|
[[Файл:Church of St Mikola Bierascie.jpg|250px250пкс|thumbміні|[[Царква Сьвятога Міколы (Берасьце)|Царква сьв. Міколы]] ў Берасьці, дзе была падпісана Берасьцейская унія. Малюнак 18 ст.]]
'''Берасьцейская унія''' [[1596 ]] году — рашэньне беларускіх і ўкраінскіх ярархаў Кіеўскай праваслаўнай мітраполіі аднавіць еднасьць з Апостальскай Сталіцай ([[каталіцтва|Каталіцкай]] Царквой) на тэрыторыі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. ▼
▲'''Берасьцейская унія''' [[1596]] году — рашэньне беларускіх і ўкраінскіх ярархаў Кіеўскай праваслаўнай мітраполіі аднавіць еднасьць з Апостальскай Сталіцай ([[каталіцтва|Каталіцкай]] Царквой) на тэрыторыі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]].
== Перадумовы уніі ==
У [[1054]] годзе адбыўся канчатковы раскол хрысьціянскай Царквы на заходнюю — [[каталіцтва]] і ўсходнюю — [[праваслаўе]]. [[Вялікае Княства Літоўскае]] геапалітычна знаходзілася на мяжы дзьвюх рэлігіяў, таму абедзьве канфэсіі былі шырока прадстаўленыя ў дзяржаве. Гэта давала падставы праваслаўнай Маскве і каталіцкаму Захаду для ўмяшаньня ва ўнутраныя справы Княства. Каб зьяднаць народ і абараніць незалежнасьць [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] ад прэтэнзіяў Масковіі, у царкоўных і дзяржаўных колах зьявілася прагненьне пазбавіць краіну рэлігійнага супрацьстаяньня паміж каталіцтвам і праваслаўем.
Да [[16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]] выразна праступілі рысы крызысукрызісу праваслаўя. [[Канстантынопаль]] быў захоплены туркамі, праваслаўная Царква ў ВКЛ ня здолела стварыць незалежную сыстэму адукацыі, падрыхтаваць кваліфікаваныя кадры шэраговага духавенства, назіраўся крызыскрызіс прапаведніцтва. У выніку праваслаўе аказалася няздатнае супрацьстаяць націску [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]. Многія праваслаўныя цэрквы ператварыліся ў [[Пратэстанцтва|пратэстанцкія]] зборы. Праваслаўе імкліва страчвала сваю інтэлектуальную і матэрыяльную апору — [[магнат]]аў, [[Шляхта|шляхту]] (тагачасную інтэлігенцыю), якая масава пераходзіла на [[кальвінізм]] і ў каталіцтва. Езуіт [[Пётар Скарга]] адзначаў стан праваслаўя ў ВКЛ так: «Папы́ схалопелі, навука ўпала». Да таго, ва ўмовах [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] з [[Масковія]]й арыентацыя на Маскву (якая стала цэнтрам праваслаўя, бо ў [[1589]] годзе там быў абвешчаны патрыярхат) выглядала здрадніцтвам. У той час на Захадзе пачаўся духоўны ўздым, выкліканы Рэфармацыяй, ствараліся нацыянальныя Цэрквы, а каталіцкая Царква з дапамогай новага [[Езуіты|ордэну езуітаў]] распачала [[контрарэфармацыя|контррэфармацыю]]. Неабходнасьць рэфармаваньня ўсходняй Царквы разумелі і беларускія і ўкраінскія ярархі [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]]. Сукупнасьць гэтых фактараў (культурная дэградацыя праваслаўя, узвышэньне праваслаўнай Масквы, імкненьне дзяржаўных кіраўнікоў ВКЛ да ўмацаваньня незалежнасьці і памкненьні Рымскіх папаў пашырыць каталіцтва ў Княстве) паспрыяла хуткаму правядзеньню царкоўнай рэформы — стварэньню [[Уніяцкая Царква|Ўніяцкай Царквы]].
== Падрыхтоўка уніі ==
[[Файл:Kazanie Skargi.jpg|350px350пкс|thumbміні|Пропаведзь [[Пётар Скарга|Пятра Скаргі]]. Карціна [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]]]]
У першай палове [[1590-я|1590-х ]] гадоў на шматлікіх сустрэчах з прадстаўнікамі каталіцкай Царквы праваслаўныя гіерархі выпрацоўвалі ўмовы аб’яднаньня ўсходняй Царквы ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Ініцыятарамі уніі выступілі япіскап Берасьцейскі і Ўладзімерскі [[Іпаці Пацей]] і япіскап Луцкі і Астроскі [[Кірыла Тарлецкі]]. Іх падтрымалі Кіеўскі мітрапаліт [[Міхаіл Рагоза]], кароль і князь [[Жыгімонт ІІІ Ваза]] і канцлер ВКЛ [[Леў Сапега]]. На царкоўным саборы вясной [[1595 ]] году з намерам заключыць унію згадзіліся ўсе праваслаўныя япіскапы, акрамя львоўскага. Былі выпрацаваныя «33 артыкулы» — умовы аб’яднаньня, згодна зь якімі: ▼
▲У першай палове [[1590-я|1590-х]] гадоў на шматлікіх сустрэчах з прадстаўнікамі каталіцкай Царквы праваслаўныя гіерархі выпрацоўвалі ўмовы аб’яднаньня ўсходняй Царквы ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Ініцыятарамі уніі выступілі япіскап Берасьцейскі і Ўладзімерскі [[Іпаці Пацей]] і япіскап Луцкі і Астроскі [[Кірыла Тарлецкі]]. Іх падтрымалі Кіеўскі мітрапаліт [[Міхаіл Рагоза]], кароль і князь [[Жыгімонт ІІІ Ваза]] і канцлер ВКЛ [[Леў Сапега]]. На царкоўным саборы вясной [[1595]] году з намерам заключыць унію згадзіліся ўсе праваслаўныя япіскапы, акрамя львоўскага. Былі выпрацаваныя «33 артыкулы» — умовы аб’яднаньня, згодна зь якімі:
* захоўваліся ўсе царкоўныя сьвяты згодна з праваслаўным календаром;
* на царкоўныя пасады прызначаюцца толькі «рускія» людзі;
* уніяты прымаюць некаторыя дагматы каталіцкай Царквы (сымбаль веры і іншыя).
Пасьля прыняцьця уніі не павінна было быць ломкі звычаяў і традыцыяў — зьнешне нічога не зьмянілася. На гэта вельмі спадзяваліся ініцыятары аднаўленьня царкоўнай еднасьці. [[23 сьнежня]] [[1595]] году І. Пацей і К. Тарлецкі сустрэліся ў [[Рым]]е з [[Клімэнт VIII (папа рымскі)|Кліментам VIII]], які згадзіўся з усімі ўмовамі і падпісаў папскую булу аб уніі. [[66—10 кастрычніка|6]]—[[10 кастрычніка]] (паводле старога стылю) [[1596]] году ў [[Берасьце|Берасьці]] на царкоўным саборы, куды зьехаліся прыхільнікі Уніі, Кіеўская мітраполія афіцыйна абвясьціла пра аднаўленьне сваёй поўнай сулучнасьці з Рымскім Апостальскім Пасадам. Адначасова ў Берасьці на свой сабор сабраліся прыхільнікі захаваньня незьяднанай усходняй Царквы ў Рэчы Паспалітай, лідэрам іх быў япіскап Львоўскі. Наклаўшы ўзаемныя праклёны, гіерархі разьехаліся па япархіях. У грамадзтве ж пачала расьці напружанасьць і варожасьць паміж прыхільнікамі і праціўнікамі Уніі. [[15 кастрычніка]] [[1596|1596 году]] каралеўскім унівэрсалам акт уніі быў зацьверджаны на дзяржаўным узроўні. Афіцыйна праваслаўная Царква ў ВКЛ перастала існаваць.
== Успрыняцьце уніі грамадзтвам ==
Уніяцтва праз падтрымку дзяржавы і культурна-асьветніцкую дзейнасьць паступова пашыралася сярод сельскага насельніцтва і гараджан, дробнай шляхты. Да пачатку [[18 стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзя]] яно стала самай масавай рэлігіяй у Княстве, дапамагло захаваць нацыянальныя адметнасьці беларускага народу, стрымала апалячваньне беларускіх зямель. Гэта азначае, што тыя надзеі, якія ўсклалі на ўніяцтва ў польскія колы ў [[Кракаў|Кракаве]], не збыліся. Апостальская Сталіца дасягнула сваёй мэты — Вялікае Княства Літоўскае і Рэч Паспалітая сталі каталіцкай краінаю з абсалютнай большасьцю ў складзе насельніцтва католікаў абодвух (заходняга і ўсходняга) абрадаў. Паланізацыя і пашырэньне каталіцтва лацінскага абраду больш пасьпяхова адбываліся ў асяродзьдзі сярэдніх і буйных фэадалаў ВКЛ. Падчас контррэфармацыі яны амаль ўсе перайшлі ў рыма-каталіцтва, што паспрыяла іх апалячваньню, зьліцьцю з фэадальным саслоўем Польшчы ў адзінае фэадальнае саслоўе Рэчы Паспалітай. Беларускія фэадалы страчвалі сувязь з гістарычнай традыцыяй дзяржавы ВКЛ, са сваім народам.
Прыхільнікі праваслаўя ня зьніклі з гістарычнай сцэны. У [[1620]] годзе яны тайна пасьвяцілі новую гіерархію ў Кіева-Пячорскай Лаўры, якая кантралявалася праваслаўнымі. Так канчаткова адбыўся раскол былых праваслаўных Княства на дзьве Царквы — зьяднаную і незьяднаную Кіеўскую мітраполію. Ва ўсходніх раёнах Княства праваслаўныя карысталіся большай падтрымкай, асабліва ў буйных гарадах. Таму кіраўнікі дзяржавы зь цягам часу вымушаныя былі афіцыйна дазволіць адраджэньне праваслаўя ў Княстве. У [[1632]] і [[1633]] гадах [[Уладзіслаў IV Ваза]] прызнаў існаваньне праваслаўных цэркваў і надаў ім некаторыя прывілеі, у [[1650]] годзе гэтыя прывілеі пацьвердзіў [[Ян Казімір]].
== Унія ў Расейскай імпэрыі ==
У [[1839]] годзе ўніяцтва на беларускіх землях было забаронена. Да [[1874]]—[[1875]]1874—1875 гадоў уніяцкія парафіі (у якіх было некалькі дзясяткаў тысячаў вернікаў) яшчэ існавалі на невялікай тэрыторыі на паўночным захадзе сучаснай Беларусі (у Сапоцкінскім краі) і на Падляшшы.
== Унійны рух ў XX стагодзьдзі ==
Спроба адрадзіць унію ў Беларусі была зроблена на пачатку [[20 стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] Галіцкім мітрапалітам [[Андрэй Шаптыцкі|Андрэем Шаптыцкім]] і маладой беларускай інтэлігенцыяй, якая гуртавалася вакол першай беларускай газэты «[[Наша Ніва]]» — [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]], [[Алаіза Пашкевіч|Алаізай Пашкевіч-Цёткай]] і інш.
З [[1917|1917 г.]]году да сярэдзіны [[1920-я|1920-ыхх гадоў]] ва [[Усходняя Беларусь|Ўсходняй Беларусі]], занятай бальшавікамі, у [[Магілёў|Магілёве]], [[Віцебск]]у і інш. мясцовасьцях праводзілася місійная праца па адраджэньні уніі пад кіраўніцтвам расейскага грэка-каталіцкага экзарха [[Леанід Фёдараў|Леаніда Фёдарава]] (сёньня бэатыфікаваны Каталіцкай Царквой) і магілёўскага рыма-каталіцкага дэкана [[Язэп Белагаловы|Язэпа Белагаловага]].
На тэрыторыі [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], якая аказалася ў складзе Польшчы, з пачатку 1920-х гадоў пачалося стварэньне каталіцкіх парафіяў усходняга абраду пад кіраўніцтвам віленскага, пінскага і падляскага рыма-каталіцкіх біскупаў. Са створаных за 20 гадоў пад Польшчай каля двух дзясяткаў уніяцкіх парафіяў і асяродкаў увосень 1939 году мітрапаліт Андрэй Шаптыцкі стварыў [[Беларускі экзархат Грэка-Каталіцкай Царквы]], які з 1940 году ўзначаліў а. [[Антон Неманцэвіч]], SJ.
Усе ўніяцкія парафіі пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнайсусьветнай вайны]] былі зьнішчаныя савецкай уладай. Аднак пэўная частка вернікаў і некалькі манахіняў у [[Пінск]]у захоўвалі сваю ўніяцкую веру і практыкавалі ў рыма-каталіцкіх касьцёлах Беларусі аж да сваёй сьмерці.
Новае адраджэньне грэка-каталіцтва ў Беларусі пачалося з распадам [[СССР]] і выхадам Грэка-Каталіцкай Царквы з падпольля ва Ўкраіне.
| 