Лістападаўская рэвалюцыя: розьніца паміж вэрсіямі

'''Лістападаўская рэвалюцыя''' ({{langМова-de|Novemberrevolution}}) — грамадзянскі канфлікт, які пачаўся ў [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] ў канцы [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] і прывёў да зьмены імперскагаімпэрскага ўраду на [[Рэспубліка|рэспубліку]]. Рэвалюцыйны перыядпэрыяд працягваўся ззь лістападу 1918 году да ўсталяваньня ў жніўні 1919 году рэспублікі, якая пазьней стала вядомай як [[Ваймарская рэспубліка]].

Карані рэвалюцыі ляжаць у паразе Нямеччыны ў Першай сусьветнай вайне і сацыяльнай напружанасьці, якая зьявілася неўзабаве пасьля гэтага. Першыя акты рэвалюцыі былі выкліканыя палітыкай вярхоўнага камандаваньня нямецкімі узброеныміўзброенымі сіламі і адсутнасьцю яго каардынацыі з ваенна-марскім камандаваньнем. Ва ўмовах паразы, ваенна-марское камандаваньне настойвала на спробе паскорыць пераломную бітву супраць [Брытанскага каралеўскага флотуфлёту і пачаць яе 24 кастрычніка 1918 годагоду, але бітва наогул не адбылася. Замест таго, каб падпарадкоўвацца загадам і пачаць падрыхтоўку для барацьбы з брытанцамі, нямецкія матросы ўзначалілі паўстаньні ў марскіх партах [[Вільгельмсхафен]]а 29 кастрычніка і [[Кіль|Кіля]] ў пачатку лістапада. Гэтыя выступы распаўсюдзілі дух грамадзянскіх беспарадкаў у Нямеччыне, што ў канчатковым выніку прывяло да абвяшчэньня рэспублікі 9 лістапада. Неўзабаве пасьля гэтага імпэратар [[Вільгельм II]] адрокся ад прастоластальцу і пакінуў краіну.

РэвалюцыянерамРэвалюцыянэрам, натхнёным ідэямі [[сацыялізм]]у, не ўдалося перадаць уладу «[[Саветы|саветам]]», як гэта зрабілі [[бальшавікі]] ў [[Расейская імпэрыя|Расеі]], бо кіраўніцтва [[Сацыял-дэмакратычная партыя Нямеччыны|Сацыял-дэмакратычнай партыі Нямеччыны]] (СДПН) было супраць іх стварэньня. Замест гэтага, СДПН стварылі нацыянальны сход, які павінен быў стаць асновай парламенцкайпарлямэнцкай сістэмысыстэмы кіраваньня. Баючыся пачатку татальнай грамадзянскай вайны ў Нямеччыне паміж рабочымі і рэакцыйнымі кансерватарамікансэрватарамі, СДПН не плянавала цалкам пазбавіць былыя вышэйшыя клясы Нямеччыны ўлады і прывілеяў. Замест гэтага, яна імкнулася інтэграваць іх у новую сацыяльна-дэмакратычную сістэмусыстэму. У гэтым пачынаньні СДПН шукалі саюзу ззь Вярхоўным камандаваньнем узброенымі сіламі. Гэта дазволіла арміі і фрайкарам ([[Нацыяналізм|нацыялістычным]] апалчэнцам) сілай задушыць паўстаньн] крайне левых спартакістаў 4–15 студзеня 1919 году. Таксама саюз палітычных сілаў пасьпяхова задушыў паўстаньні крайне левых у іншых частках Нямеччыны, у выніку чаго сітуацыясытуацыя ў краіне была цалкам улагоджана пазьней у 1919 годзе.

Пачалася рэвалюцыя з матроскага паўстаньня ў [[Вільгельмсхафен]]е і [[Кіль|Кілі]], і празпразь некалькі дзён ахапіла ўсю Нямеччыну. [[9 лістапада]] [[1918]] году кайзер [[Вільгельм II]] пад ціскам начальніка генштабу [[Вільгельм Гронэр|Вільгельма Гронэра]], які лічыў працяг ваенных дзеяньняў бессэнсоўным, быў вымушаны прыняць рашэньне бегчы з краіны (афіцыйна ён адрокся ад прастоластальцу 28 лістапада ў Нідэрляндах). Апоўдні [[9 лістапада]] [[1918]] году Нямеччына была абвешчаная рэспублікай. Да ўлады прыйшлі прадстаўнікі [[СДПН|сацыял-дэмакратычнай партыі (СДПН)]].

Камуністы пад кіраўніцтвам [[Карл Лібкнэхт|Карла Лібкнэхта]] і [[Роза Люксэмбург|Розы Люксэмбург]], якія патрабавалі далейшага разгортваньня рэвалюцыі і абвяшчэньня ў Нямеччыне савецкай улады, паднялі мяцеж у студзені [[1919]] году супраць сацыял-дэмакратаў. УзніклаУзьнікла рэальная небясьпека грамадзянскай вайны. Мяцеж здушылі атрады фрайкора пад кіраўніцтвам [[Густаў Носкэ|Густава Носкэ]], Лібкнэхт і Люксэмбург былі забіты без суда.

У Баварыі рэвалюцыя прывяла да ўзнікненьняўзьнікненьня незалежнай Баварскай (глава [[Курт Эйснэр]]), а затым [[Баварская Савецкая рэспубліка|Баварскай Савецкай рэспублікі]] (глава [[Эрнст Толер]]), якая таксама была разгромлена арміяй і атрадамі фрайкора.

Фармальна рэвалюцыя завяршылася [[11 жніўня]] [[1919]] году, калі прэзыдэнт рэспублікі [[Фрыдрых Эбэрт]] падпісаў [[Ваймарская канстытуцыя|Ваймарскую канстытуцыю]].