Манаполія: розьніца паміж вэрсіямі

'''МанаполіяМанапо́лія''' ({{мова-el|μονο (mono)}}  — «адзін» і {{мова-el|πωλέω (poleo)}}  — «прадаваць»)  — выключнае (так званае «манапольнае») права ў якой-небудзь сфэры дзейнасьці дзяржавы або арганізацыі. У [[эканоміка|эканоміцы]] манаполія зьявілася, калі манархі даравалі вызначанаму купцу (рамесьніку, цэху) прывілей на вытворчасьць або гандаль вызначаным [[тавар]]ам. Фірма, якая працуе ва ўмовах манаполіі, кантралюе [[рынак]] (галіну) цалкам або ў значнай ступені.

У 3-м разьдзеле [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]] зьмяшчаўся артыкул 51 «Аб манаполіі, гэта значыць нявыдачы адной асобе ў арэнду і кіраваньне даходаў, якія належаць усёй рэчы паспалітай». Паводле 51-га артыкула Статуту, «[[Падатак|падаткаў]] і пабораў ніякіх на [[Маёнтак|маёнтках]] нашых...нашых… і радаў духоўных і сьвецкіх, таксама мытаў новых у [[места]]х нашых...нашых… у Літве і ва ўсіх землях панства нашага, складаць і ўстанаўліваць не павінныя без дазволу ўсіх [[Стан (сацыяльная група)|станаў]] на [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|Сойме вальным]], ані таксама манаполію гэтых даходаў якія з панстваў нашых...нашых… літоўскіх паходзяць, устанаўліваць і дапускаць не павінныя. А хто б адважыўся, нягледзячы на гэтую пастанову, лісты нашыя з [[Канцылярыя ВКЛ|Канцылярыі нашай]] атрымаць, той павінны быць пакараны штрафам у скарб наш земскі ста [[Капа (грошы)|копамі]] грошаў. А такія лісты нашыя ніякая сілы не павінныя мець, і тая асоба тым валодаць ня будзе магчы»<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=Разьдзел III. Аб вольнасьцях шляхецкіх і аб пашырэньні Вялікага Княства Літоўскага|загаловак=Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588|арыгінал=|спасылка=|адказны=перакл. [[Алена Шагун]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларусь (выдавецтва)|Беларусь]]|год=2002|том=|старонкі=56|старонак=207|сэрыя=|isbn=985-01-0243-8|наклад=2000}}</ref>.

Паводле 33-га артыкула [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь]] 1994 году, «Манапалізацыя [[Сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]] дзяржавай, грамадзкімі аб’яднаньнямі або асобнымі грамадзянамі, а таксама цэнзура не дапускаюцца»<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Канстытуцыя 1994 году (са зьмяненьнямі і дапаўненьнямі)|спасылка=http://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/kanstytutsyya-1994-goda-sa-zmyanennyami-i-dapa-nennyami-/|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=17 кастрычніка 2004|дата доступу=8 жніўня 2018}}</ref>. 16 сьнежня 2002 году А.Лукашэнка падпісаў Закон «Аб натуральных манаполіях». Паводле 3-га артыкула Закону, «Сфэрамі натуральных манаполіяў прызнаюцца: траспартаваньне [[Нафта|нафты]] і нафтапрадуктаў па магістральных [[трубаправод]]ах; транспартаваньне [[Прыродны газ|газу]] па магістральных і разьмеркавальных трубаправодах; перадача і разьмеркаваньне [[Электраэнэргія|электрычнай]] і цеплавой энэргіі; цэнтралізаванае водазабесьпячэньне і водаадвядзеньне; паслугі [[Сувязь (тэхніка)|электрасувязі]] і [[Пошта|паштовай]] сувязі агульнага карыстаньня; паслугі чыгуначнага транспарту агульнага карыстаньня, якія аказваюцца з выкарыстаньнем інфраструктуры чыгуначнага транспарту агульнага карыстаньня, [[Чыгунка|чыгуначныя]] перавозкі; [[Паслуга|паслугі]] транспартных тэрміналаў, [[аэрапорт]]аў; аэранавігацыйныя паслугі». Згодна з 6-м артыкулам Закону, натуральныя манаполіі «ня маюць права: ажыцьцяўляць дзеяньні, якія прыводзяць або могуць прывесьці да немагчымасьці аказаньня паслугаў...паслугаў… або да замены іх іншымі паслугамі; адмаўляцца ад заключэньня дамовы з асобнымі спажыўцамі на аказаньне паслугаў...паслугаў… пры наяўнасьці ў іх тэхнічнай магчымасьці аказаць такія паслугі; спаганяць за аказваныя паслугі плату, што перавышае памер, усталяваны органам рэгуляваньня дзейнасьці суб’ектаў натуральных манаполіяў». Паводле 10-га артыкула, [[Міністэрства антыманапольнага рэгуляваньня і гандлю Рэспублікі Беларусь]] (МАРГ Беларусі) «утварае і вядзе Дзяржаўны рэестар суб’ектаў натуральных манаполіяў»<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб натуральных манаполіях» ад 16 сьнежня 2002 г. № 162-З|спасылка=https://translate.google.by/translate?sl=ru&tl=be&hl=be&u=http://pravo.by/document/?guid=3871%26p0=H10200162|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=18 студзеня 2018|дата доступу=8 жніўня 2018}}</ref>. На 10 ліпеня 2018 году ў Дзяржрэестар уваходзіла 196 прадпрыемстваў у 4 галінах:

* траспартаваньне нафты, нафтапрадуктаў і газу па трубаправодах (10)  — [[ААТ]] «[[Гомельтранснафта Сяброўства]]», ААТ «[[Полацактранснафта Сяброўства]]» ([[Наваполацак]]), ААТ «[[Газпрам трансгаз Беларусь]]», УП «[[Мінгаз]]» і 6 абласных УП «Берасьцеаблгаз», «Віцебскаблгаз», «Гомельаблгаз», «Горадняаблгаз», «Магілёўаблгаз» і «Менскаблгаз»;

* электра-, цепла- і водазабесьпячэньне і водаадвядзеньне (175)  — 6 абласных УП «[[Берасьцеэнэрга]]», «Віцебскэнэрга», «Гомельэнэрга», «Горадняэнэрга», «[[Магілёўэнэрга]]» і «[[Менскэнэрга]]», 169 мясцовых жыльлёва-камунальных гаспадарак у гарадах і раёнах;

* электрасувязь і паштовая сувязь (2)  — УП «[[Белтэлекам]]» і УП «[[Белпошта]]»;

* чыгуначныя і паветраныя перавозкі (9)  — УП «[[Белаэранавігацыя]]», УП «"[[Мінск (нацыянальны аэрапорт)|Нацыянальны аэрапорт «Менск]]» ([[Смалявіцкі раён]]), ДА «[[Беларуская чыгунка]]» («БЧ») і 6 чыгуначных УП «[[Баранавічы|Баранавіцкае]] аддзяленьне БЧ» (Берасьцейская вобласьць), «Берасьцейскае аддзяленьне БЧ», «Віцебскае аддзяленьне БЧ», «Гомельскае аддзяленьне БЧ», «Магілёўскае аддзяленьне БЧ» і «Менскае аддзяленьне БЧ»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржаўны рэестар суб’ектаў натуральных манаполіяў па стане на 10 ліпеня 2018 г.|спасылка=http://mart.gov.by/files/live/sites/mart/files/documents/Реестры/Гос.%20реестр%20субъектов%20естественных%20монополий_07_18.xlsx|выдавец=[[Міністэрства антыманапольнага рэгуляваньня і гандлю Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=10 ліпеня 2018|дата доступу=8 жніўня 2018}}</ref>.

12 сьнежня 2013 году А.Лукашэнка падпісаў Закон «Аб процідзеяньні манапалістычнай дзейнасьці і разьвіцьці канкурэнцыі». Паводле 6-га артыкула Закону, «Паноўным прызнаецца становішча гаспадарчага суб’екта, доля якога на таварным рынку складае 35 і болей адсоткаў». Таксама «Паноўным прызнаецца становішча кожнага зь некалькіх гаспадарчых суб’ектаў» ([[алігаполія]]), калі «цягам прынамсі аднаго году...году… сукупная доля ня больш як 3-х гаспадарчых суб’ектаў, доля кожнага зь якіх болей за долі іншых гаспадарчых суб’ектаў на адпаведным таварным рынку, перавышае 50% або сукупная доля ня больш як 5 (найбольшых) гаспадарчых суб’ектаў...суб’ектаў… перавышае 75%». Пагатоў «Ня можа быць прызнана паноўным становішча гаспадарчага суб’екта, доля якога на таварным рынку не перавышае 15%». Адпаведна «Усталяваньне паноўнага становішча гаспадарчага суб’екта цягне за сабой улучэньне ў Дзяржаўны рэестар гаспадарчых суб’ектаў, якія займаюць паноўнае становішча на таварных рынках», які вядзе МАРГ Беларусі. Згодна з 18-м артыкулам Закону, паноўным прадпрыемствам пад пагрозай судовага падзелу (артыкул 50) забараняліся 10 дзеяньняў:

[[Катэгорыя:ЭканомікаМанаполія| ]]