Арлан-белахвост: розьніца паміж вэрсіямі

|Лацінская назва = Haliaeetus albicilla (Linnaeus, 1758)

'''Арлан-белахвост''' ({{мова-la|Haliaeetus albicilla}}) — [[драпежная птушка]] з [[атрад]]у [[сокалападобныя|сокалападобных]] (''Falconiformes''), [[сямейства]] [[ястрабіныя|ястрабіных]] (''Accipitridae''). Занесены ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Чырвоную кнігу Беларусі]]<ref>[{{Спасылка|аўтар=Ивановский, В. В.; Домбровский, В. Ч.|url=http://redbook.minpriroda.gov.by/animalsinfo.html?id=34 |загаловак=Красная книга Республики Беларусь. Орлан-белохвост]{{Ref-|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20151031033335/http://redbook.minpriroda.gov.by/animalsinfo.html?id=34|дата копіі=31 кастрычніка 2015}}</ref>.

Даўжыня цела арлана-белахвоста — ад 70 да 90100 сантымэтраў, [[размах крылаў]] — ад 200 да 240250 сантымэтраў<ref name=БелЭн/>, маса — ад 4 да 7 кіляграм. [[Хвост]] кароткі, клінавіднай формы. [[Пер’е]] дарослай птушкі бурага колеру, [[галава]] й [[шыя]] з жаўтаватым, колеру [[ахраВохра|ахрывохры]] асьвятленьнем, хвост белы, што дало назву ўсяму віду. [[Дзюба]] ў параўнаньні да іншых драпежных птушак вельмі вялікая й моцная, сьветла-жоўтага колеру, таксама як і [[васкавая скура]]. [[Ірыс]] [[вока]] таксама сьветла-жоўты. У адрозьненьне ад [[беркут]]аберкута (''Aquila chrysaetos'') [[лапа|лапы]] арлана-белахвоста не пакрытыя пер’ем да самых [[палец|пальцаў]]. Маладыя птушкі цёмна-бурага колеру, дзюба і васкавая скура цёмна-шэрыя. З кожнай [[лінька]]й маладыя арланы-белахвосты станавяцца ўсё больш падобнымі на дарослых жывёл, а ў пяцігадовым узросьце птушка носіць цалкам дарослую вопратку. [[Самка|Самкі]] арлана-белахвоста значна большыя па памерах і маюць большую масу за [[самец|самцоў]]. У планірумым палёце птушка трымае шырокія, дошкападобныя [[крыло|крылы]] гарызантальна. Пасьля [[чорны грыф|чорнага грыфа]] (''Aegypius monachus''), [[барадача]] (''Gypaetus barbatus'') і [[белагаловы сіп|белагаловага сіпа]] (''Gyps fulvus'') арлан-белахвост зьяўляецца чацьвертай па велічыні птушкай [[Эўропа|Эўропы]]. Гнёзды масіўныя, на верхавінах высокіх (15-30 [[мэтар|м]]) дрэў<ref name=БелЭн/><ref name=Китель/>. Утварае верныя пары. Прылятае ў сакавіку-красавіку. Нясе звычайна 2 (радзей 1, 3) белыя яйкі. Птушаныяты вылятаюць напрыканцы чэрвеня - у пачатку жніўня<ref name=БелЭн/>.

Падвіды арлана-белахвоста на сёньняшні час невядомы. Раней арланаў-белахвостаў [[Грэнляндыя|Грэнляндыі]] адрозьнівалі ад намінатнай формы як асобны [[падвід]], але сёньня гэты падзел не вытрымлівае крытыкі. Па сваім зьнешнім выглядзе, паводзінах і [[экалёгія|экалёгіі]] арлан-белахвост вельмі падобны на амэрыканскага [[белагаловы арол|белагаловага арла]] (''Haliaeetus leucocephalus''), што для некаторых аўтараў стала падставай дзеля аб’яднаньня двух відаў у [[супэрвід]].

[[Ток (біялёгія)|Такавальная]] «песьня» арлана-белахвоста мае аднасна высокія й крыху хрыплаватыя ноткі, якія напрыканцы становяцца ўсё вышэй, пераважна [[дуэт]]ам і нагадваючы «клю, клю, клю, клю, клю»; пры гэтым птушка закідвае галаву ўверх. З адносна вялікай адлегласьці [[крык]] арлана-белахвоста чымсьці нагадвае голас [[чорны дзяцел|чорнага дзятла]] (''Dryocopus martius''). Птушка падае голас амаль што выключна каля непасрэднай блізасьці [[гняздо|гнязда]], пераважна на [[досьвітак|досьвітку]] альбо з надыходам цемнаты. Калі нешта здараецца з гняздом, дарослыя птушкі несупыньна выкрыкваюць хрыплае й абрубленае «ак, ак, ак, ак, ак», такі ж голас падаюць маладыя арланы-белахвосты ў гняздзе пры набліжэньні.

Жыцьцёвы арэал арлана-белахвоста цягнецца доўгай паласой па памераныхўмераных, таёжныхтаежных і арктычных зонах Эўропы і [[Азія|Азіі]] ад [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]] да [[Камчатка (паўвостраў)|Камчаткі]]. Распаўсюджаны таксама й у Грэнляндыі. У Эўропе тэрыторыі [[гнездаваньне|гнездаваньня]] арлана-белахвоста прасціраюццараспрасьціраюцца з поўначы на поўдзень ад крайняга поўдня [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] да поўдня [[Грэцыя|Грэцыі]]. У Сярэдняй Азіі паўдневая мяжа гнездаваньня праходзіць прыкладна па паўднёвай мяжы [[тайга|тайгі]], на поўначы мяжа жыцьцёвага арэалу праходзіць па [[Ізраіль|Ізраілі]], [[Турэччына|Турэччыне]], [[Іран]]е, [[Ірак]]у й [[Казахстан]]е. Селіцца арлан-белахвост каля вялікіх водных масіваў — на ўзьбярэжжах, непадалёку ад вялікіх [[возера|азёраў]] і, [[рака|рэк]], на вялікіх балотах<ref name=БелЭн/>. У Цэнтральнай Эўропе арлан-белахвост засяляе ў першую чаргу «леса-азёрныя ландшафты». У [[Нямеччына|Нямеччыне]], напрыклад, самыя высокая [[шчыльнасьць засяленьня]] тэрыторыяў арланам-белахвостам у асяродзьдзі [[Мюрытц]]аМюрытца на зямлі [[Мэкленбург — Пярэдняя Памэранія]], а таксама ў рэгіёне Обэрлаўзіц у [[ОбэрлаўзіцСаксонія|Саксоніі]]. Таксама пашыраны ў [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]]<ref name=БелЭн>Арлан-Белахвост // {{Літаратура/БелЭн|1к}} С. 482.</ref>. Занесены ў чырвоную кнігу Беларусі (у 1978 годзе) і Расеі<ref>{{Кніга|аўтар=Фетисов, С. А.|спасылка=https://lib.vsu.by/xmlui/bitstream/handle/123456789/4794/%D0%A4%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%20%D0%A1.%D0%90..pdf?sequence=1&isAllowed=y|частка=Значение национального парка «Себежский» в сохранении редких и исчезающих видов птиц России и Республики Беларусь|загаловак=Экологическая культура и охрана окружающей среды: 1-е Дорофеевские чтения. Витебск, 21—22 ноября 2013 г.|мова=ru|адказны=редколлегия: И. М. Прищепа (ответственный редактор) и др|месца=Витебск|выдавецтва=ВГУ|год=2013|нумар=|старонкі=226}}</ref>. На тэрыторыі Беларусі сустракаецца у ляндшафтным заказьніку «Стронга», батанічным заказьніку рэспубліканскага значэньня «Баранавіцкі»<ref>{{Кніга|аўтар=Рындевич, С. К.|частка=Роль ключевых природных территорий в развитии экологического туризма в Беларуси|спасылка=http://rep.barsu.by/bitstream/handle/data/1222/Rol'%20kljuchevyh%20prirodnyh%20territorij%20v%20razvitii%20jekologicheskogo%20turizma%20v%20Belarusi.pdf?sequence=1|загаловак=Идеи В.В. Докучаева и современные проблемы развития природы и общества: Сборник научных статей|мова=ru|месца=Смоленск|выдавецтва=Универсум|год=2006|старонкі=324}}</ref>. Большая частка гнездаваньняў знаходзіцца ў Віцебскай вобласьці<ref name=БелЭн/>. У 2014 годзе колькасьць пар арлана-белахвоста ў Беларусі ацэньвалася ў 85-105 пар і працягвае павялічвацца<ref>{{Кніга|загаловак=Красная книга Республики Беларусь. Животные: редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды диких животных|адказны=пред. редкол. И. М. Качановский|выданьне=4-е изд|месца=Минск|выдавецтва=Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі|год=2015|старонак=317|мова=ru}}</ref>. Паводле дасьледаваньня, праведзенага ў 2011-2013 гадах, колькасьць пар арлана-белахвоста ў [[СаксоніяПалескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік|СаксонііПалескім дзяржаўным радыяцыйна-экалягічным запаведніку]] ацэньвалася ў 15-20 пар<ref>{{Артыкул|аўтар=Юрко, В.В.|загаловак=Гнездовая биология орлана-белохвоста в Полесском государственном радиационно-экологическом заповеднике, Беларусь|спасылка=https://cyberleninka.ru/article/n/gnezdovaya-biologiya-orlana-belohvosta-v-polesskom-gosudarstvennom-radiatsionno-ekologicheskom-zapovednike-belarus|выданьне=Пернатые хищники и их охрана|год=2015|том=30|старонкі=94-103|doi=10.19074/1814-8654-2015-30-94-103}}</ref>. У Белавескай пушчы і [[Дзікае балота|Дзікім балоце]] жылі па 1-2 пары<ref>{{Кніга|загаловак=Тэрыторыі, важныя для птушак у Беларусі|адказны=пад агул. рэд. С.В. Левага|месца=Мінск|выдавецтва=Рыф-тур Прынт|год=2015|старонак=152}}</ref>. Упершыню арлан-белахвост быў заўважаны на тэрыторыі беларускай часткі Белавескай пушчы ў 1975 годзе (на возеры Ляцкія)<ref>{{Артыкул|аўтар=Borowski, S.; Okolow, Cz.|загаловак=The birds of the Bialowieza Forest|мова=en|выданьне=Acta zoologii|месца=Krakow|год=1988|volume=31}} — S. 67–114</ref>. У 2002-2003 годах арлан-белахвост быў заўважаны каля возера Хмялеўскае. Пасьля 2004 году пара дарослых і малады арлан назіраліся на азёрах Ляцкія і Перароўскае. У 2017 годзе арлан-белахвост назіраўся паміж вадасховішчам Ляцкае і сажалкай Прамежная. Ад 1993 да 2006 году іншая пара птушак назіралася каля вадасховішча Сіпурка. У 2007 годзе было выяўленае гняздо ў Хвойніцкім лясьніцтве<ref name=Китель>{{Кніга|аўтар=Китель, Д. А.; Черкас, Н. Д.; Кузьмицкий, А. Н.; Журавлёв, Д. В.; Богданович, И. А.|спасылка=https://ptushki.org/wp-content/uploads/Belovezhskaya-pushha-Issledovaniya-15-compressed.pdf#page=181|частка=Статус и распространение орлана-белохвоста (Haliaeetus Albicilla) в Беловежской пуще|загаловак=Беловежская пуща. Исследования|мова=ru|месца=Брест|выдавецтва=Альтернатива|год=2017|выпуск=15|старонкі=190}}</ref>.

У зямлі [[Шлезьвіг-Гальштайн]], напрыклад, працэнтныя суадносіны рыбы й вадаплаўчых птушак у рацыёне арлана-белахвоста складаюць адпаведна 73% і 24%. Астатнія 3% прыходзяцца на млекакормчых, у першую чаргу на [[трус]]оў і палявых зайцаў. У межах Палескага дзяржаўнага радыяцыйна-экалягічнага запаведніка доля рыбы ў рацыёне складае 48,1%, доля птушак - 41,7%<ref>{{Артыкул|аўтар=Юрко, В.В.|спасылка=https://cyberleninka.ru/article/n/pitanie-orlana-belohvosta-v-gnezdovoy-period-v-polesskom-gosudarstvennom-radiatsionnoekologicheskom-zapovednike-belarus|загаловак=Питание орлана-белохвоста в гнездовой период в Полесском государственном радиационно-экологическом заповденике, Беларусь|мова=ru|выданьне=Пернатые хищники и их охрана|год=2016|том=32|старонкі=21-31|doi=10.19074/1814-8654-2016-32-21-31}}</ref>.

Лічыцца, што выява на [[Герб Польшчы|польскім гербе]] — стылізаваны арлан-белахвост.