Асьвенцім
Асьве́нцім, Асьвенцім-Бжэзінка (па-польску: Oświęcim-Brzezinka), больш дакладна Аўшвіц-Біркенаў (па-нямецку: Auschwitz-Birkenau) — комплекс нямецкіх канцэнтрацыйных лягераў, якія месьціліся ў 1940—1945 гадоў на поўдні Польшчы, каля гораду Асьвенціму, за 60 км на захад ад Кракава.
Аўшвіц-Біркенаў | |
---|---|
Auschwitz Birkenau German Nazi Concentration and Extermination Camp (1940—1945)* | |
Сусьветная спадчына ЮНЭСКО | |
Краіна | Польшча |
Тып | культурны |
Крытэры | vi |
Спасылка | 31 |
Рэгіён** | Эўропа і Паўночная Амэрыка |
Гісторыя ўключэньня | |
Уключэньне | 1979 (3-я сэсія) |
* Назва ў афіцыйным сьпісе па-ангельску ** Рэгіён паводле клясыфікацыі ЮНЭСКО |
Комплекс складаўся з трох асноўных лягераў: Аўшвіц I (Асьвенцім, адміністрацыйны цэнтар), Аўшвіц II (Біркенаў, «лягер сьмерці») і Аўшвіц III (Мановіц, працоўны лягер).[1]
Аўшвіц I
рэдагавацьАўшвіц I служыў адміністрацыйным цэнтрам ўсяго комплексу. Ён быў заснаваны 20 траўня 1940 году. У 1941—1943 гг. на 40 км² прылеглай тэрыторыі на месцы адселеных вёсак былі створаны падсобныя лягеры сельскагаспадарчага профілю: рыбныя гаспадаркі, птушкагадоўчыя і жывёлагадоўчыя фэрмы. Адзін з бункераў лягеру быў пераканструяваны ў газавую камэру і крэматорый. Камэра функцыянавала з 1941 па 1942 год, а затым яе перабудавалі ў бамбасховішча СС.[1]
Аўшвіц II (Біркенаў)
рэдагавацьУ аднапавярховых драўляных бараках Аўшвіц II (Біркенаў) утрымліваліся сотні тысячаў габрэяў, палякаў, цыганаў і вязьняў іншых нацыянальнасьцяў. Уласна гэта быў найбуйнейшы нацысцкі лягер сьмерці. Колькасьць ахвяраў у гэтым лягеры склала больш за мільён чалавек.
Будаўніцтва гэтай часткі лягера пачалося ў кастрычніку 1941 году. Тут знаходзіліся 4 газавыя камэры і 4 крэматорыя.[1] Вязьняў канцлягеру можна падзяліць на чатыры групы.
Першую групу складалі прыкладна 3/4 усіх прывезеных, што адпраўляліся ў газавыя камэры на працягу некалькіх гадзінаў. У гэтую групу ўваходзілі жанчыны, дзеці, старыя і ўсе тыя, хто не прайшоў мэдкамісію па поўнай прыдатнасьці да працы. Кожны дзень у лягеры маглі забіваць каля 20 тыс. чалавек.
Другая група зьняволеных адпраўлялася на рабскую працу на прамысловыя прадпрыемствы розных кампаніяў. З 1940 па 1945 год у комплексе Асьвенціма былі прыпісаны да фабрык каля 405 тыс. зьняволеных. Зь іх больш за 340 тыс. сканалі ад хваробаў і нялюдзкага абыходжаньня.
Трэцяя група вязьняў — у асноўным двайняты і карлікі, адпраўляліся на розныя мэдычныя экспэрымэнты, у прыватнасьці да доктара Ёзэфа Мэнгеле, вядомамга пад мянушкай «анёл сьмерці».
Чацьвёртую групу вязьняў складалі пераважна жанчыны, якія адбіраліся для асабістага выкарыстаньня нацыстамі ў якасьці прыслугі і асабістых рабоў, а таксама для сартаваньня асабістай маёмасьці зьняволеных, якіх прывозілі ў лягер.
Да 1943 году ў лягеры сфармавалася група супраціву, якая дапамагла некаторым зьняволеным бегчы, а ў кастрычніку 1944 году група вязьняў разбурыла адзін з крэматорыяў.[1] У сувязі з набліжэньнем савецкіх войскаў адміністрацыя Асьвенціма пачала эвакуацыю зьняволеных у лягеры, разьмешчаныя на тэрыторыі Нямеччыны. 25 студзеня эсэсаўцы падпалілі 35 баракаў-складоў, якія былі поўныя рэчаў, адабраных у габрэяў; іх не пасьпелі вывезьці.
Калі 27 студзеня 1945 году савецкія салдаты занялі Асьвенцім, яны знайшлі там каля 7,5 тыс. вязьняў, якія змаглі выжыць.
Аўшвіц III
рэдагавацьАўшвіц III зьяўляўся групай з прыблізна 40 невялікіх лягераў, створаных пры фабрыках і шахтах вакол агульнага комплексу. Найбуйным з такіх лягераў быў Мановіц, які бярэ назву ад польскай вёскі, якая разьмяшчалася на яго тэрыторыі. Ён пачаў функцыянаваць у маі 1942 году і быў прыпісаны да кампаніі IG Farben. Такія лягеры рэгулярна наведвалі дактары і адбіралі слабых і хворых для газавых камэраў Біркенаў.
Мэмарыял
рэдагавацьЛягер зьяўляецца сымбалем Галакосту. У лягерах Асьвенціму каля 1,3 млн чалавек (зь якіх 1 млн складалі габрэі), падвяргаліся катаваньням, каля 1,1 млн зь іх былі забітыя.[1]
У 1947 годзе польскім сойм прыняў закон, які захаваў лягер на заўсёды ў якасьці помніка і адначасова стварыў Дзяржаўны музэй Аўшвіц-Біркенаў у Асьвенціме (па-польску: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu)[2].
У 1979 годзе лягер быў занесены ў сьпіс Сусьветнай спадчыы ЮНЭСКО, у 2006 годзе яго назва была зьменена на сучасную[3].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в г д На абпаленых крылах: кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму / укл. Л. Г. Філатаў, Л. П. Раманенка , І. В. Бараноўскі – Мінск : Кнігазбор, 2012.
- ^ Ustawa o upamiętnieniu męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów w Oświęcimiu z dnia 2 lipca 1947 r. (Dz. U. nr 52 poz. 265) (пол.)
- ^ Auschwitz Birkenau German Nazi Concentration and Extermination Camp (1940—1945), Сусьветная спадчына (анг.)