Вікіпэдыя

Берасьцейская унія: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д робат дадаў: lt:Bresto unija
Княства, стыль, унутраныя спасылкі, пунктуацыя
Радок 3:
 
==Перадумовы уніі==
У [[1054]] годзе адбыўся канчатковы раскол хрысьціянскай Царквы на заходнюю — [[каталіцтва]] і ўсходнюю — [[праваслаўе]]. [[Вялікае княстваКняства Літоўскае|Вялікае княстваКняства Літоўскае]] геапалітычна знаходзілася на мяжы дзьвюх рэлігіяў, таму абедзьве канфэсіі былі шырока прадстаўленыя ў дзяржаве. Гэта давала падставы праваслаўнай Маскве і каталіцкаму Захаду для ўмяшаньня ва ўнутраныя справы княстваКняства. Каб зьяднаць народ і абараніць незалежнасьць [[Вялікае княстваКняства Літоўскае|ВКЛ]] ад прэтэнзіяў Масковіі, у царкоўных і дзяржаўных колах зьявілася прагненьне пазбавіць краіну рэлігійнага супрацьстаяньня паміж каталіцтвам і не праваслаўем.
 
Да [[16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]] выразна праступілі рысы крызысу праваслаўя. [[Канстантынопаль]] быў захоплены туркамі, праваслаўная Царква ў ВКЛ ня здолела стварыць незалежную сыстэму адукацыі, падрыхтаваць кваліфікаваныя кадры шэраговага духавенства, назіраўся крызыс прапаведніцтва. У выніку праваслаўе аказалася няздатнае супрацьстаяць націску [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]. Многія праваслаўныя цэрквы ператварыліся ў [[Пратэстанцтва|пратэстанцкія]] зборы. Праваслаўе імкліва страчвала сваю інтэлектуальную і матэрыяльную апору — [[Магнат|магнатаў]], [[Шляхта|шляхту]] (тагачасную інтэлігенцыю), якая масава пераходзіла на [[кальвінізм]] і ў каталіцтва. Езуіт [[Пётар Скарга]] адзначаў стан праваслаўя ў ВКЛ так: «папыПапы́ схалопелі, навука ўпала». Да таго, ва ўмовах [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] з [[Масковія]]й арыентацыя на Маскву (якая стала цэнтрам праваслаўя, бо ў [[1589]] годзе там быў абвешчаны патрыярхат) выглядала здрадніцтвам. У той час на Захадзе пачаўся духоўны ўздым, выкліканы Рэфармацыяй, ствараліся нацыянальныя Цэрквы, а каталіцкая Царква з дапамогай новага [[Езуіты|ордэну езуітаў]] распачала [[Контаррэфармацыя|контррэфармацыю]]. Неабходнасьць рэфармаваньня ўсходняй Царквы разумелі і беларускія і ўкраінскія ярархі [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]]. СупадзеньнеСукупнасьць гэтых фактараў (культурная дэградацыя праваслаўя, узвышэньне праваслаўнай Масквы, імкненьне дзяржаўных кіраўнікоў ВКЛ нада ўмацаваньнеўмацаваньня незалежнасьці і памкненьні [[Ватыкан]]у на акаталічваньне княстваКняства) паспрыяла хуткаму правядзеньню царкоўнай рэформы — увядзеньню [[уніяцтва|ўніяцтва]].
 
==Стварэньне уніі==
У першай палове [[1590-я|1590-х]] гадоў на шматлікіх сустрэчах з прадстаўнікамі ВатыканаВатыкану праваслаўныя гіерархі выпрацоўвалі ўмовы аб'яднаньня цэркваў у ВКЛ. Ініцыятарамі уніі выступілі япіскап берасьцейскі і ўладзімерскі [[Іпаці Пацей]] і япіскап луцкі [[Кірыла Тарлецкі]]. Іх падтрымалі кіеўскі мітрапаліт [[Міхаіл Рагоза]], кароль і князь [[Жыгімонт ІІІ Ваза]] і канцлер ВКЛ [[Леў Сапега]]. На царкоўным саборы вясной [[1595]] году з намерам заключыць унію згадзіліся ўсе праваслаўныя япіскапы, акрамя львоўскага. Былі выпрацаваныя «33 артыкулаартыкулы» — умовы аб'яднаньня, згодна зь якімі:
* захоўваліся ўсе царкоўныя сьвяты згодна з праваслаўным календаром;
* на царкоўныя пасады прызначаюцца толькі «рускія» людзі;
Радок 16:
* уніяты прымаюць некаторыя дагматы каталіцкай царквы (сымбаль веры і іншыя).
 
Пасьля прыняцьця уніі не павінна было быць ломкі звычаяў і традыцыяў — зьнешне нічога не зьмянілася. На гэта вельмі спадзяваліся ініцыятары аб'яднаньня цэркваў. [[23 сьнежня]] [[1595]] году І. Пацей і К. Тарлецкі сустрэліся ў [[Рым]]е з [[КліментКлімэнт VIII (папа рымскі)|Кліментам VIII]], які згадзіўся з усімі ўмовамі і падпісаў папскую булу аб уніі. [[6 кастрычніка|6]]-[[9 кастрычніка]] [[1596]] году ў [[Берасьце|Берасьці]] на царкоўным саборы, куды зьехаліся прыхільнікі уніі, уніяцтва было канчаткова аформленае як рэлігійны накірунак. Адначасова ў Берасьці на свой сабор сабраліся прыхільнікі захаваньня чысьціні праваслаўя, лідэрам іх быў япіскап львоўскі. Наклаўшы ўзаемныя праклёны, гіерархі разьехаліся па епархіямепархіях, сеючы зерне варожасьці і напружанасьці ў грамадзтве. [[15 кастрычніка]] [[1596|1596 году]] каралеўскім унівэрсалам акт уніі быў зацьверджаны на дзяржаўным узроўні. Афіцыйна праваслаўная царква ў ВКЛ перастала існаваць, была створаная [[грэка-ўніяцкая царква]].▼
 
▲Пасьля прыняцьця уніі не павінна было быць ломкі звычаяў і традыцыяў — зьнешне нічога не зьмянілася. На гэта вельмі спадзяваліся ініцыятары аб'яднаньня цэркваў. [[23 сьнежня]] [[1595]] году І. Пацей і К. Тарлецкі сустрэліся ў [[Рым]]е з [[Клімент VIII|Кліментам VIII]], які згадзіўся з усімі ўмовамі і падпісаў папскую булу аб уніі. 6-9 кастрычніка [[1596]] году ў [[Берасьце|Берасьці]] на царкоўным саборы, куды зьехаліся прыхільнікі уніі, уніяцтва было канчаткова аформленае як рэлігійны накірунак. Адначасова ў Берасьці на свой сабор сабраліся прыхільнікі захаваньня чысьціні праваслаўя, лідэрам іх быў япіскап львоўскі. Наклаўшы ўзаемныя праклёны, гіерархі разьехаліся па епархіям, сеючы зерне варожасьці і напружанасьці ў грамадзтве. 15 кастрычніка 1596 году каралеўскім унівэрсалам акт уніі быў зацьверджаны на дзяржаўным узроўні. Афіцыйна праваслаўная царква ў ВКЛ перастала існаваць, была створаная грэка-ўніяцкая царква.
 
==Успрыняцьце уніі грамадзтвам==
Грамадзтва ўспрыняла ўвядзеньне уніі па-рознаму. Частка насельніцтва рашуча яе падтрымала, асабліва ў епархіях, што ўзначальвалі прыхільнікі уніі, частка насельніцтва рашуча адмовіліся ад рэформы. Традыцыя праваслаўя не дапускала аніякіх зьменаў — так не магла захавацца чысьціня «першапачатковасьці» хрысьціянства. Увядзеньне уніі прымалася як асабістая трагедыя. Іншыя праваслаўныя дзеячы выступалі ня супраць уніі, а супраць падпарадкаваньня папу, супраць рэгіянальнага характару уніі. Такое моцнае супраціўленьне было непрадбачаным, канфрантацыя нарастала. Адбываліся сутычкі, барацьба за храмы і япіскапскія катэдры, некаторыя падзеі прымалі жудасныя формы. Жорсткая дзейнасьць уніяцкага архіяпіскапа [[Язафат Кунцэвіч|Язафата Кунцэвіча]] ў [[Полацак|Полацку]] і [[Віцебск]]у выклікала выбух народнага гнева — Кунцэвіч быў забіты і выкінуты ў [[Дзьвіна|Дзьвіну]]. Такія паўстаньні жорстка падаўляліся ўладамі, якія спачатку падтрымалі новую царкву.
 
Уніяцтва праз падтрымку дзяржавы і культурна-асьветніцкую дзейнасьць паступова пашыралася сярод сельскага насельніцтва і гараджан, дробнай шляхты. Да пачатку [[18 стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзя]] яно стала самай масавай рэлігіяй у княствеКнястве, дапамагло захаваць нацыянальныя адметнасьці беларускага народа, стрымала апалячваньне беларускіх зямель. Гэта азначае, што тыя надзеі, якія ўсклалі на ўніяцтва ў Ватыкане[[Ватыкан]]е і [[Кракаў|Кракаве]], не збыліся. Больш удала Ватыкан і [[Кракаў]] дзейнічалі ў асяродзьдзі сярэдніх і буйных фэадалаў ВКЛ. Пад час контррэфармацыі яны амаль ўсе перайшлі ў каталіцтва, што паспрыяла іх апалячваньню, зьліцьцю з фэадальным саслоўем Польшчы ў адзінае фэадальнае саслоўе Рэчы Паспалітай. Беларускія фэадалы страчвалі сувязь з гістарычнай традыцыяй дзяржавы ВКЛ, са сваім народам.▼
 
Прыхільнікі праваслаўя ня зьніклі з гістарычнай сцэны. У [[1620]] годзе яны тайна пасьвяцілі новую гіерархію ў Кіева-Пячорскай Лаўры, якая кантралявалася праваслаўнымі. Так канчаткова адбыўся раскол былых праваслаўных княстваКняства на дзьве царквы. Ва ўсходніх раёнах княстваКняства праваслаўныя карысталіся значнай падтрымкай, асабліва ў буйных гарадах. Таму кіраўнікі дзяржавы зь цягам часу вымушаныя былі афіцыйна прызнаць адраджэньне праваслаўя ў княствеКнястве. У [[1632]] і [[1633]] гадах [[Уладзіслаў IV Ваза]] прызнаў існаваньне праваслаўных цэркваў і надаў ім некаторыя прывілеі, у [[1650]] годзе гэтыя прывілеі пацьвердзіў [[Ян Казімір]].▼
▲Уніяцтва праз падтрымку дзяржавы і культурна-асьветніцкую дзейнасьць паступова пашыралася сярод сельскага насельніцтва і гараджан, дробнай шляхты. Да пачатку XVIII стагодзьдзя яно стала самай масавай рэлігіяй у княстве, дапамагло захаваць нацыянальныя адметнасьці беларускага народа, стрымала апалячваньне беларускіх зямель. Гэта азначае, што тыя надзеі, якія ўсклалі на ўніяцтва ў Ватыкане і Кракаве, не збыліся. Больш удала Ватыкан і [[Кракаў]] дзейнічалі ў асяродзьдзі сярэдніх і буйных фэадалаў ВКЛ. Пад час контррэфармацыі яны амаль ўсе перайшлі ў каталіцтва, што паспрыяла іх апалячваньню, зьліцьцю з фэадальным саслоўем Польшчы ў адзінае фэадальнае саслоўе Рэчы Паспалітай. Беларускія фэадалы страчвалі сувязь з гістарычнай традыцыяй дзяржавы ВКЛ, са сваім народам.
 
==Унія ў Расейскай імпэрыі==
 
ЗУ [[1839]] годугодзе па [[1991]] уніяцтваўніяцтва на беларускіх землях было забаронена. Да [[1874]]-[[1875|75]] гг. уніяцкія парафіі (у якіх было некалькі дзясяткаў тысячаў вернікаў) яшчэ існавалі на невялікай тэрыторыі на паўночным захадзе Беларусі (у Сапоцкінскім краі).▼
▲Прыхільнікі праваслаўя ня зьніклі з гістарычнай сцэны. У [[1620]] годзе яны тайна пасьвяцілі новую гіерархію ў Кіева-Пячорскай Лаўры, якая кантралявалася праваслаўнымі. Так канчаткова адбыўся раскол былых праваслаўных княства на дзьве царквы. Ва ўсходніх раёнах княства праваслаўныя карысталіся значнай падтрымкай, асабліва ў буйных гарадах. Таму кіраўнікі дзяржавы зь цягам часу вымушаныя былі афіцыйна прызнаць адраджэньне праваслаўя ў княстве. У 1632 і 1633 гадах [[Уладзіслаў IV Ваза]] прызнаў існаваньне праваслаўных цэркваў і надаў ім некаторыя прывілеі, у [[1650]] годзе гэтыя прывілеі пацьвердзіў [[Ян Казімір]].
 
==Унія на сучасным этапе==
▲З [[1839]] году па [[1991]] уніяцтва на беларускіх землях было забаронена. Да 1874-75 гг. уніяцкія парафіі (у якіх было некалькі дзясяткаў тысячаў вернікаў) яшчэ існавалі на невялікай тэрыторыі на паўночным захадзе Беларусі (у Сапоцкінскім краі).
 
Спроба адрадзіць унію ў Беларусі была зроблена на пачатку [[20 стагоддзястагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] ўкраінскім мітрапалітам [[Андрэй Шаптыцкі|Андрэем Шаптыцкім]] і маладой беларускай інтэлігенцыяй, якая гуртавалася вакол першай беларускай газетыгазэты «[["Наша ніва"Ніва]]» - [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]], [[Алаіза Пашкевіч-Цётка|Алаізай Пашкевіч-Цёткай]] і інш.
 
З [[1917|1917 г.]] да сярэдзіны [[1920-я|1920-ых гадоў]] ва [[Усходняя Беларусь|Ўсходняй Беларусі]], занятай бальшавікамі, у [[Магілёў|Магілёве]], Віцебску[[Віцебск]]у і інш. мясцовасьцях праводзілася місійная праца па адраджэньні уніі пад кіраўніцтвам расейскага грэка-каталіцкага экзарха [[Леанід Фёдараў|Леаніда Фёдарава]] (сёньня - беатыфікаваныбэатыфікаваны Каталіцкай Царквой) і магілёўскага рыма-каталіцкага дэкана [[Язэп Белагаловы|Язэпа Белагаловага]].
 
На тэрыторыі [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], каяякая аказалася ў складзе Польшчы, з пачатку 1920-х гадоў пачалося стварэньне каталіцкіх парафіяў усходняга абраду пад кіраўніцтвам віленскага, пінскага і падляскага рыма-каталіцкіх біскупаў. ЗСа створаных за 20 гадоў пад Польшчай каля двух дзясяткаў уніяцкіх парафіяў і асяродкаў у восеньувосень 1939 году мітрапаліт А. Шаптыцкі стварыў [[Беларускі экзархат Грэка-Каталіцкай Царквы]] на чале з [[Антон Неманцэвіч|а. Антонам Неманцэвічам]], SJ.
 
Усе ўніяцкія парафіі пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] былі зьнішчаныя савецкай уладай. Аднак пэўная частка вернікаў і некалькі манахіняў у Пінску[[Пінск]]у захоўвалі сваю ўніяцкую веру і практыкавалі ў рыма-каталіцкіх касьцёлах Беларусі аж да сваёй сьмерці.
Новае адраджэньне грэка-каталіцтва ў Беларусі пачалося з распадам СССР і выхадам Грэка-Каталіцкай Царквы з падпольля на Ўкраіне. ▼
На сёньня ў Беларусі афіцыйна зарэгістраваная і дзейнічае [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква]].▼
 
▲Новае адраджэньне грэка-каталіцтва ў Беларусі пачалося з распадам [[СССР]] і выхадам Грэка-Каталіцкай Царквы з падпольля на Ўкраіне.
 
▲На сёньня ў Беларусі афіцыйна зарэгістраваная і дзейнічае [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква]].
 
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Хрысьціянства ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Усходнія Каталіцкія Цэрквы]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкая царква на Беларусі]]
[[Катэгорыя: Хрысьціянства]]
 
[[be:Берасцейская унія]]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Берасьцейская_унія»