Прыметнік: розьніца паміж вэрсіямі

* прыналежнасьць прадмета (''братаў дзёньнік, Верына кніга, буслава гняздо'').<br />

Прыметнік звычайна паясьняе [[назоўнік]] і граматычна залежыць ад яго. Прыметнікі зьмяняюцца па [[род]]ах, [[лік]]ах і [[склон]]ах. Роды, лікі й склоны прыметнікаў залежаць ад назоўніка: ''ясны дзень, ясная раніца, яснае неба, ясныя дні''.<br />

У сказе прыметнік часьцей за ўсё бывае [[Азначэньне|азначэньнемазначэньне]]м: ''Ідзе вясна ў шумлівых водах, у звонкім срэбры ручаёў і разьлівае мяккі подых, як песьню нейкую бяз слоў''. ([[Якуб Колас]]).<br />

Прыметнік можа быць і [[выказьнік]]ам або можа ўваходзіць у склад выказьніка: ''Ночы ўлетку прыгожыя. (В. Каваль). Неба гэтымі днямі сінела чыстае й глыбокае''. ([[Іван Мележ]]).<br />

Якасныя прыметнікі абазначаюць такія прыметы, якія могуць праяўляцца ў прадметах у большай або меншай ступені: ''малады хлопец, брат маладзейшы за сястру, самы малады з настаўнікаў''.<br />

* спалучацца з [[Прыслоўе|прыслоўямі]] (''вельмі добры, надзвычай важны'').<br />

Адносныя прыметнікі абазначаюць прыметы прадметаў паводле іх адносін да іншых прадметаў і зьяўзьяваў: ''каменная сьцяна'' (сьцяна з каменю), ''драўляныя лыжкі'' (лыжкі зь дзерава), ''пісьмовы стол'' (стол для пісьма), ''зарэчныя лугі'' (лугі за ракою), ''дзіцячы сьмех'' (сьмех дзяцей).<br />

Пры пераносным ужываньні адносныя прыметнікі могуць набываць значэньні якасных. Параўнайце: ''залаты пярсьцёнак'' і ''залатая восень'', ''каменны мост'' і ''каменнае сэрца''.<br />

Прыналежныя прыметнікі абазначаюць прыналежнасьць прадмета пэўнай асобе або жывой істоце: ''матчына радасьць, Віцеў сшытак, вавёрчына дупло''. Такія прыметнікі ўтвараюцца ад асновы назоўнікаў мужчынскага роду пры дапамозе [[Устаўка|ўставак]] '''''-оў''''', '''''-ёў''''', '''''-аў''''', '''''-еў''''' (''бацькаў кажух, лесьнікоў дом, братаў сшытак, Андрэеў дзядзька'') і ад асновы назоўнікаў жаночага роду пры дапамозе [[Устаўка|ўставак]] '''''-ін''''', '''''-ын''''' (''Надзін партфель, сестрына сукенка, ластаўчына гняздо'').<br />

Якасныя і адносныя прыметнікі скланяюцца аднолькава. Іх склонавыя канчаткі залежаць ад апошняга зычнага асновы і націску.<br />

Прыметнікі мужчынскага і ніякага роду ў адзіночным ліку ва ўсіх склонах, апрача назоўнага і вінавальнага, маюць аднолькавыя канчаткі. У родным склоне пасьля цьвердых і зацьвярдзелых зычных пішацца канчатак '''''-ога''''' (пад націскам) або '''''-ага''''' (не пад націскам), пасьля мяккіх &mdash; '''''-яга''''', а ў давальным склоне адпаведна &mdash; '''''-ому''''', '''''-аму''''', '''''-яму'''''. У творным і месным склонах пасьля цьвердых і зацьвярдзелых зычных пішацца '''''-ым''''', пасьля мяккіх і '''''г''''', '''''к''''', '''''х''''' &mdash; '''''-ім'''''.<br />

Прыметнікі жаночага роду ў родным, давальным, творным і месным склонах маюць канчаткі '''''-ой''''' (пад націскам), '''''-ай''''' (не пад націскам пасьля цвердыхцьвёрдых і зацьвярдзелыхх зычных), '''''-яй''''' (пасьля мяккіх зычных). У родным склоне могуць быць розныя канчаткі '''''-ое''''' ('''''-ае'''''), '''''-яе''''': ''густое травы, вясёлае пары, раньняе вясны'', а ў творным &mdash; '''''-ою''''' ('''''-аю'''''), '''''-яю''''': ''густою травою, вясёлаю парою, раньняю вясною''. Поўныя канчаткі творнага склону прыметнікаў жаночага роду трэба адрозьніваць ад сугучных зь імі канчаткаў вінавальнага склону '''''-ую''''', '''''-юю'''''. Адрозьніць гэта дапамагае пытальны займеньнік: ''траву'' (якую?) ''сакавітую, летнюю''; ''травою'' (якою?) ''сакавітую, летняю''.<br />

У родным і месным склонах пішуцца канчаткі '''''-ых''''', '''''-іх''''', у давальным '''''-ым''''', '''''-ім''''', у творным &mdash; '''''-ымі''''', '''''-імі'''''.<br />

Прыналежныя прыметнікі мужчынскага роду ў назоўным склоне адзіночнага ліку маюць ніякі канчатак{{Заўвага|Або нулявы канчатак}} (''бацькаў падарунак, Зосьчын твар''), у вінавальным склоне іх канчатак залежыць ад адушаўлёнасьці &mdash; неадушаўлёнасьці назоўніка (''бачу бацькаў падарунак'', але ''бацькавага брата''; ''Зосьчын твар'', але ''Зосьчынага сына''). Прыналежныя прыметнікі ніякага роду ў назоўным склоне адзіночнага ліку маюць канчатак '''''-о''''' (пад націскам), '''''-а''''' (не пад націскам): ''даччыно паліто, дзедава пісьмо''; у жаночым родзе &mdash; '''''-а''''' (''матчына песьня, Андрэева радасьць''). Такія ж канчаткі маюць прыметнікі ў вінавальным склоне: ''прачытаў даччыно пісьмо, апрануў дзедава паліто'' (ніякі род), ''слухаў матчыну песьню, падзяляю Андрэеву радасьць'' (жаночы род).<br />

Ва ўсіх іншых склонах прыналежныя прыметнікі маюць канчаткі, ўласьцівыя якасным і адносным прыметнікам: ''бацькавага падарунка, бацькаваму падарунку, бацькавым падарункам, у бацькавым падарунку; матчынай песьні, матчынаю песьняю'' і г.д.<br />

* для ўтварэньня ацэнкі (''стары &mdash; старэнькі; вялікі &mdash; вялізны, велізарны; шырокі &mdash; шырачэзны; высокі &mdash; высачэнны'').<br />

[[Устаўка|Устаўкі]] ацэнкі '''''-еньк-''''', '''''-эньк-''''', '''''-аньк-''''' пішуцца зь мяккім знакам: ''маладзенькі, старэнькі, прыгожанькі''. Мяккі знак пішацца таксама перад [[Устаўка|устаўкаюустаўка]]ю '''''-ск-''''' у прыметніках утвораных ад назваў

[[Месяц (каляндар)|месяц]]аў і пор году на '''''-нь''''': ''[[студзень]]скі, [[ліпень]]скі, [[жнівень]]скі, [[чэрвень]]скі, [[восень]]скі''. У іншых прыметніках, утвораных ад назоўнікаў на '''''-нь''''', мяккі знак ня пішацца: ''[[Конь|конскі]], [[Любанскі раён|Любанскі]], [[Астраханскі раён|Астраханскі]], [[Смаргонскі раён|Смаргонскі]]''.<br />

У прыметніках, утвораных ад назоўнікаў, аснова каторых канчаецца на '''''[[н]]''''', а ад назоўнікаў на '''''-мя''''', пішацца ''''''нн''''': ''лімон &mdash; лімонны, камень &mdash; каменны, глыбіня &mdash; глыбінны, семя &mdash; семянны'' (але: ''полымя &mdash; палымяны''). Два знакі '''''н''''' пішуцца й ва [[Устаўка|ўстаўцы]] '''''-енн-''''' ('''''-энн-'''''): ''абедзенны, вогненны, страшэнны''. Прыметнікі з [[Устаўка|устаўкаюустаўка]]ю '''''-ан-''''' ('''''-ян-'''''), '''''-ін-''''' ('''''-ын-''''') пішуцца з адным '''''н''''': ''бляшаны, драўляны, духмяны, дзяціны, птушыны, пчаліны''.<br />

У прыметніках, утвораных пры дапамозе [[Устаўка|ўстаўкі]] '''''-ск-''''' ад назоўнікаў, аснова якіх канчаецца на '''''[[с]]''''', пішацца адзін знак '''''с''''' (адбываецца зьліцьцё зычных): ''беларус &mdash; беларускі, Кузбас &mdash; кузбаскі''. Зьліцьцё '''''с''''' з папярэднім зычным адбываецца і тады, калі аснова назоўніка канчаецца на '''''[[ц]]''''', '''''[[т]]''''', '''''[[ч]]''''', '''''[[к]]''''' (у такім выпадку пішацца '''''ц'''''): ''Камянец &mdash; камянецкі, рыбак &mdash; рыбацкі, брат &mdash; брацкі, ткач &mdash; ткацкі, [[Самойлавічы]] &mdash; [[Самойлавіцкі сельскі савет|самойлавіцкі]]''. У прыметніках утвораных ад земскіх назваў з асновай '''''[[г]]''''', '''''[[х]]''''', '''''[[з]]''''', '''''[[ж]]''''', '''''[[ш]]''''' пішацца [[Устаўка|ўстаўка]] '''''-ск-''''': ''[[Арэнбускі раён|арэнбурскі]], [[Казаская мова|казаская]], [[Француская мова|француская]], [[Нясьвіскі раён|нясьвіскі]], [[Добрускі раён|добрускі]]'' і г.д. З [[Устаўка|устаўкаюустаўка]]ю '''''-зк-''''' пішуцца прыметнікі, утвораныя ад назоўнікаў з асновай на '''''[[д]]''''': ''[[Швэдзкая мова|швэдзкая]], [[Гарадзкі выканаўчы камітэт|гарадзкі]], [[Пэрсыдзкая затока|пэрсыдзкая]], людзкі''.<br />

У прыналежных прыметніках і прозьвішчах, утвораных ад назоўнікаў мужчынскага роду зь мяккай асновай, пішацца [[Устаўка|ўстаўка]] '''''-еў''''' ('''''-ев-'''''): ''Пецеў сьцізорык, Сяргеевы канькі; Васільеў Іван Андрэевіч, Афанасьеў Мікалай Антонавіч''.<br />