Вікіпэдыя

Ўільям Мартын (прыродазнавец)

Ўільям Мартын (па-ангельску: William Martin) — ангельскі прыродазнавец і палеантоляг, які выказаў здагадку, што навука павінна выкарыстоўваць выкапні ў якасьці доказаў у падтрымку вывучэньня прыродазнаўства[5]. Мартын апублікаваў першыя каляровыя выявы выкапняў і першае навуковае дасьледваньне скамянеласьцяў на ангельскай мове.

Ўільям Мартын
па-ангельску: William Martin
Дата нараджэньня 1767[1][2][3][…]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 31 траўня 1810(1810-05-31)
Месца сьмерці
Занятак палеантоляг
Навуковая сфэра палеанталёгія, прыродазнаўства
Вядомы як аўтар першай навуковай публікацыі па вывучэньні выкапнёвых скамянеласьцяў на ангельскай мове[4]

Біяграфія

рэдагаваць

Мартын нарадзіўся ў Мэнсфілдзе ў 1767 годзе. Яго бацька працаваў у трыкатажным бізнэсе, але зьехаў, каб стаць акторам у Ірляндыі са сцэнічным імем Джозэф Бут (Joseph Booth). Ён быў таксама вынаходнікам і партрэтыстам; памёр у Лёндане ў 1797 годзе[4]. Маці, якая адмовілася ад Мартына, у дзявоцтве Малатрат (Mallatratt), таксама была акторкай[6].

Дзіцем Мартын зьяўляўся на сцэне, спачатку, ува ўзросьце пяці гадоў, як танцоўшчык, а затым — даючы дэклямацыі. Для Мартына былі арганізаваныя ўрокі красьленьня пад настаўніцтвам Джэймза Болтанпа ў Галіфаксе. З 1782 па 1785 гады ён быў у Дэрбішыры з акторскай трупай, калі сустрэў Ўайта Ўотсана, зь якім ён супрацоўнічаў у рабоце па скамянеласьцях Дэрбішыру[4]. Яго работа са скамянеласьцямі і прыродазнаўствам урэшце прывяла Мартына да абраньня чальцом Лёнданскага Лінэеўскага таварыства. Як і Ўотсан, Мартын знаходзіўся пад уплывам працаў дэрбішырскага геоляга Джона Ўайтгэрста. Ўайтгэрст апублікаваў «дасьледваньні зыходнага стану і фармаваньня Зямлі» (An Inquiry into the Original State and Formation of the Earth) у 1778 годзе, у якім утрымліваюцца істотныя зьвесткі датычна «Агульных зацемак па стратах Дэрбішыру» (General Observations on the Strata in Derbyshire)[5]. Аднак Абрагам Мілз пераключыў Мартына ад заалёгіі да палеанталёгіі дзесьці да 1789 году[4]. Мартын апублікаваў «Figures and Descriptions of Petrifications collected in Derbyshire» у 1793 годзе[7].

Мартын працаваў з Ўайтам Ўотсанам для стварэньня сумесных публікацыяў[8], але партнэрства ня ладзілася, бо Ўотсан заявіў, што не атрымлівае належнага даходу. Мартын пазьней апублікаваў некаторыя работы Ўотсана па скамянеласьцях, пазначаючы толькі сваё імя, а ня Ўотсана[9]. У Мартына было шасьцёра дзяцей зь яго «няшчаснай, але цікавай» жонкай[4], якая, як і яго бацькі, была на сцэне, перш чым быў заключаны яе другі шлюб з Мартынам у 1797 годзе[6]. У 1798 годзе нарадзіўся іх сын Ўільям Чарлз Лінэй Мартын. Яму далі імя Лінэй (Linnaeus) у гонар цікавасьці Мартына да клясыфікацыі жывых істотаў. Яго сын напісаў мноства кнігаў па прыродазнаўстве, стаўшы навуковым супрацоўнікам Заалягічнага таварыства Лёндана[10].

Мартын працаваў настаўнікам спачатку ў Бэртан-он-Трэнтэ ў 1798 годзе, пасьля ў Бакстане. Зрэшты, у 1805 годзе, ён пераехаў у Макелсфілд, дзе выкладаў у гімназіі[4]. Цікавасьць Мартына да прыроды не паменшылася, і ён пасылаў Джэймзу Саўбэры знаходкі для ілюстраваньня.

 
Чатырохпрамянёвы карал з ілюстрацыяў Ўільяма Мартына; першая каляровая ілюстрацыя брытанскіх выкапняў[4]

Мартын выканаў некалькі правінцыяльных пастановак[6] да 1809 году, ён валодаў чвэрцю ў тэатры Бакстану. У 1809 годзе ён апублікаваў «Petrifacta Derbiensia», якое ён прысьвяціў Джозэфу Банксу[11]. Ілюстрацыі, якія зьмяшчаліся ў «Petrifacta Derbiensia», упершыню былі каляровымі, што дапамагала Мартыну апісваць выкапні і каменнавугальныя вапнякі, якія ён дасьледваў у Дэрбішыру. Ідэнтыфікацыя была па-ранейшаму сумнёўная. Чатырохпрамянёвы карал, прыведзены на малюнку, лічыўся невядомым відам бамбуку[11]. Petrifacta Derbiensia утрымлівае іншую згадку імавернай памылкі: дзядзя Ўайта Ўотсана і работнікі шахты лічылі знойдзены кавалак эшфардзкага чорнага мармуру кавалкам хваста невялікага кракадзіла, у той час як Мартын лічыў, што ў яго кнізе няма нічога, што магло б быць такімі парэшткамі[12].

У 1809 годзе Мартын апублікаваў «Outlines of an Attempt to establish a Knowledge of Extraneous Fossils on Scientific Principles»[13]. Гэта было першае навуковае дасьледваньне скамянеласьцяў і палеанталёгіі на ангельскай мове[4][7]. Мартын сустракаўся з Джонам Фары для абмеркаваньня імавернасьці сумесных высілкаў па стварэньні геалягічнай мапы Дэрбішыру. Аднак плянам перашкодзіў тубэркулёз Мартына; у канцы траўня 1810 году ён памёр. Ён быў пахаваны ў Царкве Хрыста, завяшчаўшы клапаціцца пра яго калекцыю сваім дзецям і маці[4].

У гонар Мартына названы род Martinia і Lithostrotion martini[4].

Галерэя

рэдагаваць
  •  
    Меркаваны хвост кракадзіла ў калекцыі ілюстрацыяў скамянеласьцяў Мартына
  •  
    Эрызмаліт (Erismolithus) — адна з каляровых ілюстрацыяў «Petrificata derbiensia» 1809 году[11]

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Swartz A. William Martin // Open Library (анг.) — 2007.
  2. ^ William Martin // The Stuttgart Database of Scientific Illustrators 1450–1950
  3. ^ William Martin // Biodiversity Heritage Library — 2006.
  4. ^ а б в г д е ё ж з і H. S. Torrens, ‘Martin, William (1767—1810)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 13 Feb 2011
  5. ^ а б Malcolm Dick John Whitehurst and 18th Century Geology. http://www.revolutionaryplayers.org.uk/. Праверана 12 February 2011 г.
  6. ^ а б в Philip H. Highfill; Kalman A. Burnim, Edward A. Langhans Belfort to Byz and. — 1973. — С. 487. — P. 232–3.
  7. ^ а б R.J. Cleevely World palaeontological collections. — 1983. — С. 365.
  8. ^ Derbyshire's Men of Science. Derbyshire.gov.uk. Праверана 13 February 2011 г.
  9. ^ Michael P. Cooper The Devonshire Mineral Collection of Chatsworth House // Mineralogical Record.
  10. ^ J. Parker The Gentleman's Magazine // The gentleman's magazine and historical review p.536. — 1864. — № 216.
  11. ^ а б в Petrificata Derbiensia, William Martin, 1809, retrieved 15 February 2011
  12. ^ William Martin Petrificata Derbiensia p33-34. — 1809.
  13. ^ Outlines of an Attempt to establish a Knowledge of Extraneous Fossils on Scientific Principles., William Martin, Retrieved 15 February 2011

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць

  Ўільям Мартын (прыродазнавец) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ўільям_Мартын_(прыродазнавец)&oldid=1911514»