Шкілет

Шкіле́т (па-грэцку: skeletos) — біялягічная сыстэма, якая забясьпечвае апору жывых арганізмаў. Шкілет жывёлаў можа быць унутраным як у хордавых, гэтак і зьнешнім як у вусякоў, ракападобных. Найбольш складанай зьяўляецца ўнутранная шкілетная сыстэма хрыбетных, бо яна складаецца зь некалькіх розных тыпаў тканкаў, якія вядомыя пад агульнай назвай злучальная тканка. У пераносным сэнсе, шкілет можа датычыцца тэхналёгіі, якая падтрымлівае структуры, такія як будынак.

Тыпы шкілетаў

Экзашкілет

Экзашкілет мурашкі

Экзашкілет зьяўляецца зьнешнім відам шкілету, ён маецца ў шматлікіх бесхрыбтовых, ён абараняе мяккія тканкі й органы цела. Некаторыя віды экзашкілету падвяргаюцца пэрыядычнай ліньцы ў выніку росту цела жывёлы, як гэта мае месца ў многіх суставаногіх у тым ліку вусякоў і ракападобных. Экзашкілет складаецца з розных матэрыялаў, як то хітыну (у суставаногіх), кальцавых злучэньняў (у каралавых і малюскаў) і сылікату (для дыятамавых і радыёлырыяў).

Экзашкілет вусякоў забясьпечвае ня толькі абарону, але й служыць у якасьці паверхні прыхільнасьці для цягліцаў, як абарона ад высыханьня й як орган пачуцьцяў дзеля ўзаемадзеяньня з навакольным асяродзьдзем. Ракаўка малюскаў таксама выконвае ўсе гэтыя функцыі, акрамя таго, што яна не зьяўляецца органам пачуцьцяў.

Зьнешні шкілет можа быць вельмі цяжкім у параўнаньні з агульнай масай жывёлы, таму такія шкілеты ў жывёлаў, які жывуць на сушы, у асноўным адносна невялікія. Некалькі вялікіх водных жывёлаў могуць утрымліваць экзашкілет, бо ягоная вага пад вадой значна меншая. Паўднёвыя гіганцкія малюскі, віды вельмі вялікіх малюскаў у Ціхім акіяне, маюць абалонку, якая зьяўляецца вельмі масіўнай. Syrinx aruanus зьяўляецца адным зь відаў марскіх сьлімакоў зь вельмі вялікай ракавінай.

Эндашкілет

Эндашкілет зьяўляецца ўнутранай апорнай канструкцыяй жывёлаў, якая складаецца зь мінэралізаванай тканкі й зьяўляецца тыповым для хрыбетных. Эндашкілеты адрозьніваюцца адзін ад аднаго паводле складанасьці ад функцыянаваньня выключна для падтрымкі цела (як у выпадку з губкамі) да выкарыстаньня ў якасьці апоры да мацаваньня цягліцаў і мэханізмаў перадачы цягліцавай сілы. Сапраўдныя эндашкілеты зьяўляюцца вытворнымі ад мэзадэрмальнай тканкі. Такі шкілет прысутнічае ў іголкаваскурых і хордавых.

Элястычны шкілет

Элястычныя шкілеты маюць магчымасьць часова зьмяняць сваю форму, такім чынам, калі да шкілетавай структуры прыкладваецца напружаньне, ён дэфармуецца, а затым вяртаецца да сваёй першапачатковай формы. Такія шкілеты маюць месца ў некаторых бесхрыбтовых, як то мэдузы. Элястычныя шкілеты, як правіла, зьмяняюць сваю форму праз скарачэньне цягліцаў, а пры іхным разьняволеньні шкілет вяртаецца да сваёй першапачатковай формы. Такія шкілеты могуць складацца з храсткоў, але большасьць элястычных шкілетаў утвараюцца з сумесі бялкоў, поліцукрыдаў і вады^[1]. Для атрыманьня дадатковай абароны элястычныя каркасы могуць быць умацаваныя з дапамогай цьвёрдых шкілетаў. Арганізмы, якія маюць элястычныя шкілеты, як правіла, жывуць у вадзе, якая падтрымлівае структуру цела ў адсутнасьці больш цьвёрдага шкілету^[2].

Крыніцы

^ Barnes, Edward E.; Fox, Richard S.; Barnes, Robert D. (2003). «Invertebrate zoology: a functional evolutionary approach» (7. ed.). Belmont, Calif. [u.a.]: Thomson, Brooks/Cole. ISBN 0-03-025982-7.
^ Pechenik, Jan A. (2015). «Biology of the Invertebrates» (7th ed.). New York: McGraw-Hill Education. ISBN 978-0-07-352418-4.

Вонкавыя спасылкі

Шкілет — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Шкілет. Энцыкляпэдыя Britannica. (анг.)
Skeletal System: Facts, Function & Diseases. Live Science. (анг.)

[1] Barnes, Edward E.; Fox, Richard S.; Barnes, Robert D. (2003). «Invertebrate zoology: a functional evolutionary approach» (7. ed.). Belmont, Calif. [u.a.]: Thomson, Brooks/Cole. ISBN 0-03-025982-7.

[2] Pechenik, Jan A. (2015). «Biology of the Invertebrates» (7th ed.). New York: McGraw-Hill Education. ISBN 978-0-07-352418-4.

[1]

[2]