Граматыка славянская

«Ґраматыка славянская» (Грамматіки славєнскиѧ правилноє Сѵнтаґма) — мовазнаўчая праца Мялеція Сматрыцкага, падручнік царкоўнаславянскае мовы (усходнеславянскае рэдакцыі). Надрукаваная ў 1619 годзе ў маёнтку князя Багдана Агінскага.

Адзін з найвыдатнейшых твораў старадаўняга славянскага мовазнаўства.

Значэньне

У «Ґраматыцы…» была зьдзейсьненая кадыфікацыя царкоўнаславянскае мовы ўсходнеславянскае рэдакцыі. Паводле яе нормаў паступова былі ўпарадкаваныя ўсе царкоўнаславянскіх тэксты на ўсходзе і поўдні Славіі. Праз друкаваныя царкоўнаславянскія тэксты нормы атрымалі ўсеагульнае распаўсюджваньне й дагэтуль функцыянуюць у канфэсійным ужытку. Упершыню была выразна аддзеленая царкоўнаславянская мова ад жывых славянскіх, аднак усходнеславянскі характар нормаў Сматрыцкага добратворна паўплываў на ўмацаваньне артаґрафіі й пунктуацыі старабеларускае літаратурнае мовы. Да 1-е чвэрці 19 ст. «Ґраматыка…» Сматрыцкага была асноўным падручнікам царкоўнаславянскае мовы.

Наватарства

Мялеці Сматрыцкі:

Першым даў поўны курс царкоўнаславянскае мовы ў прынятых тады частках: артаґрафія, этымалёґія (то бок марфалёґія), сынтаксіс, прасодыя. У разьдзеле пра артаґрафію ў старажытнасьці давалі й апісаньне фанэтыкі ды артаэпіі.
Увёў новую літару для абазначэньня звонкага прарыўнага задняязычнага зычнага — ґ, ўзаконіў ужываньне літары й.
Усталяваў правілы ўжываньня літараў для абазначэньня галосных і зычных, ужываньне вялікае літары, знакаў прыпынку, правілы пераносу і г.д.
Вылучыў восем часьцінаў мовы: назоўнік, займеньнік, дзеяслоў, дзеепрыкметнік, прыслоўе, прыназоўнік, злучнік, выклічнік.
Першым вылучыў як катэґорыю дзеепрыслоўе, названы ім «дієпричастіє».
Адкрыў у славянскіх склонах лякатыў, які назваў «сказательний падеж».
Назоўнікі падзяліў на пяць «склоненій»-склонаў, якія ў асноўных рысах ў школьных ґраматыках захоўваюцца дасюль.
Упершыню апісаў скланеньне прыметнікаў і лічэбнікаў.
Прапанаваны ім прынцып падзелу дзеясловаў на спражэньня захаваўся ва ўсходнеславянскіх ґраматыках і ў нашы час.
Першым даў дакладнае апісаньне разрадаў нязьменных часьцінаў мовы і воклічаў, выклаў сынтаксіс царкоўнаславянскае мовы.
Узбагаціў славянскую мовазнаўчых тэрміналёґію.

Глядзіце таксама

«Грамматіка словенска» (1596) Лаўрэнція Зізанія.

Літаратура

Німчук В.В. Граматика Мелетія Смотрицького // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2004. — Т. 2 : Г — Д. — С. 185.

Вонкавыя спасылкі

Мелетій Смотрицький. Граматика слов’янська (1619). Підготовка факсимільного видання В. В. Німчука. — Київ. «Наукова думка» (Пам’ятки української мови). 1979
Мелетій Смотрицький на Ізборнику
Граматика словенська: додаток / підготовка факсимільного видання та дослідження пам’ятки В. В. Німчука; Академія наук Української РСР, Інститут мовознавства ім. О. О. Потебні. — Київ: Наукова думка, 1980. — 55 с.: портр. — (Пам’ятки української мови).