Уфа: розьніца паміж вэрсіямі

Насельніцтва ([[2005]]) — 1,043 млн. чалавек у межах муніцыпальнага фармаванняфармаваньня (11-е месца ў РФ), 1, 130 млн. чалавек у агламерацыіаглямэрацыі (14-е).

Горад размешчаныразьмешчаны на беразе ракі [[Белая (рака, прыток Камы)|Белай ]], пры ўпадзенніўпадзеньні ў яе рэк [[Уфа (рака)|Уфа]] i [[Дзёма|Дзёма ]], у межах Прыбельскай узгоркавата-хвалістай раўніны, у 100 км да захаду ад перадавых храбтоўхрыбтоў Башкірскага (Паўднёвага) [[Урал]]а.

Уфа знаходзіцца ў паўночна-лесастэпавай падзоне ўмеранага поясу. [[Клімат]] кантынентальныкантынэнтальны, досыць вільготны, лета цёплае, зіма ўмерана халодная і працяглая. Сярэдняя тэмпературатэмпэратура студзеня —14,6 °C, мінімальная —40 °C; ліпеня +19,3 °C, максімальная +40 °C. Сярэдняя колькасцьколькасьць ападкаў 419 мм.

Пераважнымі рэлігіямі ў горадзе з'яўляюццазьяўляюцца [[іслам]] і [[хрысціянствахрысьціянства]] ў выглядзе [[РускаяРасейская праваслаўная царква | РускайРасейскай праваслаўнай царквы]]. Ва Ўфе знаходзіцца Цэнтральнае Духоўнаедухоўнае Кіраваннеўпраўленьне мусульманмусульманаў ЕўрапейскайЭўрапейскай часткі РасііРасеі, СібірыСыбіры і [[Казахстан]]а.

Горад заснаваны ў [[1574]] годзе, калі паўстала неабходнасцьнеабходнасьць умацавання паўднёваўсходніхпаўднёва-ўсходніх межаў рускайрасейскай дзяржавы пасляпасьля далучэнняавалоданьня башкірскіхбашкірскімі зямельземлямі.

ЗЗь гістарычных дакументаўдакумэнтаў вядома, што пасляпасьля заваяваннязаваяваньня Казанскага ханства, рускіярасейскія амбасадары, маючы пры сабе граматы [[Іван Грозный Жахлівы|Івана ГрознагаЖахлівага]], ездзіліезьдзілі ў [[БашкіріяБашкартастан|Башкірыю]], заклікаючы башкірскія плямёны прыняць рускаерасейскае падданства. Праз 17 гадоў, пасляпасьля добраахвотнага ўступудалучэньня Башкірыі ў складда РасііРасеі, каля зліццязьліцця рэк Уфы і Белай каля СтаройСтарога Казанскайказанскага дарогігасьцінца быў закладзены невялікі ўмацаваны пункт — Уфімская крэпасцькрэпасьць. Да гэтага часу не было яшчэ ніводнага гораду на ўсход ад яе, аж да самогасамага [[Ціхій акеянЦіхі акіян| Ціхага акіяну]].

У XVII—XVIII стагоддзях Уфа паступова ператвараецца з горада-крэпасцікрэпасьці ў палітычны і эканамічны цэнтар краю. З [[1708]] года знаходзіцца ў складзе Казанскай губернігубэрні; з [[1728]] цэнтар Уфімскай правінцыі, ваявода якой падпарадкоўваўся непасрэдна СенатуСэнату; з [[1744]] прылічана да Арэнбургскай губернігубэрні; ззь снежнясьнежня [[1781]] — цэнтар Уфімскага намесніцтванамесьніцтва, губернатарамгубэрнатарам прызначаны [[Іван Варфаламеевіч Ламб]]. З [[1796]] Уфа ізноў у складзе Арэнбургскай губерні, з [[1802]] года — губернскігубэрнскі горад з рэзідэнцыяйрэзыдэнцыяй губернатарагубэрнатара і губернскіхгубэрнскіх устаноўустановаў; з [[1865]] — цэнтар Уфімскай губернігубэрні. З чэрвеня [[1922]] Уфа — сталіца [[БАССР]].

[[Выява:Ufa_prokudin.jpg|thumb|250px|Уфа ўна пачатку XX стагоддзiстагоддзя. Каляровая фатаграфiя [[Пракудзін-Горскі, Сяргей Міхайлавіч|Сяргея Пракудзіна-Горскага]]]]

Прамысловае развіццёразьвіцьцё Уфы пачалося ў XIX стагоддзі. Да сярэдзіны XIX стагоддзя ў горадзе мелася больш дзесятка гарбарняў і некалькі прыстаняў. На лёс горада вялікі ўплыў аказала адкрыццёадкрыцьцё ў [[1870]] годзе рэгулярнага суднаходствасуднаходзтва па рацэ Белай і будаўніцтва [[Самара-Залатавустаўская чыгунка|Самара-Залатавустаўскай]] (цяпер [[Куйбышаўская чыгунка|Куйбышаўскай]]) чыгункі ([[1888]]—[[1892]] гг.). У горадзе з'явілісязьявіліся паравыя млыны, тартакі (лесапільныя заводы), чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні. У канцы XIX стагоддзя ва Ўфе дзейнічала каля 30 фабрык і заводаў: па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, дрэваапрацовачныя, сілікатныясылікатныя, таксама чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні, гарбарныя. Значнае месца займаў гандаль хлебам і мясам.

У [[1922]] годзе Уфа была абвешчанаабвешчаная сталіцай Башкірскай АССР. У гады першай пяцігодкі будуецца маторабудаўнічы завод і [[ЦЭЦ]], а з адкрыццёмадкрыцьцём у [[1939]] годзе башкірскай нафты вырас [[Уфімскі нафтаперапрацоўчы завод]].

Канец 20—30-х гг. XX стагоддзя характарызуецца хуткім развіццёмразьвіцьцём горада. Валавая прадукцыя прамысловасціпрамысловасьці павялічылася тады ў 16 разоў. Уступілі ў лад Уфімскі прамысловы камбінат (Уфімская запалкавая фабрыка і фанернаяфанэрная фабрыка, лесапільны, дубільна-экстрактны завод), прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасціпрамысловасьці.

У гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ва Ўфу былі эвакуяваныя дзесяткі прамысловых прадпрыемстваў, шматлікія ўстановы, шэраг навукова-даследчыхдасьледчых інстытутаў (напрыклад, у 1942 годугодзе ва Ўфу з Рыбiнска быў эвакуяваны Уфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны універсітэтунівэрсытэт).

Уфа пасляваенныхпасьляваенных гадоў — гэта цэнтар засваеннязасваеньня нафтавых багаццяўбагацьцяў Башкірыі. З'явіўсяЗьявіўся яшчэ адзін нафтаперапрацоўчы завод — Нова-Уфімскі. СледамСьледам, з розніцай ў некалькі гадоў, уступіў у ладзапрацаваў трэці нафтаперапрацоўчы завод. Гэтыя тры заводы ператварылі Уфу ў найбуйнынайбуйнейшы цэнтар нафтаперапрацоўкі. НараўнеПобач з гэтымтым у горадзе развіваеццаразьвіваецца [[хімічная прамысловасцьпрамысловасьць]], [[машынабудаваннемашынабудаваньне]].

! rowspan=2 | Года !! rowspan=2|КолькасцьКолькасьць насельнiцтва (чалавек) !! colspan=3 | у тым ліку

! Башкiры !! РускiяРасейцы !! Татары

Першай навучальнай установай, якіяякая навучаюцьнавучала па праграме вышэйшай адукацыі, быў Уфімскі настаўніцкі інстытут, арганізаваны ў 1918 годзе. У 1920 годзе ён быў ператвораны ў Інстытут народнай адукацыі, затым — у ПедагагічныПэдагагічны інстытут, у 1957 годзе — у БДУ.

У цяперашні час г. Уфа і Рэспубліка Башкартастан падрыхтоўвае спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй у 11 самастойных дзяржаўных ВНУ па 169 кірункамкірунках і спецыяльнасцямспэцыяльнасьцях. Агульны кантынгент студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў складае больш за 50 тысяч чалавек.

Падрыхтоўка спецыялістаўспэцыялістаў сярэдняга звянузьвяну здзяйсняеццазьдзяйсьняецца ў 76 сярэдніх спецыяльныхспэцыяльных навучальных установах па 109 кірункамкірунках.

Падрыхтоўку навукова-педагагічныхпэдагагічных кадраў здзяйсняюцьзьдзяйсьняюць 11 аспірантурасьпірантураў вышэйшых навучальных устаноўустановаў.

* [[Башкірскі дзяржаўны універсітэтўнівэрсытэт]] (БДУ)

* [[Уфімскі дзяржаўны нафтавы тэхнічны універсітэтўнівэрсытэт]] (УДНТУ)

* [[Уфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны універсітэтўнівэрсытэт]] (УДАТУ)

* [[Башкірскі дзяржаўны медыцынскімэдычны універсітэтўнівэрсытэт]] (БДМУ)

* [[Башкірскі дзяржаўны аграрны універсітэтўнівэрсытэт]] (БДАУ)

* [[Башкірскі дзяржаўны педагагічныпэдагагічны універсітэтўнівэрсытэт]] (БДПУ)

* [[Уфімскі юрыдычны інстытут Міністэрства ўнутраных спраў РасійскайРасейскай Федэрацыі]] (УЮІ МУС РФ)

* [[Уфімскае вышэйшае ваеннаевайсковае авіяцыйнае вучылішча лётчыкаў]] (УВВАВЛ)

* [[Башкірская акадэмія дзяржаўнай службы і кіраваннякіраваньня пры ПрэзідэнцеПрэзыдэнце Рэспублікі Башкартастан]] (БАДСК)

* Філіял УсерасійскагаУсерасейскага Завочнагазавочнага Фінансавафінансава-Эканамічнагаэканамічнага Інстытутаінстытута ў г.Уфе

* Уфімскі філіял РасійскагаРасейскага дзяржаўнага сацыяльнага універсітэтаўнівэрсытэта

* Філіял Маскоўскага дзяржаўнага універсітэтаўнівэрсытэта эканомікі, статыстыкі і інфарматыкі

* Уфімскі (інстытут) філіял РасійскагаРасейскага дзяржаўнага гандлёва-эканамічнага універсітэтаўнівэрсытэт

* Башкірскі кааператыўныкаапэратыўны інстытут (філіял) Маскоўскага універсітэта спажывецкай кааперацыікаапэрацыі

* Уфімскі філіял Арэнбургскага дзяржаўнага універсітэтаўнівэрсытэта

* Уфімскі філіял Уральскай дзяржаўнай акадэміі фізічнайфізычнай культуры

* Філіял Маскоўскага дзяржаўнага адкрытага педагагічнагапэдагагічнага універсітэтаўнівэрсытэта ім. М. А. Шолахава ў г.Уфе

* Філіял Маскоўскага дзяржаўнага універсітэтаўнівэрсытэта камерцыікамэрцыі

* Усходні Інстытутінстытут Эканомікіэканомікі, Гуманітарныхгуманітарных Навукнавук, Кіраваннякіраваньня і Праваправа (Арганізацыйна-прававая форма: недзяржаўная ВНУ)

* Уфімскі Інстытутінстытут Камерцыікамэрцыі і Праваправа (Арганізацыйна-прававая форма: недзяржаўная ВНУ)

'''Філіялы недзяржаўных ВнуВНУ:'''

* Уфімскі філіял інстытута эканамічных пераўтварэнняўпераўтварэньняў і кіраваннякіраваньня рынкам г. Масквы

Уфа — буйны транспартны вузел: чыгуначныя, трубаправодныя, аўтамабільныя магістралі, паветраныя і рачныя шляхі злучаюць сталіцу Башкартастана ззь іншымі рэгіёнамі РасііРасеі.

Суднаходная рака Белая саз сваім прытокам Уфой перасякаецца тут з [[Транссіб|Транссібірскай магістраллю]]. Аўтамабільныя дарогі злучаюць горад з [[Масква|Масквой]], [[Чалябінск]]ам, [[Казань|КазаннюКазаньню]], [[Самара]]й і [[Арэнбург]]ам. Па паўднёвай ускраіне горада праходзіць федэральная аўтадарога М5 «Урал».

Сувязь з раёнамі Рэспублікі Башкартастан і найбліжэйшымі суседзямі падтрымліваецца аўтобуснымі зносінамі з Паўднёвага і Паўночнага аўтавакзалаў. З [[1938]] г. у горадзе Уфе дзейнічаюць рэгулярныя авіялініі. Чыгуначныя магістралі, якія праходзяць праз горад Уфа, забяспечваюцьзабясьпечваюць сувязь заходніх і цэнтральных раёнаў РасііРасеі з [[Урал]]ам і [[СібірСыбір]]ру.

Трубаправодны транспарт здзяйсняезьдзяйсняе перапампоўку іх транзітныхтранзытных струменяўплыняў па тэрыторыі Рэспублікі, тым самым, захоўваючы адзінства транспартнай сістэмы Рэспублікі Башкартастан і РасійскайРасейскай Федэрацыі.

У якасціякасьці гарадскогагарадзкога транспарту працуюць аўтобусы, тралейбусы і трамваі. Будаўніцтва метромэтро замарожана.

* [http://www.umpo.ru/ ААТ «Уфімскае маторабудаўнічае вытворчае аб'яднаннеяднаньне»]

* [http://www.uzemik.ru/ Уфімскі завод эластамерных матэрыялаў, вырабаў і канструкцыйканструкцыяў]

* [http://www.uppo.ru/ ФДУП Уфімскае прыборабудаўнічае вытворчае аб'яднаннеяднаньне]

* Уфімскі Вітамінавывітамінавы Заводзавод

* Канцэрн "БЭТО" - Башкірскае электратэхнічнае аб'яднаннеяднаньне

* ФДУП Уфімскае агрэгатна-вытворчае аб'яднаннеяднаньне

* Кандытарская фабрыка "Харрыс-КондiКондзi"

Першая друкарня ў Уфе адкрылася ў [[1801]]-м годзе для канцалярскіхканцылярскіх патрэбпатрэбаў (ВiталiйВiталi Паўлаў, часопіс «Урал», №2, 2003 г. [http://magazines.russ.ru/ural/2003/2/pavl.html]).

У Уфе працуюць неня менш шасцішасьці тэатраў: Дзяржаўны тэатр оперы і балета, Башкірскі акадэмічны тэатр драмы, моладзевы і лялечны тэатры, татарскі тэатр "Нур" і Рускі акадэмічны тэатр драмы Башкартастана.

У горадзе маецца каля 15 музеяў, сярод іх нацыянальны музеймузэй, музеймузэй баявой славы, музеймузэй археалогіі і этнаграфіі, музеймузэй геалогіігеалёгіі і карысных выкапняў, музеймузэй лесу. Адчынены для наведвальнікаў мемарыяльныя хаты-музеімузэі: З.Т. Аксакава, У.І. Ленiна, М. Гафуры, А.Э. ТюлькiнаЦюлькiна, Ш. Худайбердзiна.

У 1918 г. у Уфе працаваў вядомы чэшскічэскі пісьменнікпісьменьнік [[Гашак, Яраслаў|Яраслаў Гашак]]. Тут ён выдаваў газетыгазэты "Наш шлях", "Чырвоная ЕўропаЭўропа", напісаў серыюсэрыю апавяданняўапавяданьняў і фельетонаўфэльетонаў ("ЗЗь дзённікадзёньніка уфімскагаўфімскага буржуа", "Уфімскі Iван Iванавiч", "Аб уфімскім разбойніку, крамніку Булакулiне", "Правялебны ўладар Андрей", "Два стрэлустрэлы").

*[[ Аксакаў, Сяргей ЦімафеявічЦімафеевіч | Аксакаў Сяргей ЦімафеявічЦімафеевіч]] (1791—1859) — вядомы пісьменнікпісьменьнік-класікклясык, мемуарыстмэмуарыст, тэатральны і літаратурны крытык, журналіст.

*[[ Гурвіч, Мікалай Аляксандравіч |Гурвiч Мікалай Аляксандравіч]] (1828—1914) — лекар, эканаміст, гісторык, этнограф, географ, адзін ззь першых прафесійныхпрафэсійных статыстыкаў [[Башкірыя||Башкірыі]].

*[[ Ключароў, Аляксандр Сцяпанавіч |Ключароў Аляксандр Сцяпанавіч]] — уфімскі губернатаргубэрнатар (1905—1911), рэдактар «Уфімскага краю».

*[[ Мустай Карым]] (1919—2005) — башкірскі паэт і пісьменнікпісьменьнік.

*[[ НесцераўНесьцераў, Міхаіл Васільевіч|Несцераў Міхаіл ВасільевічВасілевіч]] (1862—1942) — вядомы жывапісец, членчалец [[таварыства перасовачных мастацкіх выстаўвыставаў|перасоўнiкаў]].

*[[Нурыеў, Рудольф Хаметавіч|Нурэеў (Нурыеў) Рудольф Хаметавіч]] (1938—1993) — сусветнасусьветна вядомы танцоўшчык, харэограф, пастаноўшчык балетаў.

*[[ Рамазанава, ЗемфіраЗэмфіра Талгатаўна |Рамазанава ЗемфіраЗэмфіра Талгатаўна]] (рн. 1976) — папулярная спявачкасьпявачка, паэтка, лідар музычнай групы [[Zемфира|"Zемфира"]].

*[[ Шаўчук, Юрый ЮліанавічЮліянавіч |Шаўчук Юрый ЮліанавічЮліянавіч]] (рн. 1957) — папулярны спяваксьпявак, паэт і прадюсарпрадзюсар, лідэр музычнаймузычнага групыгурта [[ДДТ (рок-группагурт)|ДДТ]].

* [http://www.bashsite.ru КаталогКаталёг сайтаў УфыЎфы і Башкірыі]