Іпрыт

Іпрыт (HD або гарчычны газ, сінонімы: 2,2'-дыхлордыэтылавы тыаэтэр, 2,2'-дыхлёрдыэтылсульфид, 1-хлёр-2-(2'-хлёрэтылтыо)-этан, «Лост») — хімічнае злучэньне з формулай S(CH₂CH₂Cl)₂. Зьяўляецца баявым таксічным атрутным рэчывам скурна-нарыўнога дзеяньня (па іншай клясыфікацыі — АР цытатаксічнага дзеяньня, агульна алкіліруючай уласьцівасьці).

Галаўныя часткі 155-мм снарадаў з газам HD

Гісторыя

Жаўнер з апёкамі гарчычным газам умеранай цяжкасьці (час Першай сусьветнай вайны)

Быў сынтэзаваны ў Нямеччыне — Німанам (у 1859 годзе) і (незалежна) брытанскім навукоўцам Фрэдэрыкам Гутры (Frederick Guthrie) у 1860 годзе. Упершыню іпрыт быў ужыты Нямеччынай 12 ліпеня 1916 году супраць ангельска-францускіх войскаў, якія былі абстраляныя мінамі, якія ўтрымоўвалі масьляністую вадкасьць, ля бэльгійскага гораду Іпр (адгэтуль і назва «іпрыт»).

Паражаючае дзеяньне

Наступства кантакта скуры з іпрытам — нарывы

Іпрыт уздзейнічае на арганізм чалавека некалькімі спосабамі:

разбурэньне клеткавых мембран;
парушэньне абмену вугляводаў;
«выдзіраньне» азоцістых аснаваньняў з ДНК і РНК.

Іпрыт валодае паражаючым дзеяньнем пры любых шляхах пранікненьня ў арганізм. Паражэньне слізістых абалонак вачэй, насаглоткі і верхніх дыхальных шляхоў выяўляюцца нават пры малаважных канцэнтрацыях іпрыта. Пры больш высокіх канцэнтрацыях нараўне з мясцовымі паражэньнямі адбываецца агульнае атручваньне арганізма. Іпрыт мае ўтоены перыяд дзеяньня (2—8 гадзіны) і валодае кумулятыўнасьцью.

У момант кантакту з іпрытам раздражненьне скуры і болевыя эфэкты адсутнічаюць. Пашкоджаннае іпрытам месца схільнае да інфекцыі. Пашкоджаньне скуры пачынаецца з пачырваненьня, якое выяўляецца праз 2—6 гадзіны пасьля ўздзеяньня іпрыта. Праз суткі на месцы пачырваненьня ўтворацца дробныя бурбалкі, напоўненыя жоўтай празрыстай вадкасьцю. У наступным адбываецца зліццё бурбалак. Праз 2—3 дня бурбалкі лопаюцца і ўтворыцца язва якая загойваецца праз 20—30 сутак. Калі ў язву пападае інфэкцыяя, то зажыўленьне надыходзіць праз 2—3 месяцы.

Пры ўдыханьні пароў або аэразоля іпрыта першыя прыкметы паражэньня выяўляюцца празь некалькі гадзін у выглядзе сухасьці і пякоты ў насаглотцы, затым надыходзіць моцны ацёк сьлізістай абалонкі насаглоткі, які суправаджаецца гнойнымі вылучэньнямі. У цяжкіх выпадках разьвіваецца васпаленьне лёгкіх, сьмерць надыходзіць на 3—4 дзень ад удушша. Асабліва адчувальныя да пароў іпрыту вочы. Пры ўзьдзеяньні пароў іпрыту на вочы зьяўляецца адчуваньне пяску ў вачах, сьлязістасьць, сьвятлабоязь, затым адбываюцца пачырваненьне й ацёк сьлізістай абалонкі вачэй і павекаў, які суправаджаецца багатым вылучэньнем гною.

Улучэньне ў вочы кропельна-вадкага іпрыту можа прывесьці да сьлепаты. Пры ўлучэньні іпрыту ў страўніка-кішачны тракт праз 30—60 хвілін зьяўляюцца рэзкія болі ў страўніку, сьлінацячэньне, млоснасьць, ваніты, у наступным разьвіваецца лякса (часам з крывёю).

Мінімальная доза, выклікаючая зьяўленьне нарываў на скуры, складае 0,1 мг/см². Лёгкія пашкоджаньні вачэй надыходзяць пры канцэнтрацыі 0,001 мг/л і экспазіцыі 30 хвілін. Сьмяротная доза пры дзеяньні праз скуру 70 мг/кг (утоены перыяд дзеяньня да 12 гадзін і больш). Сьмяротная канцэнтрацыя пры дзеяньні праз органы дыханьня на працягу 1,5 гадзіны — каля 0,015 мг/л (утоены перыяд 4 — 24 гадзіны).

Першая дапамога пры паражэньні іпрытам

Антыдота пры атручваньні іпрытам пакуль не існуе. Кроплі іпрыта на скуры неабходна неадкладна прадэгазаваць з дапамогай індывідуальнага супрацьхімічнага пакета. Вочы і нос варта багата прамыць, а рот і горла прапаласкаць 2% растворам пітной соды або чыстай вадой. Пры атручваньні вадой або ежай, заражоннай іпрытам, выклікаць рвоту, а затым увесьці кашыцу, прыгатаваную з разліку 25 г актываванага вугля на 100 мл воды. Язвы, якія ўтварыліся з-за трапленьні кропель іпрыта на скуру, варта прыпякаць перманганатам калія (KMnO₄)

Ахоўныя сродкі

Для абароны органаў дыханьня і скурных пакрываў ад дзеяньня іпрыта выкарыстоўваюцца адпаведна супрацьгаз і адмысловая ахоўная адзежа. Варта адзначыць, што іпрыт валодае здольнасьцю дыфундыраваць у складаныя арганічныя злучэньні. Таму варта памятаць, што ААК і супрацьгаз абмежавана абараняюць скурныя пакровы. Час знаходжаньня ў зоне паражэньня іпрытам не павінен перавышаць 40 хвілін, у пазбяганьне пранікненьня АР праз сродкі абароны да скуры.

Вонкавыя спасылкі

Іпрыт — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў