Пагоня: розьніца паміж вэрсіямі

'''ПагоняПаго́ня''' — герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 382.</ref>, які атрымаў статус дзяржаўнага ў час княжаньня [[Вітаўт Вялікі|Вітаўта Вялікага]]<ref name="nasievic">{{артыкул|аўтар = [[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]]|загаловак = Сімвал Вялікага княства|арыгінал = |спасылка = https://vln.by/node/48|архіўная спасылка = [https://web.archive.org/web/2021050315204220210506211203/https://vln.by/node/48|аўтар Сімвалвыданьня Вялікага= княства]|выданьне //= [[Чырвоная Змена]].|тып №= |месца = |выдавецтва = |год = 28 сакавіка 1995|выпуск = |том = |нумар = 33 (13891),|старонкі 28= сакавіка|isbn 1995 г.= }}</ref>. Традыцыйны [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] [[беларусы|беларусаў]], што ўвасабляе ідэю абароны Бацькаўшчыны<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 31.</ref>. Дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж (у розныя часы яна мяняла свой колер зь сіняга да залаціста-жоўтага<ref name="Razauskas">{{Кніга

14 траўня 2007 году [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|афіцыйны ўрад Беларусі]] надаў гербу Пагоні [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|статус нематэрыяльнай гістарычна-культурнай каштоўнасьці]]<ref>[{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 траўня 2007| url = https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578| копія = https://web.archive.org/web/2020113017305320210208214246/https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578| дата копіі = 8 лютага 2021| загаловак = Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007  г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»]| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусі| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. З 10 красавіка 1990 году варыянт Пагоні («[[Герб Летувы|Віціс]]») — дзяржаўны герб [[Летува|Летувы]].

[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|170пкс|Пагоня XV ст. з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]{{Заўвага|адна з найстаражытнейшых выяваў, найбольш выразны і каштоўны выяўленчы аўтэнтык эпохі<ref name="Tryhubovic">{{артыкул|аўтар = Трыгубовіч В.|загаловак = Сьцяг і герб|арыгінал = |спасылка = http://pahonia-plakat.narod.ru/stvarennie_suczasnaj_pahoni.htm|архіўная спасылка = [https://web.archive.org/web/2010102414312520210128054605/http://pahonia-plakat.narod.ru/stvarennie_suczasnaj_pahoni.htm|аўтар Сьцягвыданьня і= герб]|выданьне //= Мастацтва.|тып №= 8,|месца = |выдавецтва = |год = 1992.|выпуск = |том = |нумар = 8|старонкі = |isbn = }}</ref>}}]]

Пад гэтай назвай герб апісвалі і тлумачылі ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах першае паловы XVI стагодзьдзя: «''…в гербе муж збройный на коню белом, в полю червоном, меч голый, якбы кого гонючи держал над головою, и есть оттоля названы погоня…''». Назвай ''Пагоня'' карыстаўся і апошні з [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]] — кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]]. У 1562 годзе ён загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з одное стороны два першие слова, которими ся починаеть писати имя нашо господарское, а з другое стороны … герб Погоня''». Урэшце, дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]<ref name="salanda-2019-5">{{артыкул|аўтар = Шаланда А.|загаловак = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі|арыгінал //= |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = Герольд Litherland.|тып №= 21,|месца = |выдавецтва = |год = 2019.|выпуск С.= |том = |нумар = 21|старонкі = 5.|isbn = }}</ref>.

Асноўныя колеры Пагоні — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — нацыянальныя колеры [[беларусы|беларусаў]], здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры<ref name="tut.by_11.11.2020">[{{Спасылка | аўтар = Снежана Инанец.| прозьвішча = Инанец| імя = Снежана| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 лістапада 2020| url = https://news.tut.by/society/707492.html| копія = https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html| дата копіі = 16 студзеня 2021| загаловак = Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ  — не «циничные и оскорбительные»],| фармат = | назва праекту = Общество| выдавец = [[TUT.BY]],| 11.11.2020 г.дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З гэтых колераў нацыянальнага гербу, паводле правілаў [[геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]], утварыўся беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]<ref name="ehb393"/>.

Кампазыцыя гербу не была аднолькавай: сьпярша вершнік глядзеў у левы (геральдычны) бок, але ад першае паловы XV стагодзьдзя, паводле правілаў эўрапейскай геральдыкі, ён павярнуўся ў правы бок. За часамі Вітаўта пашыралася выява на тарчы вершніка гербу [[Калюмны|Калюмнаў]]<ref name="salanda-2019-4">{{артыкул|аўтар = Шаланда А.|загаловак = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі|арыгінал //= |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = Герольд Litherland.|тып №= 21,|месца = |выдавецтва = |год = 2019.|выпуск С.= |том = |нумар = 21|старонкі = 4.|isbn = }}</ref>. Першая выява Пагоні з шасьціканцовым [[крыж]]ам, ідэнтычным [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжу Эўфрасіньні Полацкай]] — сьвятыні [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]] — зьявілася на гербавай тарчы надмагільля вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Ягайла|Ягайлы]]<ref name="ehb392"/>. Хоць пра вытокі гэтага крыжа (так званага «патрыяршага») і выказваліся вельмі супярэчлівыя думкі{{Заўвага|Напрыклад, беларускі геральдыст [[Аляксей Шаланда]] лічыць яго асабістым гербам Ягайлы пад назвай «[[Бойча]]»}}<ref name="salanda-2019-4"/>, ён адназначна мае хрысьціянскае (бізантыйскае) паходжаньне. Тым часам тлумачэньне крыжа з Пагоні як сымбалю паганскага бога [[Ярыла|Ярылы]] трэба прызнаць ня толькі бяздовадным, але і сутнасна немагчымым<ref name="nasievic"/>.

Пагоня ўпершыню зьяўляецца<ref>{{артыкул|аўтар = Юргенсон У.|загаловак = Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі|арыгінал = |спасылка = http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61|архіўная спасылка = [https://web.archive.org/web/2010011413263620210505180915/http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=61|аўтар Эвалюцыявыданьня дзяржаўнага= герба|выданьне Вялікага= княства[[Беларускі Літоўскагагістарычны пачасопіс]]|тып дадзеных= сфрагістыкі|месца і= нумізматыкі]|выдавецтва //= [[Беларускі|год гістарычны= часопіс]].2003|выпуск №= |том = |нумар = 8,|старонкі 2003.= |isbn = }}</ref> на пячатцы «караля Літвы і Русі» [[Гедзімін]]а (1316—1341)<ref>{{артыкул|аўтар = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]|загаловак = Генезіс «Пагоні»  — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага|арыгінал //= |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік  — Białoruskie Zeszyty Historyczne]].|тып №= |месца = |выдавецтва = |год = |выпуск = |том = |нумар = 16.|старонкі = |isbn = }}</ref>. Выява гербу крыху адрозьнівалася ад звычайнай: коньнік трымае ў руцэ дзіду, а ня меч. Гэтая пячатка захоўваецца цяпер у гістарычным музэі [[Вільня|Вільні]]. Таксама выява Пагоні ёсьць на пячатцы полацкага князя [[Нарымонт|Глеба (Нарымонта)]], датаванай 1330 годам<ref name="citou-2010-99">{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 99.</ref><ref name="ehb392">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.</ref>. Была Пагоня і на пячатцы вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а, якой ён змацаваў дамову з польскім каралём Казімерам 1366 году (вакол Пагоні — [[старабеларуская мова|рускі]] надпіс)<ref>Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich // Ateneum Wilenskie. R. VII, Z. 3—4, 1930. S. 709—710.</ref>. На гэтым этапе гербавая пячаць вершніка ўвасабляла сабой сувэрэннага валадара — князя і магла мець пэўныя адрозныя элемэнты: апроч зазначанай вышэй дзіды замест мяча, [[цмок]]а пад капытамі каня і адсутнасьць [[Тарча (геральдыка)|тарчы]] ў вершніка<ref name="salanda-2019-4"/>.

Зь мінімальнымі стылістычнымі зьменамі Пагоня была дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага і часткай гербу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]] да 1795 году, калі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Такім чынам, на працягу больш за 500 гадоў усе этнічна беларускія землі жылі «пад знакам Пагоні», а продкі сучасных беларусаў проста ня ведалі іншай дзяржаўнай эмблемы<ref name="Lalkou">{{артыкул|аўтар = [[Ігар Лялькоў|Лялькоў I.]]|загаловак = Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан|арыгінал = |спасылка = http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm|архіўная спасылка = [https://web.archive.org/web/2013111012070220210121043828/http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm|аўтар Пытаньневыданьня дзяржаўнай= сымболікі|выданьне ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] //= [[ARCHE Пачатак]].|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2002|выпуск = |том = |нумар №= 1 (21),|старонкі 2002.= С.98—112|isbn 98—112.= }}</ref>.