Муса Джаліль
Муса Джаліль (па-татарску: Муса Җәлил; 15 лютага 1906, вёска Мустафіна, Арэнбурская губэрня (цяпер Мустафіна, Шарлыкскі раён, Арэнбурская вобласьць — 25 жніўня 1944, Бэрлін) — татарскі савецкі паэт, Герой Савецкага Саюзу (1956).
| Муса Джаліль | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 15 лютага 1906[1][2] |
| Памёр | 25 жніўня 1944[3][1][2][…] (38 гадоў) |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | ваенны карэспандэнт, паэт, перакладнік, пісьменьнік |
| Гады творчасьці | 1931 — 1944 |
| Жанр | апавядальная паэзія[d] і лібрэта[d] |
| Мова | расейская мова і татарская мова |
| Узнагароды |    |
| Подпіс | 
|
Жыцьцяпіс
рэдагавацьНарадзіўся шостым дзіцем у сям’і. Бацька — Мустафа Залілаў, маці — Рахім Залілава (па нараджэньні Сайфуліна).
Вучыўся ў Арэнбурскім мэдрэсэ «Хусаінія», дзе акрамя тэалёгіі вывучаў сьвецкія дысцыпліны: літаратуру, маляваньне і сьпевы. У 1919 годзе ўступіў у камсамол і працягнуў вучобу ў Татарскім інстытуце народнай адукацыі (Арэнбург). Удзельнік Грамадзянскай вайны.
У 1927 годзе паступіў на літаратурнае аддзяленьне этналягічнага факультэта МДУ. Пасьля яго рэарганізацыі скончыў ў 1931 годзе літаратурны факультэт МДУ.
У 1931—1932 гадах быў рэдактарам татарскіх дзіцячых часопісаў, якія выдаваліся пры ЦК ВЛКСМ. З 1933 году загадчык аддзела літаратуры і мастацтва татарскай газэты «Камуніст», якая выходзіла ў Маскве.
У 1932 годзе жыў і працаваў у горадзе Сяроў. У 1934 годзе выйшлі два яго зборнікі: «Ардэнаносныя мільёны» на камсамольскую тэму і «Вершы і паэмы». Працаваў з моладзьдзю; па яго рэкамэндацыях у татарскую літаратуру прыйшлі А. Аліша, Г. Абсалямаў. У 1939—1941 гадах быў адказным сакратаром Саюзу пісьменьнікаў Татарскай АССР, працаваў загадчыкам літаратурнай часткі Татарскага опэрнага тэатра.
Творчасьць
рэдагавацьПершы твор быў надрукаваны ў 1919 годзе ў ваеннай газэце «Кызыл йолдыз» (бел. «Чырвоная зорка»). У 1925 годзе ў Казані выйшаў яго першы зборнік вершаў і паэм «Барабыз» (бел. «Мы ідзем»). Ім былі напісаны 4 лібрэта для опэр «Алтын чэч» (бел. «Залатавалосая», 1941, музыка кампазытара М. Жыганава) і «Ільдар» (1941).
У 1920-я гады Джаліль піша на тэмы рэвалюцыі і грамадзянскай вайны (паэма «Пройдзеныя шляхі», 1924—1929), будаўніцтва сацыялізму («Ардэнаносныя мільёны», 1934; «Пісьманосец», 1938)
У канцлягеры Джаліль працягваў пісаць вершы, усяго ім было напісана як мінімум 125 вершаў, якія пасьля вайны былі перададзеныя яго сукамэрнікам на Радзіму. За цыкль вершаў «Маабіцкі сшытак» ў 1957 годзе Джалілю была пасьмяротна прысуджана Ленінская прэмія Камітэтам па Ленінскіх і Дзяржаўных прэміях у галіне літаратуры і мастацтва. У 1968 годзе пра Мусу Джаліля быў зьняты фільм «Маабіцкі сшытак».
Беларускія пераклады
рэдагавацьНа беларускую мову яго вершы перакладалі Эдзі Агняцьвет, Мікола Аўрамчык, Сьцяпан Гаўрусёў, Аляксей Пысін.
- Маабіцкі сшытак. Вершы. Мн., 1975
- Я гляджу на зоры. Мн., 1985
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Архіў прыгожых мастацтваў — 2003.
- ^ а б в ДЖАЛИЛЬ // Большая российская энциклопедия (рас.) — Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- ^ Musa Djälil // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т.. — Мн.: 1998 Т. 6: Дадаізм — Застава. — С. Джаліль Муса.