Аб’яднанне'''Івянецкае графства''' — аб’яднаньне прыватнаўласніцкіх маёнткаў, створанае падскарбіем Літоўскім Янам Міхалам Саллагубам у 1743годзе1743 годзе пасля законна выйгранага судовага працэсу аб Івянцы. ▼ <nowiki> </nowiki>'''Графства івянецкае .'''
▲Аб’яднанне прыватнаўласніцкіх маёнткаў, створанае падскарбіем Літоўскім Янам Міхалам Саллагубам у 1743годзе пасля законна выйгранага судовага працэсу аб Івянцы.
Змест:
1. Гісторыя.
2. Апісанне.
3. Глядзі таксама.
4. Бібліяграфія.
Гісторыя.
Мястэчка Івянец стала уласнасцю Саллагубаў ужо у 16-м стагоддзі. Па заканчэнні судовага працэссу ў 1743годзе і па дакупцы маёнтка '''Старынкі Івянецкія''' і выкупе шэрагу навакольных маёнткаў шляхетскіх паўсталі разлеглыя абшары зямельныя, у цэнтры якіх знаходзіўся Івянец, якія сталі называцца Івянецкім графствам.
Грaфства івянецкае было арганізавана сынам Яна Міхала – — Антоніем Саллагубам , генералам артылерыі, жанатага на Брыгіце Радзівіл, дачцы Мікалая Фаустына Радзівіла.
* '''Антоній Салагуб, герб Праўдзіц''', генерал артыллерыі Вялікага княства Літоўскага(26 XI 1710? - — 6 IX 1759), стараста езярысткі(31 X 1744 - — 6 IX 1759), пасэссар Івянецкі(2 IX 1744 - — 8 V 1748), уласнік івянецкага графства(9 V 1748 - — 6 IX 1759), уласнік Ільскага графства(1748-17591748—1759), Віцэмаршалак Літоўскага Трыбуналу(1747), дэпутат Літоўскага Трыбуналу(1758), уласнік Старынак(5 V 1748 - — 6 IX 1759), кавалер ордэну Белага Арла (3 VIII 1757), член архібратства Адарацыі Найсвяцейшага Сакраманту ПП Сакрамэнткі, народжаны пасля 1710 , памёр 6.09.1759 па дарозе з Івянца у Вільню - — , пахаваны28.04.1760 у касцёле Місіянераў Ўнебаўзяцця Панскага у Вільні .
* '''Брыгіта Радзівіл, гербу уласнага''',дама Гвяздзістага крыжа(Аўстрыйскага каралеўства) (14 IX 1756), уладальніца Івянецкага графства (7 IX 1759 - — 16 XI 1773), уладальніца Ілскага графства (7 IX 1759 - — 6 XI 1773) , народжаная 27 Х 1727 - — Здзесёле, памерла 16 ХІ 1773–у1773-у Вільні жыла 46 гадоў, пахавана 14 ХІІ 1773 – — у крыпце касцёла oo. Міссіянераў у Вільні , каля мужа і дзяцей. Княжна.
Брыгіта Салагуб( партрэт з фондаў мастацкага музея у Апарове, Польшча)
Пасля смерці бацькі Антонія сын узяў у спадчыну графства. Пасля смерці Антонія спадчынніцай стала яго удава , а пасля яе унук падскарбія, Ежы Саллагуб.
'''Ежы Салагуб, г. Праўдзіц .''' Народжаны 16.V.1751. Памёр 7.ІІ.1777 у Вільні. Жыў 25 год. Стараста Езярыцкі ( перад 15.ІІІ.1775 – — 7.ІІ.1777) , дэпутат Сейму Рэчы Паспалітай(26 .VII.1776 – — 7.II.1777), кавалер расійскага ордэна св. Ганны(1776), уласнік Івянецкага графства (1773 – 17771773—1777)
'''Марыяна Патоцкая, герб Пілава ,''' ''дачка ейшысткага старасты'' ''1754-1782.'' Жонка Ежы Салагуба(шлюб: [https://genealogia.plewako.pl/plewako?lang=pl;m=CAL;yg=1775;mg=2;dg=26;tg=1 ''26 II 1775''] '', Варшава, касцёл св. Крыжа,)'' ''(Бацькі: Ігнацый Патоцкі, герб Пілава чэснік каронны і Юзэфа Сулкоўская, герб Суліма )'' (сведкі: Аўгустын Сулігоўскі, г. Пілава, Юзаф Салагуб, г. Праўдзіц, ''ваявода віцебскі'' ''1709-1781'' , Казімір Любамірскі, ''князь'' , x x )
* '''Дзеці Ежы Салагуба'''
Юзэфа Дарота Саллагуб, г. Праўдзіц, ''уласніца Івянецкага графства1777-1828'' ;муж -— (шлюб 7.ХІ.1797) Станіслаў Патоцкі, г. Пілава ''1776-1830'' ;муж (шлюб ''у 1816'' годзе)- Тадэвуш Тышкевіч , г. Леліва, ''граф1774-1852''
'''Радня:'''
* Барбара Саллагуб, г. Праўдзіц ''1745-1761''
* Ян Саллагуб, ,г.. Праўдзіц , ''рассійскі генерал з 1747-?18''
* Кацярына Саллагуб, г. Праўдзіц ''/1748-/1769''
* Вінцэнта Саллагуб . г. Праўдзіц ''ca 1754-17621754—1762..1766''
* Казімір Саллагуб г. Праўдзіц''1757-1759''
Пасля Ежы Салагуба смерці графства ўзяла у спадчыну, яго ўдава Марыяна, пасля другога замужжа Брухлова, жонка Алаіза Фрэдэрыка Брухла, старасты варшаўскага.
Пасля яе заўчаснай смерці у 1782 годзе Івянец стаў спадчынай непаўналетняй праўнучкі падскарбія Саллагуба, Юзэфы Саллагуб. У 1783-17841783—1784 годе адбываўся працэсс у Галоўным Трыбунале Літоўскім у Вільні і працэсс эксдывізорскі у Івянцы па урэгуляванні запазычаннасцяў? зробленых яшчэ пры жыцці Ежы Саллагуба. Цытата: .( Эксдывізія – — гэтаназва судовага абраду у праве Літоўскім , а потыім і польскім, калі крэдытрорам з маёнтка даўжніка выдзялялася зямля даўжніка у натуры, даўгнамі абцяжараная. Падзел такі дапаўнялі суды эксдывізяністкія. І здаралася гэта нераз бо цэлыя панскія маёнткі ішлі у падзел паміж крэдыторамі)
Апісанне .
Паводле стану 1784 года графсмтва аб’ядноўвала наступныя вёскі і фальваркі:
У парафіі Івянецкай : Абрамаўшчына, Амбражэі, Баравікоўшчына ,
Часнакі, Дзякоўшчына, Грабоўшчына, Івянец, Каралеўшчына,Канаплічы ,Казарэзы,Клепачы, Кіхіцкі, Мазулеўшчына, Мандроўшчына,Мядоўшчына,Мешкуці , Маскаклеўшчына,Пупкі ,Рудня,Рудзеўшчына,Станюшкі,Шыкуці, Таўканы,Ткачы,Васішкі, Войткаўшчына,Замасцяны.
У парафіі Камень: Адамкі ,Пагарэлка, Сівіца(двор), Сівіца (вёска),Скіпароўцы, Вуглы.
Адначасова на тэрыторыі графства знаходзіліся маёнткі , належачыя рымскакаталіцкаму касцёлу: Юржышкі ( належачыя прабошчу івянецкаму пры гасцінцы мінскім за тры мілі на паўднёвы усход), Курдуны, францішканскаму кляштару у Івянцы( вёска і карчма, на поўнач за вялікую мілю) , Пакуці францішканскаму кляштару ў Івянцы( фальварак, карчма, сажалка, 2 млыны, некалькі паселішч(хутароў) на поўдні Івянца.
'''Інвянтар Івянца 1780г1780 г.'''
'''('''на прыканцы кіравання Саллагубаў)
Узяўшы ў валоданне івянецкую маёмасць Ян Салагуб энэргічна заняўся упарадкаваннем усялякіх спраў адміністрацыйных. У 1780г1780 г..<sup>8</sup> загадаўзрабіць дакладны спіс інвентара івянецкай маёмасці і належачых да я го фальваркаў Падгор’е і Маскалеўшчыны
У інвентары дакладна пазначаны колькасць дамоў і жыхароў, атаксама падкрэслены іх павіннасці. Дамоў хрысціянскіх, ,па тым часе было - — 96, яўрэйскіх – — 58. Штогадовы чынш, выплачваемы жыхарамі акрэслены у інвентары як квота у 2129злт, 8і2гр. і падымнага - — 333злт., грыбоў-151 капа, дзён працы-541Індывідуальныя абавязкі жыхароў Івянца ілюструюць наступныя прыклады:жыхар Юзаф Скрыпек, пражываючы па вуліцы Ракаўскай штогадовага чыншу плаціў11злт.20гр. , 9злт падымнага , дзве капы грыбоў , 8-м дзён працы . Дом яўрэйскі аплачваў толькі штогадовы чынш і падымны падатак. Так напрыклад штогадовы чынш адмераны для абрама Хаімовіча, пражываючага на рыначнай плошчы складаў 14злт. І 12гр і падымнага – — 1злті 25гр. Вельмі распаўсюджаныя сі сёння у мястэчку такія прозвішчы як : Пупко і Ермаковіч паўтараюцца у актах велмі часта.
Спецыяльна у акце спадкаемец Івянца адзначае павіннасці жыхароў мястэчка:”"'''Чынш , да скарбу належачы аб мяшчан:хрысціян і яўрэяў, дакладна а св. Марціне павіненбыць выплачаны .'''
'''Грыбы-баравікі, чыншам вызначаныя, жыхары разам аддаваць павінны і у імя інвентара абслугоўваць павінны.'''
'''Выключаюцца яўрэі, з хрысціян – — войт Чартовіч, а таксама засядацелі. Тартачнікі, якія з даўна не служылі і таксама панскай рэзыдэнцыі пасылкі і дарогі да Вільні і далей, паводле звычаю даўняга адбываць павінны. Млыны і грэблі, разам з фальваркамі і вёскамі забяспечваць павінны будуць. Падымныя узносы у марцы і верасні да Яснавяльможнага Пана Эканома Івянецкага дастаўляць павінны.”"'''
Акрэсліўшы павіннасці жыхароў Івянца, таксама рэгулюе Саллагуб свае адносіны з кляштарам францішканскім, які часта пераступаў межы уласных уладанняў і гаспадарыў на панскіх палях
'''“Абумоўліваю«Абумоўліваю таксама тое, каб аа. Францішкане непрысвойвалі сабе ніводных прапінацый , як у месце, так і у наваколлі, не фундавалі шынкоў , як у кляштары, так і у шпіталі; ні воднага гандлю не трымалі, таксама пад час кірмашоў і таргоў купцоў, крамаў і ніводных гандлюючых пад кляштар не прымалі, пратэкцыі ім не давалі, як таксама дэпутацый жыхароў мястэчка, дамой, зямлі і маёмасці”маёмасці»''' hipotica in et equoqunqve modo sub nullitate '''“непрымалі"непрымалі.'''
Аа. Францішкане не маюць права ніводных фабрык, млыноў, тартакоў ставіць, што было б''”cum«cum ditrimento”ditrimento»''маёмасці, а якая тады без парушэння знаходзяцца “ad«ad invicem”invicem» да змены зямель вёсак, лясоў, сенажацей, і падданых вышэй вызначаных, якіх таксама у інвентарах с камплектаваны сабе даных да праве не спецыфікаваць.
Яснавячльможны пан Ян Давойна- Саллагуб, граф на Іліі і Харыкорках, падскарбіі Вялікага Княства Літоўскага, маю усваімуладанні графства Івянецкае дбаў і пра адпаведнае памяшканне для сябе. Жыў у мураваным палацу, у якім жылі і наступныя уладальнікі Івянца. Пра велічыню палаца можа сведчыць колькасць пакояў- 24, пра заможнасць унутранасцейсведыць опіс адной з палат, узятай з інвентару:
“« Пакой ярка-чырвоны, каля якога дзверы, у якіх вакно з пунцовымі фіранкамі, дужа хвастатымі.Абоі пунцовыя адамашкавыя, на якіх павешана малых люстрачак з аднолькавымі ліхтарыкамі штук 6. Паміж вокнамі адновялікае люстра у пазалочанай арэхавай раме, пад якім мармуровая кансоль з драўляным пазалочаным сподам, на якой ліхтароў бронзавых, пазалочаных, чатырохгранных штукі дзве. Над камінамвялікае люстэрка, вялікае у белай раме “„ а ля грэк”грэк“ пазалочанай з фестонамі, над якім каралеўскі пратрэт. Камін мармуровы, у пазалочаных ляпных аздобах, у якім вілкі з вазонамі і пазалочанымі і бронзавымі пастаментамі, перад гэтым камінам жалезная бляха, скураны мяшок, жалезныя шчыпцы, шуфлядка на дрэўка. Парыжскі гадзіннік з фестонамі над канапай, ,вісячы на сцяне – — адзін. Партрэцік выдуманы у пазалочанай раме з фестонамі.Картачны столік, складны, абабіты зялёным сукном – — адзін. Канапа ярка-чырвоная, адамашкавая пазлачоная – — адна. Крэсел да гэтай канапы – — штук 8.Клавіцымбал(клавесін?) на нагах , работы сталярскай. Паркет дубовы фармовы, лакіраваны. Іншыя пакоі інвентар вызначае як: кабінет, салон, шпітальны пакой, спальня, будуар, гардэробы дзявочыя, жжаночыя, мужчынскія і г.д.
Цытата з дыпломнай работы дырэктара Івянецкай школы Браніслава уладыслава Круля Szkoła jako instytucja wychowawcza w środowisku małomiasteczkowym
(''na tle konkretnego środowiska małomiasteczkowego - — Iwieniec)"»'',
Iwieniec 1938,Беласток;2001г2001 г. раздзел 2-гі : “Мінулае«Мінулае. Факты і гістарычныя помнікі”помнікі»
'''Глядзі таксама:'''
'''Бібліяграфія:'''
1.[http://genealogia.plewako.pl/plewako?lang=pl;p=jerzy;n=sollohub+h.+prawdzic Jerzy Sołłohub h. Prawdzic]. genealogia.plewako.pl. [dostęp 2013-07-18].
2.[http://genealogia.plewako.pl/plewako?lang=pl;p=marianna;n=potocki+h.+pilawa;oc=1 Marianna Potocki h. Pilawa]. genealogia.plewako.pl. [dostęp 2013-07-18].
3.[http://genealogia.plewako.pl/plewako?lang=pl;p=jozefa;n=sollohub+h.+prawdzic Józefa Sołłohub h. Prawdzic]. genealogia.plewako.pl. [dostęp 2013-07-18].
4.Krol Bronislaw Wladyslaw Szkola jako instytucja wychowawzca w srodowisku malomestaczkowym( na tle konkretnego srodowiska – — Iwenec). – — Warszawa,1938 r.
5.Stanisław J. Plewako: [http://www.iwieniec.eu/eksdywizja_1784.htm Dekret eksdywizyjny Hrabstwa Iwienieckiego z 1784 r.]. iwieniec.eu. [dostęp 2013-07-18].
6.Stanisław J. Plewako: [http://www.iwieniec.eu/inwentarz_1780.htm Inwentarz Iwieńca 1780 r.]. iwieniec.eu. [dostęp 2013-07-18]
9. [[:pl:Zygmunt_Gloger|Zygmunt Gloger]]: [http://pl.wikisource.org/wiki/Encyklopedia_staropolska/Eksdywizja ''Encyklopedia staropolska ilustrowana'']. [[:pl:Warszawa|Warszawa]]: P. Laskauer i W.
{{Парады артыкулу|вікіфікаваць|артаграфія|няма катэгорыяў}}
Катэгорыі
1.[[:pl:Kategoria:Gospodarka_I_Rzeczypospolitej|Gospodarka I Rzeczypospolitej]]
2.[[:pl:Kategoria:Wielkie_Księstwo_Litewskie|Wielkie Księstwo Litewskie]]
3.Iwieniec
Солтан Ігар Аляксандравіч, бібліятэкар Івянецкай гарпасялковай бібліятэкі
|
