Чатырохгадовы Сойм: розьніца паміж вэрсіямі

[[Image:Uchwalenie Konstytucji 3 Maja.jpg|300px300пкс|thumbміні|rightсправа|Прыняцьце Канстытуцыі 3 траўня]]

'''Чатырохгадовы Сойм''' (іншая назва -— Вялікі Сойм) –— вальны Сойм [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], які адбываўся ў [[Варшава|Варшаве]] з [[6.10. кастрычніка]] [[1788]] па [[30.06. чэрвеня]] [[1792]] ггоду. Сойм правёў шэраг радыкальных рэформаў у эканамічнай, палітычнай і сацыяльных сфэрах: увядзеньне рэкрутчыны ў [[1789]] г., арганiзаванай па тэрытарыяльным прынцыпе, павелiчэньне колькасьці войска, частковае ўраўненьне правоў мяшчан са шляхтаю, наданьне правоў габрэям і праваслаўным. Найвышэйшым дасягненьнем Сойма лічыцца прыняцьце [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|канстытуцыі 3 траўня]].

==Палітычная сытуацыя напярэдадні СоймаСойму==

Пасьля [[Падзелы Рэчы Паспалітай#Першы падзел|першага падзелу]] у [[1772]] г.,годзе Рэч Паспалітая знаходзілася пад моцным ціскам суседніх манархій, у першую чаргу [[Расея|Расеі]].<br>

Краіне забаранялася мець войска больш за 30.000, заключаць саюзы ці весьці войны без дазволу Кацярыны ІІ. Палітычную сфэру рэгулявалі “Кардынальныя«Кардынальныя правы”правы» –— дакументдакумэнт, які абвяшчаў непарушнымі шляхецкую вольніцу, «[[Liberum veto|ліберум вета]]», бязцэнзавы ўдзел [[Шляхта|шляхты]] ў сойміках. Кіравала ў краіне [[Пастаянная Рада]] –савет— савет міністраў, дзе найвялікшы ўплыў меў расейскі пасол.<br>

У [[1787]] г. [[Расея]] развязаларазьвязала чарговую вайну з Турцыяй[[Турцыя]]й. У гэтым жа годзе пачалася і руасейскарасейска-швэдзкая вайна. З гэтай прычыны Кацярына ІІ дазволіла [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіславу Аўгусту]] правесьці ў Варшаве сканфэдэраваны Сойм і прыняць на ім рашэннерашэньне аб павелічэньні войска.<br> Утварэньне на Сойме некалькіх канфэдэрацый з паслоў давала магчымасьць прымаць рашэньні большасьцю галасоў, што нейтралізавала права “лібэрум вета”.<br>

*06.10.[[6 кастрычніка]] [[1788]] – распачалася першая кадэнцыя Сойма. Былі ўтвораныя дзьве канфэдэрацыі – польская і літоўская. Маршалкам польскай канфэдэрацыі стаў Станіслаў Малахоўскі, а маршалкам літоўскай – гэнэрал артылерыі Казімір Нестар Сапега.

*[[12.10. кастрычніка]] [[1788]] – была прачынанаяпрачытаная нота прускага пасла БухгользаБухгольца з патрабаваннемпатрабаваньнем не пачынаць вайну з Турцыяй. Гэтая нота разьбіла апазыцыю на два лягеры – прыхільнікаў прускага і расейскага двара.

*[[24.10. кастрычніка]] [[1788]] – быў ухвалены праект ліквідацыі Вайсковага дэпартамэнтадэпартамэнту і стварэньня Вайсковай камісіі уў складзе 5 вайсковых і 12 цывільных асобаў пад кіраўніцтвам 4 гетманаў. Такім чынам, быў зьнішчаны падкантрольны расейкаму паслу вайсковы орган і створаны новы.

*[[9.12. сьнежня]] [[1788]] - замест дэпартаментадэпартамэнту спраў iншаземных Пастаяннай Рады створана Дэпутацыя замежных спраў.

*[[25.01. студзеня]] [[1789]] – ухвалена 10 -мільённая пазыка ў замежных краінаў.

*[[30.01. студзеня]] [[1789]] - зьліквідаваная [[Пастаянная Рада]], што скампрамэнтаваласкампрамэтавала сябе прарасейскай палiтыкай.

*[[26.03. сакавіка]] [[1789]] - Сойм ухвалiў падатак у памеры дзясятага гроша пад назвай "«Ofiara wieczysta stanu rycirskiego Obojga narodow na wojsko"». Гэты падатак узымаўся, як дзесяць працэнтаў з уладаньняў шляхецкiх i дваццаць працэнтаў з уладаньняў духоўных асобаў.

*[[7.09. верасьня]] [[1789]] - была створана "«Deputacja do poprawy formy rzadu"», якая мусіла займацца стрварэньнемстварэньнем урадавага праекту і сыстэмы ворганаў, якія прйышлі б на зьмену Пастаяннай Радзе.

*[[24.11. лістапада]] [[1789]] – створаныя "Цывiльна«цывiльна-вайсковыя парадкавыя камiсiі"», на якія былі ўскладзены шматлікія функцыі па збору і падтрыманьнюпадтрыманьні войска, кантролю за мясцовымі ўладамі, і шмат іншых абавязкаў. Гэтыя камісіі сталі сувязным ворганам паміж мясцовай і вышэйшай уладамі.

*[[24.03. сакавіка]] [[1790]] – прыняты закон, які выключаў дробную шляхту з удзельнікаў павятовых соймікаў.

*[[16.12. сьнежня]] [[1790]] – пачатак другой кадэнцыі СоймаСойму. Пазбаўленьне чыншавай шляхты выбарчых правоў.

*[[18.04. красавіка]] [[1791]] – закон адаб гарадахгарадох. Мяшчане атрымалi права карыстацца правам Neminem captivabimus ("«асабiстай недатыкальнасьцi"»), атрымалi магчымасьць займаць духоўныя, сьвецкiя i вайсковыя пасады, набываць зямлю, шляхце ж было дазволена займацца мяшчанскiмi справамi. Каралеўскiя гарады атрымалi большае самакiраваньне, права дасылаць на Сойм прадстаўнiкоў ("{{мова-pl|plenipotentow"}}) да Скарбавай i Палiцэйскай камiсiй з правам дарадчага голаса ў пытаньнях, што тычылiся гарадоў, гандлю i г.д.

*03.05.[[3 траўня]] [[1971]] – прыняты [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|“Урадавы«Ўрадавы закон”закон»]] - новая канстытуцыя Рэчы Паспалітай, якая ўводзіла шэраг зьменаў у жыцьцё краіны.

*[[15.06. чэрвеня]] [[1791]] – у Пінску зьбіраецца гэнэральная кангрэгацыя праваслаўных, якая павінна была выбраць сабе найвышэйшае духавенства, каб пазбавіцца залежнасьці ад маскоўскай патрыярхіі. КангэрэгацыяКангрэгацыя абумовіла асноўныя прынцыпы жыцьця праваслаўных у Рэчы Паспалітай і стварыла Кансысторыю – найвышэйшы ворган кіраваньня праваслаўных.

*[[21.10. кастрычніка]] [[1791]] – прынятапрынятае “Заручэньне«Заручэньне абодвух народаў”народаў» – дакумэнт, які пацьвярджаў захаваньне фэдэратыўнасьці Рэчы Паспалітай, і разьмяжоўваў асноўныя ворганы гэтай дзяржавы.

*[[31.05. траўня]] [[1792]] – Вялікі Сойм самараспусціўсясамараспусьціўся да перамогі ў вайне з Расеяй.

==Вынікі СоймаСойму==

Сойм правёў шэраг радыкальных пераўтварэньняў у розных сфэрах жыцьця Рэчы Паспалітай і стварыў перадумовы для выхадавыхаду з крызісакрызісу і эфэктыўнага разьвіцьця краіны. аднакАднак у той жа час, Чатырохгадовы Сойм прымусіў суседнія манархіі пасьпяшацца зь ліквідацыяй і падзелам небясьпечнай суседкі.