Лічэбнік: розьніца паміж вэрсіямі

'''Лічэбнік''' &mdash; часьціна [[Беларуская мова|мовы]], якая абазначае адцягненую колькасьць (лік) або парадак прадметаў пры іх лічэньні: <em>''адзін, два, сем, дзесяць; адна пятая; двое, трое; другі, шосты, дзясяты</em>''.<br />

* парадкавыя.<br />

Колькасныя лічэбнікі адказваюць на пытаньне '''колькі ?'''. У спалучэньні з назоўнікамі яны абазначаюць колькасьць прадметаў, а без назоўнікаў &mdash; адцягнены лік: <em>''сем вучняў, дзесяць сталоў, дванаццаць кніг; '''дванаццаць''' дзеліцца на '''тры'''</em>''.<br />

Колькасныя лічэбнікі дзеляцца на тры віды:<br />

* лічэбнікі, якія абазначаюць цэлыя лікі: <em>''адзін, тры, пяць, пятнаццаць</em><br />''

* дробавыя лічэбнікі, якія абазначаюць дробавыя лікі: <em>''адна шостая, сем пятых</em><br />''

* зборныя лічэбнікі, якія абазначаюць сукупнасьць прадметаў: <em>''двое, трое, шасьцёра</em><br />''

Парадкавыя лічэбнікі адказваюць на пытаньне '''які’які ? каторы ?'''. Яны паказваюць на парадкавы лік прадмета сярод іншых прадметаў пры пералічэньні: <em>''другая хата, пяты двор, восьмы паверх, шаснаццаты дзень, семдзесятсемдзясят другі год</em>''.<br />

Колькасныя лічэбнікі самыя распаўсюджаныя сярод лічэбнікаў.<br />

Паводле складаў лічэбнікі падзяляюцца на:<br />

* <em>'''''простыя'''</em>'': <em>''адзін, тры, восем</em><br />''

* <em>'''''складаныя'''</em>'': <em>''дваццаць, сямідзясяты</em><br />''

* <em>'''''састаўная'''</em>'': <em>''трыццаць сем, сто шэсьдзесятшэсьдзясят пяты</em><br />''

Лічэбнікі зьмяняюцца па склонах. Лічэбнікі <em>''адзін, два, абодва</em>'' зьмяняюцца па родах, а лічэбнік <em>'''''адзін'''</em>'' &mdash; і па ліках: <em>''адзін дом, адна кніга, адно акно; два дамы, дзьве кнігі, два акны; абодва дамы, абедзьве кнігі, абодва акны; адны сані</em>''.<br />

<em>'''''Дзевяць'''</em>''{{Заўвага|Дзейнік}} <em>''і '''восем'''</em>''{{Заўвага|Дзейнік}} &mdash; <em>'''''семнаццаць'''</em>''{{Заўвага|Выказьнік}}.<br />

<em>''Дзелім '''сорак'''</em>''{{Заўвага|Дапаўненьне}} <em>''на '''дваццаць'''</em>''{{Заўвага|Дапаўненьне}}.<br />

<em>''Зараз у '''дваццатае'''</em>''{{Заўвага|Азначэньне}} <em>''школе сустрэча з бацькамі</em>''.<br />

Лічэбнік з назоўнікам можа ўтвараць спалучэньне, якое выстураевыступае адным членам сказа:<br />

<em>'''''Дваццаць'''</em>''{{Заўвага|Дзейнік}} <em>''вучняў працавала на прышкольным участку</em>''.<br />

<em>''З '''двух'''</em>''{{Заўвага|Дапаўненьне}} <em>''палотнішчаў сшылі сьцяг</em>''.<br />

<em>''Перадача пачынаецца а '''сёмае'''</em>''{{Заўвага|Акалічнасьць}} <em>''гадзіне</em>''.<br />

Назоўнікі пры колькасных лічэбніках <em>''два (дзьве), абодва (абедзьве), тры, чатыры</em>'', а таксама прыметнікі, дзеепрыметнікі, парадкавыя лічэбнікі, займеньнікі, што ўваходзяць у словазлучэньні з гэтымі лічэбнікамі, маюць гучаньне назоўнага склону множнага ліку: <em>''два дубы, абодва хлопцы, тры першыя новыя дамы, усе чатыры прачытаныя вершы</em>''.<br />

У дробавых лічэбніках пры словах <em>''два (дзьве), тры, чатыры</em>'' парадкавыя лічэбнікі і прыметнікі стаяць у назоўным склоне множнага ліку: <em>''дзьве шостыя, тры пятыя, чатыры сёмыя</em>''.<br />

Пры лічэбніку паўтара (паўтары) назоўнікі стаяць у родным склоне адзіночнага ліку, калі гэтыя лічэбнікі ўжываюцца ў назоўным і вінавальным склонах: <em>''паўтара кіляграма, паўтары тоны</em>''. У іншых склонах пры лічэбніку паўтара (паўтары) назоўнікі ўжываюцца ў множным ліку: <em>''паўтара кіляграмам, паўтары тонам, паўтара кіляграмамі, паўтары тонамі, у паўтара кіляграмах, у паўтары тонах</em>''.<br />

Пры абазначэньні адлегласьці паміж прадметамі лічэбнік з назоўнікам у беларускае мове ўжываецца з прыназоўнікам '''за''': <em>''Спыніліся '''за''' дзесяць кілямэтраў ад места</em>''.<br />

Колькасныя лічэбнікі <em>''два (абодва), дзьве (абедзьве), тры, чатыры</em>'' ў творным склоне маюць на канцы '''-ма''': <em>''двума (абодвума), дзьвюмя (абедзьвюмя), трыма, чатырма</em>''.<br />

У колькасных лічэбніках <em>''пяць, шэсьць, дзевяць</em>'' &mdash; <em>''дваццаць, трыццаць</em>'' [[мяккі знак]] пішацца на канцы слова, а ў лічэбніках <em>''пяцьдзясят, шэсьцьдзясят, пяцьсот, шэсьцьсот, дзевяцьсот</em>'' &mdash; пасьля першага кораня.<br />

У лічэбніку восем ва ўскосных склонах, акрамя вінавальнага, пасьля '''с''' пішацца '''ь''': <em>''васьмі, васьмю</em>''.<br />

Лічэбнікі <em>''адзінаццаць</em>'' &mdash; <em>''дваццаць</em>'' і <em>''трыццаць</em>'' пішуцца з двума '''ц''' ('''цц''') у сярэдзіне слова.<br />

У лічэбніках <em>''пяць, дзевяць</em>'' &mdash; <em>''дваццаць, трыццаць</em>'' у творным склоне падаўжаецца апошні зычны асновы: <em>''пяцьцю, дзевяцьцю, дзесяцьцю, дзевятнаццацьцю, трынаццацьцю</em>''.<br />

Складаныя парадкавыя лічэбнікі з апошняй часткай <em>''-тысячны, -мільённы, -мільярдны</em>'' пішуцца ў адно слова: <em>''стотысячны, пяцьсотдваццацімільённы, трыццацімільярдны</em>''.<br />

Калі ў гэтых лічэбніках перад часткай <em>''-тысячны, -мільённы, -мільярдны</em>'' колькасьць абазначана лічбай, то пасьля лічбы пішацца злучок: <em>''100-тысячны, 520-мільённы, 30-мільярдны</em>''.