PzKpfw IV: розьніца паміж вэрсіямі

Адразу пасьля заканчэньня вытворчасьці першай сэрыі «Круп» прыступіла да вытворчасьці палепшанай — 2.Serie/B.W. або Ausf.B. Найболей вонкава прыкметным адрозьненьнем танкаў гэтай мадэфікацыімадыфікацыі была прамая верхняя лабавая пліта, без выбітнай «рубкі» механіка-кіроўцы і з ліквідацыяй [[курсавы кулямёт|курсавога кулямёта]], які быў заменены назіральным прыборам і амбразурай для стральбы з асабістай зброі. Палепшаная была і канструкцыя назіральных прыбораў, першым чынам камандзірскай вежкі, атрымалай бранявыя засланкі, і назіральнага прыбора механіка-кіроўцы. Па іншых дадзеных жа, новая камандзірская вежка была ўведзеная ўжо падчас вытворчасьці, так што частка танкаў Ausf.B несла камандзірскую вежку старога тыпу. Дробныя зьмены кранулі і пасадкавыя люкі і розныя амбразуркі. ЛабаваеЛабавое браняваньне на новай мадэфікацыімадыфікацыі было даведзена да 30 мм. Танк атрымаў таксама больш магутны рухавік і новую 6-хуткасную [[скрынка перадач|скрынку перадач]], што дазволіла істотна падняць яго максімальную хуткасьць, прычым яго запас ходу таксама ўзрос. Разам з тым, боекамплект Ausf.B скараціўся да 80 снарадаў да гарматы і 2700 кулямётных патронаў, замест, адпаведна, 120 і 3000 на Ausf.A. «Круп» была дадзена замова на вытворчасьць 45 танкаў Ausf.B, але з-за недахопа камплектавалых, рэальна з красавіка па верасень 1938 году было выраблена толькі 42 машыны гэтай мадэфікацыімадыфікацыі.

Першай параўнальна масавай мадыфікацыяй стала 3.Serie/B.W. або Ausf.C. У параўнаньні з Ausf.B, зьмены ў ёй былі малаважныя — вонкава абедзьве мадэфікацыімадыфікацыі адрозныя толькі па наяўнасьці браняванага кажуха ствала спаранага кулямёта. Астатнія зьмены зьвяліся з-за замены рухавіка HL 120TR на HL 120TRM той жа магутнасьці, а таксама пачатку ўсталёўкі на часткі танкаў адбойніака пад ствалом гарматы, для адгібаньня разьмешчанай на корпусе антэны пры павароце вежы. Усяго было замоўлена 300 танкаў гэтай мадыфікацыі, але ўжо ў сакавіку 1938 году замова быў скарочана да 140 адзінак, у выніку чаго з верасьня 1938 году па жнівень 1939 году было выраблена, па розных дадзеных, 140, альбо жа 134 танка, тады як 6 шасі былі перададзеныя для пераробкі ў мостаўкладчыкі.

Машыны наступнай мадэфікацыімадыфікацыі, Ausf.D, выпускаліся двума сэрыямі — 4.Serie/B.W. і 5.Serie/B.W. Найболей прыкметнай вонкавай зьменай стаў зварот да ламанай верхняй лабавой пліты корпуса і [[курсавы кулямёт|курсавому кулямёту]], які атрымаў узмоцненую абарону. Унутраная маска гарматы, якая апынулася адчувалай для пырсак сьвінцу пры кулявых трапленьнях, была замененая вонкавай. Таўшчыня бартавой і кармавой брані корпуса і вежы была даведзеная да 20 мм. У студзені 1938 году «Круп» атрымала замову на вытворчасьць 200 машын 4.Serie/B.W. і 48 машын 5.Serie/B.W., але падчас вытворчасьцяў, з кастрычніка 1939 па травень 1941 году, як танкі былі скончаныя толькі 229 з іх, тады як астатнія 19 былі вылучаныя для пабудовы спэцыялізаваных варыянтаў. Частка танкаў Ausf.D позьняга выпуску была выпушчаная ў «трапічным» варыянце, з дадатковымі вентыляцыйнымівэнтыляцыйнымі адтулінамі ў маторным аддзяленьні.

Экранаваньне дадатковай бранёй, ужывалае на папярэдніх мадыфікацыях, было нерацыянальным і разглядалася толькі як часавае рашэньне, што і стала прычынай з’яўленьнязьяўленьня наступнай мадыфікацыі, 7.Serie/B.W. або Ausf.F. Замест ужываньня навясной брані, таўшчыня лабавайлабавой верхняй пліты корпуса, лабавайлабавой пліты вежы і маскі гарматы была даведзеная да 50 мм, а таўшчыня бартоў корпуса і бартоў і кармы вежы — да 30 мм. Ламаная верхняя лабавая пліта корпуса была ізноў замененая прамой, але гэтым разам з захаваньнем курсавога кулямёта, а бартавыя люкі вежы атрымалі падвойныя створкі. У сувязі з тым, што маса танка пасьля занесеных зьмен вырасла на 21% у параўнаньні з Ausf.A, для паніжэньня ўдзельнага ціску на грунт былі ўведзеныя шырэйшыя гусеніцы. Іншыя, меней прыкметныя зьмены, уключалі ўводзіны вентыляцыйныхвэнтыляцыйных паветразаборнікаў у сярэднім лабавым лісьце для астуджэньня тормазаў, іншае разьмяшчэньне глушыцеляў і зьлёгку зьмененыя ў сувязі з патаўшчэньнем броні назіральныя прыборы і ўсталёўку курсавога кулямёта. На мадыфікацыі Ausf.F да вытворчасьці PzKpfw IV упершыню падлучыліся іншыя фірмы, акрамя «Круп». Апошняя атрымала першую замову на 500 машын сёмай сэрыіі, пазьней замовы на 100 і 25 адзінак атрымалі фірмы «Вомаг» і «Нібэлунгэнвэрке». З гэтай колькасьці, з красавіка 1941 году па сакавік 1942 году, да пераключэньня вытворчасьці на мадыфікацыю Ausf.F2, было выпушчана 462 танка Ausf.F, 25 з якіх былі яшчэ на заводзе пераабсталяваныя ў Ausf.F2.

Хоць асноўным прызначэньнем 75-мм гарматы PzKpfw IV зьяўлялася зьнішчэньне небранаваных мэт, наяўнасьць у яе боекамплекце [[Бранябойны снарад|бранябойных снарадаў]] дазваляла танку пасьпяхова дужацца і з [[бронетэхніка]]й, абароненай супрацькульнымі або лёгкім супрацьснарадным браняваньнем<ref name="doyle+yentz">H. L. Doyle, T. Jentz. — Panzerkampfwagen IV Ausf.G, H and J 1942—45</ref>. Але супраць танкаў з магутным супрацьснарадным браняваньнем, такіх як [[Вялікабрытанія|брытанская]] «[[Мацільда (танк)]]» або [[СССР|савецкія]] [[КВ-1]] і [[Т-34]], яна апынулася цалкам неэфектыўная. Яшчэ ў 1940 — пачатку 1941 году, пасьпяховае баявое ўжываньне «Мацільды» актывізавала працы па пераўзбраеньні PzKpfw IV гпрматай з лепшымі процітанкавымі магчымасьцямі. З [[19 лютага]] 1941 году па асабістым загадзе [[Адольф Гітлер|Гітлера]] былі пачатыя працы па ўзбраеньні танка 50-мм гарматай [[5 cm KwK 38|Kw.K.38 L/42]], усталёваўшайся таксама на [[PzKpfw III]], і ў наступным працы па ўзмацненьні ўзбраеньня PzKpfw IV прасоваліся таксама пад яго кантролем<ref name="doyle+yentz"/>. У красавіку, адзін PzKpfw IV Ausf.D быў пераўзброены найноўшай, больш магутнай, 50-мм гарматай [[5 cm KwK 39|Kw.K.39 L/60]] для дэманстрацыі Гітлеру да яго дня нараджэньня, [[20 красавіка]]. Быў нават вызначаны выпуск сэрыі з 80 танкаў з такім узбраеньнем з жніўня 1941 году, але да таго часу цікавасьць Кіраваньня ўзбраеньняў (''Heereswaffenamt'') зрушылася да 75-мм даўгаствольнай гармацегарматы, і ад гэтых плянаў адмовіліся.

Тым часам пачаласяпачалося [[плян Барбароса|уварваньне ў СССР]], падчас якога гэрманскіянямецкія войскі сутыкнуліся з танкамі [[Т-34]] і [[КВ]], малапаразьлівымі для асноўных танкавых і [[Процітанкавая прылада|процітанкавых]] прылад [[вэрмахт]]у і пры гэтым нясучымі 76-мм гармату, якая прабівала лабавую браню гэрманскіхнямецкіх танкаў практычна на любых рэальных дыстанцыях бою. Адмысловая Танкавая камісія, пасланая на фронт у лістападзе 1941 году для вывучэньня гэтага пытаньня, рэкамендавала пераўзбраеньне гэрманскіхнямецкіх танкаў такой гарматай, якая дазволіла бы ім зьнішчаць савецкія машыны з большых дыстанцый, застаючыся па-за радыусам [[эфэктыўны агонь|эфэктыўнага агню]] апошніх. 18 лістапада 1941 году была ініцыяваная распрацоўка танкавай гарматы, аналягічнагааналягічнае па сваіх магчымасьцях новай 75-мм процітанкавай гармаце [[Pak 40]]. Такая гармата, якая першапачаткова атрымалаеатрымала пазначэньне ''Kw.K.44'', была распрацавана сумесна фірмамі «Круп» і «[[Rheinmetall-Borsig AG|РэйнмэталлРайнмэтал]]». [[Ствол (зброя)|Ствол]] перайшоў да яго ад процітанкавай прылады без зьмен, але снарады апошняга былі занадта доўгія для выкарыстаньня ў танку, для танкавай гарматы была распрацаваны карацейшая і тоўстая [[гільза]], што пацягнула пераробку казённай часткі гарматы і памяньшэньнепамяншэньне агульнай даўжыні ствала да 43 калібраў. Kw.K.44 атрымала таксама адрозны ад процітанкавай гарматы аднакамэрны [[дульны тормаз]] сфэрычнай формы. У такім выглядзе гармата была прынята на ўзбраеньне як ''[[7,5 cm KwK 40|7,5 cm Kw.K.40 L/43]]''<ref name="doyle+yentz"/>.

PzKpfw IV з новай гарматай першапачаткова пазначаліся як «пераабсталяваныя» (7.Serie/B.W.-Umbau або ''Ausf.F-Umbau''), але неўзабаве атрымалі пазначэньне '''Ausf.F2''', у то час як машыны ''Ausf.F'' са старымі гарматамі сталі менавацца ''Ausf.F1'', каб пазьбегнуць блытаніны. Пазначэньне танка па адзінай сістэмесыстэме пры гэтым зьмянілася на '''Sd.Kfz.161/1'''. За выключэньнем іншай гарматы і зьвязаных з гэтым дробных зьмен, такіх як усталёўка новага прыцэла, новых кладак для снарадаў і зьлёгку зьмененая браніроўка супрацьадкатных прылад гарматы, ''Ausf.F2'' раньніх выпускаў былі ідэнтычныя танкам ''Ausf.F1''<ref name="culver">B. Culver. — PzKpfw IV in Action</ref>. Пасьля месячнага перапынку, зьвязанага з пераходам на новую мадэфікацыюмадыфікацыю, выпуск ''Ausf.F2'' пачаўся ў сакавіку 1942 году і працягваўся па ліпені таго жа году. Усяго было выпушчана 175 танкаў гэтага варыянту і яшчэ 25 пераабсталявана з ''Ausf.F1''.

З’яўленьнеЗьяўленьне наступнай мадэфікацыімадыфікацыі PzKpfw IV першапачаткова не было выклікана якімі-небудзь зьменамі ў канструкцыі танка. У чэрвені — ліпені 1942 году загадамі Кіраваньня ўзбраеньняў пазначэньне PzKpfw IV з даўгаствольнымі гарматамі было зьменена на 8.Serie/B.W. або Ausf.G, а ў кастрычніку пазначэньне Ausf.F2 было канчаткова скасавана і для раней выпушчаных танкаў гэтай мадэфікацыімадыфікацыі. Першыя танкі, выпушчаныя як Ausf.G, такім чынам, былі ідэнтычныя сваім папярэднікам, але падчас наступнай вытворчасьці ў канструкцыю танка ўносілася ўсё больш зьмен. Ausf.G раньніх выпускаў яшчэ несьлі па скразной сістэмесыстэме пазначэньняў азначнік Sd.Kfz.161/1, на машынах позьніх выпускаў ён зьмяніўся на Sd.Kfz.161/2. Першыя зьмены, занесеныя ўжо ўлетку 1942 году, уключалі новы двухкамэрны [[дульны тормаз]] грушападобнай формы, ліквідацыю назіральных прыбораў у пярэдніх бартавых плітах вежы і назіральнага лючка зараджалага ў лабавайлабавой пліце, перанос дымавых гранатамётаў з кармы корпуса на барты вежы і сістэмусыстэму палягчэньня пуску ў зімовых умовах.

Так як 50-мм лабавая браня PzKpfw IV усё яшчэ заставалася недастатковай, не забясьпечваючы адэкватнай абароны ад 57-мм і 76-мм гармат, яна ізноў была ўзмоцненая, шляхам прыварваньня або, на машынах позьніх выпускаў, мацаваньня балтамі дадатковых 30-мм пліт над верхняй і ніжняй лабавымі плітамі корпуса. Таўшчыня лабавайлабавой пліты вежы і маскі гарматы, разам з тым, па-ранейшаму складала 50 мм і падчас наступнай мадэрнізацыі танка ўжо не павялічвалася. Укараненьне дадатковага браняваньня пачалося яшчэ на Ausf.F2, калі ў траўні 1942 году былі выпушчаныя 8 танкаў з павялічанай таўшчынёй брані, але прасовалася павольна. Да лістапада з узмоцненым браняваньнем выпускалася толькі каля паловы машын, і толькі з студзеня 1943 году яно стала стандартам для ўсіх новых танкаў. Іншай значнай зьменай, уведзеным на Ausf.G з вясны 1943 году, стала замена гарматы [[Kw.K.40 L/43]] на [[Kw.K.40 L/48]] з даўжынёй ствала 48 калібраў, якая валодала некалькі больш высокай бронепрабівальнасьцю. Вытворчасьць Ausf.G працягвалася да чэрвеня 1943 году, усяго было выпушчана 1687 танкаў гэтай мадэфікацыімадыфікацыі. З гэтага ліку каля 700 танкаў атрымалі ўзмоцненае браняваньне і 412 — гармату Kw.K.40 L/48.

Танкі Ausf.H позьніх выпускаў атрымалі турэльнае мацаваньне для кулямёта [[MG-42]] у люка камандзірскай вежкі, а таксама вертыкальную кармавую пліту замест нахільнай, былой на ўсіх папярэдніх мадэфікацыяхмадыфікацыях танка. Падчас вытворчасьцяў былі таксама ўведзеныя розныя зьмены, накіраваныя на патаньненьне і спрашчэньне вытворчасьці, такія як уводзіны неабразіненых падтрымліваючых коўзанак і ліквідацыя пэрыскопнага назіральнага прыбора кіроўцы. З сьнежня 1943 году лабавыя пліты корпуса пачалі злучацца з бартавымі злучэньнем «у шып», для ўзмацненьня ўстойлівасьці пры снарадных трапленьнях. Вытворчасьць Ausf.H працягвалася да ліпеня 1944 году. Дадзеныя аб ліку выпушчаных танкаў гэтай мадэфікацыімадыфікацыі, прыводныя ў розных крыніцах, некалькі адрозьніваюцца, ад 3935 шасі, з якіх як танкі былі завершаныя 3774, да 3960 шасі і 3839 танкаў.

Зьяўленьне з чэрвеня 1944 году на зборачных лініях мадэфікацыімадыфікацыі '''Ausf.J''' было зьвязана са імкненьнем як мага больш патаньніць і спрасьціць вытворчасьць танка ва ўмовах пагаршаючагася стратэгічнага становішча Нямеччыны. Адзінай, але істотнай зьменай, адрозьніваючай першыя ''Ausf.J'' ад апошніх ''Ausf.H'', стала ліквідацыя [[электрапрывад]]а павароту вежы і зьвязаных з ім дапаможнага [[Карбюратарны рухавік|карбюратарнага рухавіка]] з [[электрагэнератар|генератарам]]<ref name="doyle+yentz"/>. Неўзабаве пасьля пачатку выпуску новай мадэфікацыімадыфікацыі былі ліквідаваныя пісталетныя парты ў карме і бартах вежы, бескарысныя з-за экранаў, а таксама спрошчаная канструкцыя іншых лючкоў. З ліпеня на месцы ліквідаванага дапаможнага рухавіка пачалі ўсталёўваць дадатковы [[паліўны бак]] ёмістасьцю ў 200 літраў, але дужаньне з яго падцяканьнем зацягнулася да верасьня 1944 году. Акрамя гэтага, 12-мм дах корпуса пачалі ўзмацняць прываркай дадатковых 16-мм лістоў. Усе наступныя зьмены былі накіраваныя на наступнае спрашчэньне канструкцыі, найболей прыкметнымі сярод іх былі адмова ад [[цымэрытам|цымэрытавага]] пакрыцьця ў верасьні і скарачэньне ліку падтрымліваючых коўзанак да трох на борт у сьнежні 1944 году. Вытворчасьць танкаў мадэфікацыімадыфікацыі ''Ausf.J'' працягвалася амаль да самога канца вайны, да сакавіка 1945 году, але паніжэньне тэмпаў вытворчасьці, зьвязанае з паслабленьнем прамысловасьці Нямеччыны і цяжкасьці з пастаўкамі сыравіны, прывялі да таго, што было выпушчана толькі 1758 танкаў гэтай мадэфікацыімадыфікацыі.

PzKpfw IV меў [[Кампаноўка танкаў|кампаноўку]] з разьмяшчэньнем сумешчанага [[трансьмісія|трансьмісійнага]] аддзяленьня і аддзяленьня кіраваньня ў лабавайлабавой, маторнага аддзяленьня — кармавой, а баявога аддзяленьня — у сярэдняй частцы машыны. Экіпаж танка складаўся зь пяці чалавек: мэханіка-кіроўцы, стралка-радыста (якія разьмяшчаліся ў аддзяленьні кіраваньня і наводчыка), радыста, зараджалага і камандзіра танка (знаходзіліся ў трохмясцовай вежы).

Камандзір танка ў небаявых умовах, як правіла, вёў назіраньне, стоячы ў люку камандзірскай вежкі. У баі для агляду мясцовасьці ён меў пяць шырокіх назіральных шчылінышчылін па перыметрыпэрыметры камандзірскай вежкі, якія давалі яму кругавы агляд. Назіральныя шчыліны камандзіра, як і ва ўсіх астатніх чальцоў экіпажа, забясьпечваліся ахоўным [[трыплэкс]]ным шклаблокамшклаблёкам з унутранага боку. На ''PzKpfw IV Ausf.A'' якога-небудзь дадатковага прыкрыцьця назіральныя шчыліны неня мелі, але на ''Ausf.B'' шчыліны абсталявалі рассоўнымі бранявымі засланкамі; у такім выглядзе назіральныя прыборы камандзіра заставаліся нязьменнымі на ўсіх наступных мадэфікацыяхмадыфікацыях<ref name="barätinskij"/> Апроч гэтага, на танках раньніх мадэфікацыймадыфікацый у камандзірскай вежцы мелася мэханічная прылада для вызначэньня курсавога кута мэты, з дапамогай якога камандзір мог ажыцьцяўляць дакладнае цэлеўказаньне наводчыку, які меў аналягічны прыбор. Аднак з-за празьмернай складанасьці, гэта сістэмасыстэма была ліквідавана пачынальнапачынаючы з мадэфікацыімадыфікацыі ''Ausf.F2''. Назіральныя прыборы наводчыка і зараджалагазараджальніка на ''Ausf.A'' — ''Ausf.F'' складаліся з (для кожнага з іх):

* назіральнага лючка з бранекрышкайбранявечкам без назіральных шчылін, у лабавайлабавой пліце вежы па баках ад маскі гарматы;

Пачынальна з ''Ausf.G'', а таксама на частке ''Ausf.F2'' позьняга выпуску, былі ліквідаваны назіральныя прыборы ў пярэдніх бартавых лістах і назіральны лючок зараджалага ў лабавайлабавой пліце<ref name="culver"/>. На частцы танкаў мадэфікацыймадыфікацый ''Ausf.H'' і ''Ausf.J'', у сувязі з усталёўкай супрацькумулятыўных экранаў, назіральныя прыборы ў бартах вежы былі цалкам ліквідаваны.

Асноўным сродкам назіраньня для мэханіка-кіроўцы PzKpfw IV служыла шырокая назіральная шчыліна ў лабавайлабавой пліце корпуса. З унутранага боку шчыліна абаранялася трыплэксным шклаблокам, з вонкавай жа на ''Ausf.A'' яна магла зачыняцца найпростай адкідной бранявой засланкай, на ''Ausf.B'' і наступных мадэфікацыяхмадыфікацыях зьмененай рассоўнай засланкай ''Sehklappe 30'' ці ''50'', ужывальнай таксама на [[PzKpfw III]]. Над назіральнай шчылінай на ''Ausf.A'' разьмяшчаўся [[перыскоп|перыскапічны]] бінакулярны назіральны прыбор ''K.F.F.1'', але на ''Ausf.B'' — ''Ausf.D'' ён быў ліквідаваны. На ''Ausf.E'' — ''Ausf.G'' назіральны прыбор з’явіўсязьявіўся ўжо ў выглядзе ўдасканаленага ''K.F.F.2'', аднак пачынальна з ''Ausf.H'' ад яго зноў адмовіліся. Прыбор выводзіўся ў дзьве адтуліны ў лабавайлабавой пліце корпуса і пры адсутнасьці неабходнасьці ў ім зрушваўся направа. Стрэлак-радыст на большасьці мадыфікацый якіх-небудзь сродкаў агляду лабавагалабавога сэктара, апроч прыцэла курсавога кулямёта, ня меў, але на ''Ausf.B'', ''Ausf.C'' і часьці ''Ausf.D'' на месцы кулямёта быў лючок з назіральнай шчылінай у ім. Аналягічныя лючкі былі ў бартавых лістах на большасьці