|
'''Вялі́кі князь літо́ўскі''' — найвышэйшы княжацкі тытул у [[ВКЛ]]. Вялікі князь быў кіраўніком дзяржавы. Яму былі падначалены князі, магнаты, якія кіравалі асобнымі княствамі, землямі, вотчынамі. Выбіраўся фэадаламі, зьвычайназвычайна зьз сыноў ці блізкай радні папярэдняга вялікага князя. Меў шырокія паўнамоцтвы: весьці міжнародныя справы, уступаць у зьвязы, абвяшчаць вайну і заключаць мір, расьпараджаццараспараджацца ўзьброеныміўзброенымі сіламі дзяржавы, дзяяржаўнай маёмасьцю, даходамі і ськарбаміскарбамі, дараваць дзяржаўную маёмасьць, тытулы і зьваньнізваньні, ажыцьцяўляць вышэйшынайвышэйшы суд і памілаваньне засуджаных. Яму належала заканадаўчая ініцыятыва, усе асноўныя законы і прававыя акты выдаваліся за яго подпісам. [[Прывілей 1447 году]] і [[прывілей 1492 году]] юрыдычна абмежавалі ўладу вялікага князя літоўскага. Паводле іх ён неня меў права самастойна вырашаць найбольш важныя пытаньні зьнешняй і ўнутранай палітыкі. Нягледзячы на тое, што заканадаўчыя акты, у тым ліку [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]], падкрэсьлівалі, што ўлада вялікага князя ад Бога, яго сьтановішчастановішча было тыповым для абмежаванага фэадальнага манарха, правы яго грунтаваліся на выбарнай асьновеаснове. Калі ў XIV ст. [[Рада Вялікага княства Літоўскага]] пры вялікім князекнязю была толькі дарадчым органам, то пазьней яе зьначэньнезначэньне намнога павысілася, многія мерапрыемствы дзяржаўнага кіраваньня маглі быць зьдзейсьнены толькі зь яе згоды. У адсутнасьць вялікага князя рада фактычна была вышэйшымнайвышэйшым дзяржаўным органам і дзейнічала самастойна. Абмежаваньне ўлады вялікага князя літоўскага прадугледжвалася заканадаўствам ВКЛ у форме клятвы і абяцаньня вялікім князем захоўваць пэўныя правы і прывілеі, а таксама ў форме прамой забароны. Напрыклад, вялікаму князю забаранялася пачынаць вайну або ўстанаўліваць падаткі на ваенныя патрэбы без дазволу на тое соймасойму, выдаваць законы, якія б пярэчылі Статуту ВКЛ, раздаваць духоўныя і сьвецкія пасады, тытулы і землі ВКЛ іншаземцам, у тым ліку польскай шляхце.
Пасьля [[Люблінская унія|Люблінскай уніі 1569 году]] вялікі князь ВКЛ адначасова быў каралём Польшчы, стаяў на чале агульнай саюзнай дзяржавы — [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Вялікі князь акрамя гэтага тытула, меў тытулы па назьве земляў, якімі валодаў. Напрыклад, [[Жыгімонт III Ваза]] меў тытулы караля польскага, вялікага князя літоўскага, рускага, прускага, жамойцкага, мазавецкага, інфлянцкага, насьледнага гаспадара і караля швэдзкага, гоцкага, вандальскага, вялікага княжыча фінляндзкага і інш.
== Вялікія князі літоўскія да Люблінскай уніі (1569 г.)году ==
{| class="wikitable sortable"
! Гады кіраваньня
|}
== Вялікія князі літоўскія пасьля Люблінскай уніі (1569 г.)году ==
* [[Генрык Валезы]] (1573) — адначасова кароль польскі.
* [[Стэфан Баторы]] (1576—1586) — адначасова кароль польскі.
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=80 Спадчынныя Вялікія князі Літоўскія пасля 1795 г.]
* [http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=80 Наследныя Вялікія князі Літоўскія пасля 1795 г.]
[[Катэгорыя:Вялікія князі літоўскія| ]]
|
