Усходне-Эўрапейская раўніна: розьніца паміж вэрсіямі

'''Усходне-Эўрапейская раўніна''' (у Расеі  — ''Расейская раўніна''), — адна з найвялікшыхнайбольшых [[раўніна]]ў Зямлі, разьмешчана ўва ўсходняй частцы [[Эўропа|Эўропы]]. На поўначы амываецца водамі [[Белае мора|Белага]] і [[Баранцава мара|Баранцава]], а на поўдні — [[Чорнае мора|Чорнага]], [[Азоўскае мора|Азоўскага]] і [[Касьпійскае мора|Касьпійскага]] мораў. На паўночным захадзе абмежаваная [[Скандынаўскія горы|Скандынаўскімі гарамі]], на захадзе і паўднёвым усходзе — гарамі Цэнтральнай Эўропы ([[Судэты]]) і [[Карпаты|Карпатамі]], на паўднёвым усходзе — [[Каўказ]]ам, на ўсходзе — [[Урал]]ам і [[Мугаджары|Мугаджарамі]]. У межах [[Крымская паўвыспа|Крымскай паўвыспы]] мяжа раўніны праходзіць па паўночным падножжы [[Крымскія горы|Крымскіх гораў]].

У геаструктурным пляне Ўсходне-Эўрапейская раўніна ў асноўным адпавядае Ўсходне-Эўрапейскай платформеплятформе. У яе аснове залягаюць моцна дыслякаванядыслякаваныя крышталічныя пароды дакембрыю, якія выступаюць на паверхню ў межах [[Балтыйскі шчыт|Балтыйскага]] і [[Украінскі шчыт|Ўкраінскага]] шчытоў. У рэшце значна большай частцы платформыплятформы крышталічныя пароды прыхаваныя пад тоўшчай плосказалеглых адкладаў, што складаюць [[Усходне-Эўрапейская пліта|Усходне-Эўрапейскую пліту]]. Паўднёвая частка раўніны (ад Азоўскага да Касьпійскага мора) адпавядае [[Скіфская пліта|Скіфскай пліце]], дзе пад чахлом платформавыхплятформавых адкладаў залягаюць пароды моцна дыслякаванага герцынскага фундамэнту.

Усходне-Эўрапейская раўніна подзяляецца на дзьве няроўныя часткі: цокальна-дэнудацыйную раўніну на Балтыйскім крышталічным шчыце і раўніну з пластомплястом эразійна-дэнудацыйным і акумуляцыйным рэльефам на Рускай і Скіфскай плітах. Цокальна-дэнудацыйныя нізіны і ўзвышшы на Балтыйскім шчыце з вышынёй да 300—600  м ([[Манселька]], [[Суаменселька]], [[Заходне-Карэльськае ўзвышша|Заходне-Карэльскае]]) улучаюць дзялянкі масівных грудагор'яўгрудагор’яў і пласкагор'яўпласкагор’яў з вышынямі больш за 1 000  м (масіў [[Хібіны]] да 1 190 м). Рэльеф шчыта ўтварыўся ў выніку трывалай кантынэнтальнай дэнудацыі і прыпараваньня структурных формаў, складзеных адносна моцнымі пародамі. Простае ўзьдзеяньне на рэльєф надалі тэктанічныя рухі навейшаганайноўшага часу, асабліва разломы, што абмяжоўваюць масівы і западзіны, даліны рэчак і лагчыны шматлікіх азёраў. У антрапагенны час тэрыторыя Балтыйскага шчыта служыла цэнтрам зьледзяненьня, таму тут значна пашыраныя сьвежыя формы ледавіковага рэльефу.

У межах Усходне-Эўрапейскай раўніны магутны чахол платформавыхплятформавых адкладаньняў залягае амаль гарызантальна, складаючы акумуляцыйныя і пластаваплястава-дэнудацыйныя нізіны і ўзвышшы. Месцамі складчаты фундамэнт выступае на паверхню, фармуючы цокальна-дэнудацыйныя ўзвышшы ды камлюкі ([[Прыдняпроўскае ўзвышша|Прыдняпроўскае]] і [[Прыазоўскае ўзвышшаа|Прыазоўскае]] ўзвышшы, [[Ціманскі камлюк|Ціманскі]] і [[Данецкі камлюк|Данецкі]] камлюкі).

Сярэдняя вышыня Ўсходне-Эўрапейскай раўніны каля 170  м. Найменшыя вышыні знаходзяцца на ўзьбярэжжы Касьпійскага мора, узровень якого на 27,6  м ніжэйшы за ўзровень Сьветавога акіяну. Узвышшы падымаюцца да 300—350  м па-над узроўнем мораў ([[Падольскае ўзвышша]], да 471 м). Адносныя перавышэньні водападзелаў над далінамі ў сярэднім складаюць 20—60  м.

Усходне-Эўрапейская раўніна падзяляецца на тры марфалягічныя зоны. У паўночнай частцы пашыраныя пластаваплястава-дэнудацыйныя нізіны і ўзвышшы даантрапагенавага веку з накладаньнямі на іх формаў рэльефу ледавіковага і водна-ледавіковага паходжаньня. Ледавікова-акумуляцыйныя формы найбольш выражаныя на паўночным захадзе, у вобласьці апошняга (валдайскага) зьледзяненьня, дзе распасьціраюцца ўзвышшы і камлюкі: Балтыйскае, Валдайскае, Вепсаўскае, Белазёрскае, Конаска-Няндомскае. Гэта вобласць Паазер'яПаазер’я з характэрнай для яе вялікай колькасьцю азёраў ([[Чудзкае возеро|Чудзкае]], [[Пскоўскае возера|Пскоўскае]], [[Ільмень]], [[Верхняволскія азёры]], [[Бела возера|Белае]], [[Кубанскае возера|Кубанскае]], [[Важа]])

* [http://bse.sci-lib.com/article006812.html Восточно-Европейская равнина] // БСЭ{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}