьнік. У яго атрад увайшлі дзясяткі чалавек практычна з усіх населеных пунктаў Дзялятынскага раёну. Сілы былі няроўныя, частка паўстанцаў была злоўлена й рэпрэсавана, але частка зь іх далучылася да казацкіх атрадаў і пайшла зь імі да Дняпра.

Антыфеадальны рух ахапіў усю Гуцульшчыну ў 17-18 стагодзьдзях і атрымаў назву апрышкіства.

Першым вядомым кіраўніком апрышкаў, якія дзейнічалі на Дзяляціншчыне, быў Нестар, які быў пакараны за сваю дзейнасьць судом у Дзяляціне ў 1681 годзе.

У 1738 г. у даліне Прута ўпершыню зьявіліся струкі Олексы Доўбуша. У 1730-я гады апрышкамі кіравалі дзяляцінскія Пятро Сабат і Грыгорый Дранька.

Пад уладай Аўстра-Вугоршчыны

XVII-XIX ст.

Пасьля першага падзелу Польшчы Дзяляцін, як і ўсё Прыкарпацьце, у 1772 годзе адышоў да Аўстрыйскай імпэрыі. Пасьля 1772 году Дзяляцін стаў павятовым горадам Станіслаўскага павета. Арандатарамі (арандатарамі) мястэчка з 1783 г. былі графы Цэтнеры.

Аўстрыйскі ўрад па-свойму пачаў наводзіць парадак у Галіцыі, вызначыў правы шляхты й абавязкі яе падданых. У 1848 г. сяляне атрымалі доўгачаканае вызваленьне ад прыгону й юрыдычна сталі раўнапраўнымі грамадзянамі Аўстра-Вугоршчыны. У тым жа годзе насельніцтва краю прыняло ўдзел у першых выбарах паслоў у венскі парлямэнт, аддаўшы свой голас за селяніна са Струпкава О. Грыгарчука. У 1861 г. насельніцтва Дзяляціна прагаласавала на першых выбарах у Галіцкі сойм, выбраўшы паслом М. Лаўрыновіча.

Вядомы вучоны Антон Петрушэвіч абіраўся паслом у аўстрыйскі парлямэнт (1873-1878) ад калушскага, багародчанскага, дзяляцінскага выбарчага павета.

У 19 ст Дзяляцін — мястэчка габрэйскае. У 1880 годзе ў ім пражывала 1577 яўрэяў з 4495 жыхароў, а ў 1890 годзе — 2096 яўрэяў з 5195.

З 1900 году ў Дзяляціне працавалі маладыя юрысты Мікалай Лагадынскі й Мікалай Казорыз. З 1906 па 1912 год Іван Семанюк (Марка Чарэмшына) займаўся адвакацкай практыкай. Яны й іх паплечнікі стваралі ў вёсках хаты-чытальні, моладзевыя спартыўныя й супрацьпажарныя таварыствы, каапэратывы й пазыковыя касы. У 1907 годзе жыхары Дзяляціна абралі сваім паслом у венскі парлямэнт радыкала Мікалая Лагадынскага.

У 1894 годзе праз Делятін па пабудаванай італьянцамі чыгунцы пачаўся рух цягнікоў са Станіславова ў Вароненка й далей у Закарпацьце.

Сучаснасць

Краязнаўчы музей

Расейска-ўкраінская вайна

Паводле інфармацыі Мінабароны РФ, 18 сакавіка 2022 году падчас вайны з Украінай гіпэргукавымі ракетамі комплексу «Кінжал(uk)» быў зьнішчаны падземны вайсковы склад у Дзяляціне.^[4]^[5] Прэс-сакратар камандаваньня ВПС Узброеных сілаў Украіны Юрый Ігнат пацьвердзіў факт ракетнага абстрэлу Дзяляціна.^[6]

Крыніцы

^ Аб удакладненьні назваў пасёлкаў гарадскога тыпу Атыня і Дзіляцін Івана-Франкоўскай вобласьці — Вікікрыніцы (wikisource.org)
^ Akta grodzkie i ziemskie, T.12, s.117, № 1218 Праверана 24 грудня 2015 г. Архіўная копія ад 25 грудня 2015 г.
^ Zródla dziejowe. Tom XVIII. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Cz. I. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. s. 173 — Warszawa: Sklad główny u Gerberta I Wolfa, 1902. — 252 s.
^ Росія заявила, що застосувала гіперзвукові ракети «Кинжал» на заході України Праверана 19 березня 2022 г. Архіўная копія ад 21 березня 2022 г.
^ David Cenciotti (2022-03-19) Russia Says It Has Used Its Kinzhal Hypersonic Aero-Ballistic Missiles In Ukraine. The Aviationist. Праверана 19 березня 2022 г. Архіўная копія ад 19 березня 2022 г.
^ ЗСУ підтвердили ракетний удар на Франківщині, але не знають, чи це “Кинжал” (укр.) Праверана 2022-04-16 г. Архіўная копія ад 16 квітня 2022 г.

Вонкавыя спасылкі

Дзяляцін — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Cities & towns of Ukraine (анг.)

[1] Аб удакладненьні назваў пасёлкаў гарадскога тыпу Атыня і Дзіляцін Івана-Франкоўскай вобласьці — Вікікрыніцы (wikisource.org)

[2] Akta grodzkie i ziemskie, T.12, s.117, № 1218 Праверана 24 грудня 2015 г. Архіўная копія ад 25 грудня 2015 г.

[3] Zródla dziejowe. Tom XVIII. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Cz. I. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. s. 173 — Warszawa: Sklad główny u Gerberta I Wolfa, 1902. — 252 s.

[4] Росія заявила, що застосувала гіперзвукові ракети «Кинжал» на заході України Праверана 19 березня 2022 г. Архіўная копія ад 21 березня 2022 г.

[5] David Cenciotti (2022-03-19) Russia Says It Has Used Its Kinzhal Hypersonic Aero-Ballistic Missiles In Ukraine. The Aviationist. Праверана 19 березня 2022 г. Архіўная копія ад 19 березня 2022 г.

[6] ЗСУ підтвердили ракетний удар на Франківщині, але не знають, чи це “Кинжал” (укр.) Праверана 2022-04-16 г. Архіўная копія ад 16 квітня 2022 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]