Поршні

По́ршні, пасталы́, хадакі́ (па-старажытнаруску: поръшьнь, порьшьнь) — абутак з кавалку ялавай або сьвіной сырамятнай скуры, сабранай на ступні абораю. Была распаўсюджаная найперш у славянаў, а таксама іншых эўрапейскіх і азіяцкіх народаў.

Наўгародзкія пасталы. XII—XIII стагодзьдзі

Запыт «Пасталы (абутак)» перанакіроўваецца сюды. Глядзіце таксама «Пасталы».

Назва

У пісьмовых крыніцах слова «поршань» упершыню сустракаецца ў Лаўрэнцеўскім летапісе пад 1074 рокам: «Егда же приспѣяше зима и мрази лютии, и сьтояше вь прабошняхъ, вь черевьихъ и вь протоптаныхъ, яко примѣрьзняше нози его кь камени, и не двигняше ногами, дондеже отпояху заутренюю». Само слова «поршні» перакладаецца са старажытнарускай як «шматок» ці «рыхлы» (паводле тыпу скуры, зь якой іх выраблялі).

Выраб

Першапачаткова поршні ўяўлялі сабой адзіны кавалак сырамятнай скуры, выразаны па форме ступні, загнуты ўверх і сьцягнуты праз прарэзы тонкім скураным раменьчыкам падобна да мяшэчка. Майстры-гарбары скуру для поршняў разьміналі і насычалі тлушчам. Для вырабу поршняў выкарыстоўвалі драўляныя калодкі-правілы. Шылі скураны абутак аднолькава на правую і левую ногі, а ўжо потым уладальнік пары абутку разношваў яе, як хацеў.

Грубыя зморшчыны прыносілі даволі шмат нязручнасьцей. Абутак даводзілася даволі доўга насіць, каб ён прыняў больш-менш зручную для ступні форму. Да таго часу скура ўжо пасьпявала знасіцца ды працерціся. Пазьней самыя грубыя зморшчыны наска і пяткі пачалі выразаць.

Пазьней зьніжэньня колькасці зморшчын дамагаліся за кошт арыгінальнага крою. Кавалак скуры сталі выразаць не па форме ступні з прыпускамі, а выкройваць прастакутныя або трапецыяпадобныя нарыхтоўкі, па баках якіх рабіўся шэраг прарэзаў для скуранога раменьчыка. Менавіта гэты тып стаў самым распаўсюджаным.

Так званыя ажурныя поршні адрозьніваліся ад простых тым, што мелі на верхняй пярэдняй частцы некалькі шэрагаў прарэзаў, у якія запляталі раменьчык. Ажурныя поршні сустракаюцца значна радзей, паколькі выконвалі функцыю параднага абутку і вырабляліся ў меншай колькасьці. Акрамя таго, ажурныя поршні горш захоўваліся з-за мноства прарэзаў, якія рабілі іх менш зносаўстойлівымі.

Складаныя поршні выраблялі з таўсьцейшае скуры, да асновы яшчэ прышывалі трыкутны кавалак скуры.

Некаторыя віды поршняў у шкарпэтцы шнураваліся. Пры гэтым фігурныя прарэзы для шнуркоў адначасова служылі і ўпрыгожаньнем.

Апісаньне

Шырока распаўсюджанымі поршні рабілі прастата вырабу і зручнасьць. Іх насілі галоўным чынам месьцічы, бо на драўляных маставых сярэднявечных местаў лапці, сплеценыя з лыку, вельмі хутка зношваліся.

Пасталы сустракаліся амаль на ўсёй тэрыторыі Беларусі да пачатку XX стагодзьдзя. Рэшткі абутку знойдзеныя пры раскопках старажытнага Берасьця (XI—XIII стст.) і Менску (XII—XIII стст.).

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т.. — Мн.: 2001 Т. 12: Палікрат — Праметэй. — С. 168.

Вонкавыя спасылкі

Поршні — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Макасіны з XII стагоддзя. Якія поршні ёсць у Брэсце?(недаступная спасылка)