Вікіпэдыя

Зарыян Даленга-Хадакоўскі: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д афармленьне
Радок 1:
[[ВыяваФайл:Adam Čarnocki. Адам Чарноцкі (1904).jpg|thumb|rightміні|200пкс|Зарыян Даленга-Хадакоўскі]]
'''Зарыян Даленга-Хадакоўскі''' (сапраўднае імя — '''Адам Чарноцкі'''; [[24 сьнежня]], паводле іншых крыніцаў [[15 красавіка|7 (15) красавіка]] [[1784]]<ref>[http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-i/index_19407.html ДАЛЕНГА-ХАДАКОЎСКІ Зарыян Якаўлевіч] // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. {{ISBN |985-6374-04-9}}</ref>, маёнтак каля вёскі [[Гайна]] [[Менскі павет|Менскага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]], цяпер [[Лагойскі раён]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] — [[29 лістапада|17 (29) лістапада]] [[1825]], сяло [[Пятроўскае (Калінінскі раён)|Пятроўскае]] [[Цьвярская губэрня|Цьвярской губэрні]], цяпер [[Цьвярская вобласьць|Цьвярской вобласьці]]) — беларускі археоляг, фальклярыст, этнограф, дыялектоляг.
 
== Біяграфія ==
Адам Чарноцкі паходзіў са шляхецкай сям'і. У [[1801]] годзе скончыў [[Слуцкая павятовая вучэльня|Слуцкую павятовую вучэльню]]. У [[1801]]—[[1804]]1801—1804 гадах праходзіў юрыдычную практыку ў [[Наваградак|Наваградку]]. У [[1805]] годзе здаў экзамэны па юрыспрудэнцыі і атрымаў патэнт на права кіраваньня маёмасьцю. Працаваў аканомам у маёнтку графа [[Юзэф Несялоўскі|Юзэфа Несялоўскага]], прыватным адвакатам у [[Менск]]у. Арыштаваны царскімі ўладамі [[24 сакавіка]] [[1809]] году за выказаную ў прыватным лісьце прыхільнасьць да антыпрыгоньніцкіх ідэяў [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Пасьля 7 месяцаў зьняволеньня ў [[Петрапаўлаўская крэпасьць|Петрапаўлаўскай крэпасьці]] быў пазбаўлены шляхецтва і накіраваны жаўнерам у [[Омск]]. У [[1811]] угодзе ў [[Бабруйск]]у імітаваў утапленьне; уцёк у [[Варшава|Варшаву]], уступіў у францускую армію. Менавіта пасьля паразы Напалеона мусіў хавацца і ўзяў псэўданім «Даленга-Хадакоўскі».
 
У 1813—1818 гадах падарожнічаў па [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Украіна|Украіне]]; працаваў у архівах і бібліятэках; дасьледаваў гарадзішчы ў [[Полацак|Полацку]], [[Віцебск]]у, [[Тураў|Тураве]], [[Бабруйскі павет|Бабруйскім павеце]], каля [[Бярэсьце|Бярэсьця]], [[Гомель|ГомляГомелю]], [[Магілёў|Магілёва]], рабіў запісы фальклёру, абрадаў, мясцовых дыялектаў. [[14 сьнежня]] [[1818]] упершынюгоду ўпершыню ў Беларусі атрымаў ад [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэтаўнівэрсытэту]] адкрыты ліст (дазвол) на права раскопак. У [[1818]] годзе выдаў сваю галоўную працу «Пра славяншчыну да хрысьціянства», якая прынесла яму шырокую вядомасьць. У [[1819]] годзе стаў чальцом-карэспандэнтам Варшаўскага Таварыства сяброў навук, сябрам Пецярбургскага Вольнага таварыства аматараў расейскай славеснасьці; у [[1820]] годзе — Маскоўскага Таварыства гісторыі і старажытнасьцяў расейскіх. Адным зь першых абгрунтаваў ідэю славянскай агульнасьці ў дагістарычны час. У [[1820]]—[[1821]]1820—1821 гадах, атрымаўшы дапамогу Міністэрства народнай асьветы [[Расея|Расеі]], арганізаваў дасьледныя паездкі па Поўначы Расеі. Апошнія рокі жыцьця правёў у Цьвярской губэрніі, дзе ўладкаваўся аканомам маёнтку. Большасьць ягоных працаў засталіся неапублікаванымі, частка загінула. Запісы беларускага фальклёру (да 500 песень) знаходзяцца ў архіве, у тым ліку ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]].▼
У [[1813]]—[[1818]] падарожнічаў па [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Украіна|Украіне]]; працаваў у архівах і бібліятэках; дасьледаваў гарадзішчы ў
▲[[Полацак|Полацку]], [[Віцебск]]у, [[Тураў|Тураве]], [[Бабруйскі павет|Бабруйскім павеце]], каля [[Бярэсьце|Бярэсьця]], [[Гомель|Гомля]], [[Магілёў|Магілёва]], рабіў запісы фальклёру, абрадаў, мясцовых дыялектаў. [[14 сьнежня]] [[1818]] упершыню ў Беларусі атрымаў ад [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэта]] адкрыты ліст (дазвол) на права раскопак. У [[1818]] выдаў сваю галоўную працу «Пра славяншчыну да хрысьціянства», якая прынесла яму шырокую вядомасьць. У [[1819]] стаў чальцом-карэспандэнтам Варшаўскага Таварыства сяброў навук, сябрам Пецярбургскага Вольнага таварыства аматараў расейскай славеснасьці; у [[1820]] — Маскоўскага Таварыства гісторыі і старажытнасьцяў расейскіх. Адным зь першых абгрунтаваў ідэю славянскай агульнасьці ў дагістарычны час. У [[1820]]—[[1821]], атрымаўшы дапамогу Міністэрства народнай асьветы [[Расея|Расеі]], арганізаваў дасьледныя паездкі па Поўначы Расеі. Апошнія рокі жыцьця правёў у Цьвярской губэрніі, дзе ўладкаваўся аканомам маёнтку. Большасьць ягоных працаў засталіся неапублікаванымі, частка загінула. Запісы беларускага фальклёру (да 500 песень) знаходзяцца ў архіве, у тым ліку ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]].
 
== Асноўныя працы ==
* ''«Пра славяншчыну да хрысьціянства»'' ([[1818]]).
 
У працы ўпершыню паказаныя старажытнаславянскі побыт, культуру й народную творчасьць у [[Хрысьціянства|дахрысьціянскі]] пэрыяд.
* ''«Дасьледаваньні адносна расейскай гісторыі»'' ([[1819]]).
 
Крытыка некаторых тэзаў [[Мікалай Карамзін|Карамзін]]а і ўдакладненьне фактаў з гісторыі [[Беларусь|Беларусі]].
* ''Чатырохтомнік «Слоўнік назваў гарадзішчаў і ўрочышчаў»'' ([[1844]]).
 
Паводле Г.А.Каханоўскага, у ім налічваецца каля 200 пунктаў на тэрыторыі Беларусі.
* ''«Праект навуковага падарожжа па Расеі для вытлумачэньня старажытнай славянскай гісторыі»'' ([[1820]]) і ''«Гістарычная сыстэма Хадакоўскага»'' ([[1838]]).
 
У працы прыведзена абрунтаваньне археалягічнай тэорыі гарадзішчаў, вызначаныя прынцыпы збору фальклёру і дыялектнай лексікі. Таксама ў ёй была паказаная тэрыторыю пашырэньня беларускай мовы і ўпершыню ў славістыцы прадэманстраваная роля тапанімікі ў гістарычных дасьледаваньнях.<ref>{{Літаратура/Памяць/Менск|1к}} С. 489</ref> Л.А.Малаш-Аксамітава назвала дасьледніка «першым беларускім мовазнаўцам, фальклярыстам, археолягам і этнографам».
Радок 27 ⟶ 26:
 
== Крыніцы ==
{{ЗноскіКрыніцы}}
 
== Літаратура ==
Радок 36 ⟶ 35:
* {{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Даленга-Хадакоўскі, Зарыян}}▼
{{Commons}}
 
▲{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Даленга-Хадакоўскі, Зарыян}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 24 сьнежня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1784 годзе]]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Зарыян_Даленга-Хадакоўскі»