|
|Паштовы індэкс = 222122
|СААТА =
|Выява = Лошніца. Царква Святога Архангела Міхаіла.jpg
|Апісаньне выявы = Новая царква
|Шырата градусаў = 54
|Шырата хвілінаў = 16
|Сайт =
}}
'''Ло́шніца'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 75.</ref> — [[вёскааграгарадок|мястэчкавёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Лошыца (рака)|Лошыца]]. Цэнтар [[Лошніцкі сельсавет|сельсавету]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Насельніцтва 6348 чал. ([[2010]]). Знаходзіцца за 21 км на ўсход ад [[Барысаў|Барысава]], за 5 км ад чыгуначнай станцыі [[Прыяміна (пасёлак)|Прыяміна]].
Лошніца — даўняе [[мястэчка]] [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]).
== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Лошніцы}}
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Першы пісьмовы ўпамін пра Лошніцу як [[мястэчка]] ў [[Барысаўскае староства|Барысаўскім старостве]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]] датуецца [[1563]] годам.
У [[1627]] годзе Жыгімонт Ваза сваім прывілеем дазволіў жыхарам Лошніцы праводзіць штосуботу кірмашы. У [[1670]] годзе мястэчка мела 43 [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|«дымы»]], царкву сьвятога Міхала, карчму, млын. Было ў мястэчку шэсьць вуліцаў: Барысаўская, Аршанская, Воўкавая, Старазатыльная, Бытчанская, Негнавіцкая.
=== Заснаваньне ===
У ваколіцах Лошніцы яшчэ ў [[19 стагодзьдзе|ХІХ стагодзьдзі]] было шмат лясоў і невялікіх рэк. Тут меліся ўсе ўмовы для пасяленьня чалавека ў старажытнасьці. Пра яго прысутнасьць у [[нэаліт|нэаліце]] сьведчаць знаходкі каменных прыладаў на беразе [[Мужанка|Мужанкі]]. Гэта сякеры: адна гранітная, тры дыярытавыя і кавалкі трох сьвідраваных. Пра заселенасьць ваколіцаў Лошніцы ў канцы першага — пачатку другога тысячагодзьдзя нашай эры сьведчаць курганы, якія ў вялікай колькасьці тут былі яшчэ ў другой палове ХІХ стагодзьдзя. З прычыны высечкі лясоў і разворваньня зямлі яны не пазьней за канец ХІХ — пачатак ХХ стагодзьдзя былі цалкам зьнішчаны.
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Час заснаваньня Лошніцы невядомы. Пісьмовыя крыніцы пра пасяленьне да [[16 стагодзьдзе|ХVІ стагодзьдзя]] адсутнічаюць. Найбольш стары пісьмовы ўспамін пра яго датуецца [[1563]] годам — як [[мястэчка]] ў [[Барысаўскае староства|Барысаўскім старостве]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]].
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Лошніца апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У [[1795]] годзе тут заснавалі паштовую станцыю. На [[1800]] год у мястэчку было 105 двароў, дзейнічала царква, працавалі паштовая станцыя і вадзяны млын.
Добра вядома паданьне пра заснаваньне Лошніцы, якое запісаў у сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя П. Шпілеўскі і якое зьвязана зь [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Вітаўт]]ам (у паданьні — князь Віт, Віток). Паводле яго, старажытны князь Віт праходзіў зь вялікім войскам праз тутэйшыя лясы. Уночы яго застала моцная бура. Загадаў тады Віт ваярам расчысьціць лес і ладзіць начлег на высокай гары ля ручая. Ваяры зрабілі для князя яму, абклалі яе скурамі і такім чынам утварылі ложа. У гонар гэтага тую гару назвалі Ложніцай, а ручай — Ложай. Пасяленьне, якое потым узьнікла на гэтым месцы, таксама назвалі Ложніцай. Зь цягам часу яго назва трансфармавалася ў сучаснае «Лошніца». Малаверагодна, як ня раз ужо адзначалася, у тым ліку і самім [[Павал Шпілеўскі|П. Шпілеўскім]], што Лошніцу заснавалі такім чынам. Яна, хутчэй за ўсё, мае значна больш старажытную гісторыю, але несумненна і тое, што падставай для такога паданьня зрабіліся падзеі, якія сапраўды адбыліся тут у канцы [[14 стагодзьдзе|ХІV стагодзьдзя]] ў часе аднаго з паходаў Вітаўта. Прычым сьляды гэтых паходаў захаваліся ў народнай памяці і ў прывязцы да іншых месцаў у недалёкіх ад Лошніцы мясьцінах.
Яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. старажылы паказвалі гару, на якой у свой час было зроблена ложа і якая звалася Вітагор’ем. Згодна з П. Шпілеўскім знаходзілася яна ля ракі (ручая) Лошыцы за могілкамі. Там жа ў нататках вядомага краязнаўцы можна прачытаць, што [[могілкі]] ў Лошніцы (пагост) знаходзіліся пры ўезьдзе ў мястэчка Барысаўскім трактам (тагачасны тракт цяпер — вуліца Мічурына) ля Сьвятаміхалаўскай царквы (царква і старыя могілкі існавалі яшчэ да апошняй вайны). Таму можна выказаць меркаваньне, што Вітагор’е знаходзілася на гары недалёка ад тракту на [[Барысаў]]. Тут, сапраўды, за некалькі сотняў мэтраў ад ракі існуе ўзвышша, якое да высечкі лесу і разворваньня мясцовасьці было больш выразнае. Недалёка ад яго пачынаецца невялікі ручай, які цячэ да рэчкі.
=== Згадваньні ===
Узгадваньні Лошніцы можна сустрэць у дакумэнтах з [[17 стагодзьдзе|ХVІІ]]—[[18 стагодзьдзе|ХVІІІ стагодзьдзяў]]. Яна ў іх называецца мястэчкам. Сустракаецца Лошніца на многіх мапах [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і іншых, на якіх адлюстравана гэта частка Эўропы (найбольш старая зь іх — мапа Вялікага Княства Літоўскага М. Крыштапа Радзівіла, выдадзеная ў [[1613]] годзе). Прычым часьцей за яе на іх з тутэйшых пасяленьняў можна сустрэць толькі Барысаў. І гэта ня дзіўна, бо празь яе праходзіў шлях з Барысава на [[Ворша|Воршу]], якім несупынна карысталіся як дыпляматычныя асобы, так і вандроўнікі, купцы. Шмат хто тут спыняўся нанач, папаўняў свае запасы харчоў, набываў для сваіх коней авёс, сена. Былі ахвотнікі тут запасьціся і півам, гарэлкай, пра што таксама распавядаюць старыя дакумэнты. Сярод тых асобаў, якія ў сваіх успамінах пакінулі ўзгадаваньні пра Лошніцу, можна адзначыць Б. Танера, які праязджаў тут [[10 сакавіка]] [[1678]] году, стольніка П. Талстога, які быў у мястэчку ў [[1697]] годзе. І. Карб спыняўся ў Лошніцы [[24 сакавіка]] падчас вандроўкі ў [[Маскоўскае княства]]. На шляху назад [[14 жніўня]] ён тут вячэраў і застаўся на адпачынак нанач.
Нямала вядомых дзяржаўных дзеячоў і манархаў праязджала праз Лошніцу ў часы войнаў, напярэдадні і пасьля іх. Гэта вялікія князі літоўскія (акрамя Вітаўта): [[Жыгімонт Ваза]] (у [[1604]], [[1609]] гадах), [[Уладзіслаў Ваза]] (у [[1633]] годзе), маскоўскія манархі [[Аляксей Міхайлавіч]] (у [[1655]] годзе), [[Пётар I]] ([[1706]] год), [[Павал I]] ([[1797]] год), пазьней — францускі імпэратар [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]] ([[1812]] год) і іншыя асобы.
=== ХVІ—ХVІІІ стагодзьдзі ===
З часу ўтварэньня Барысава да канца ХVІІІ стагодзьдзя ваколіцы Лошніцы належалі да [[Барысаўскае староства|Барысаўскага староства]]. ХVІ — першая палова ХVІІ стагодзьдзя для Лошніцы, як для ўсёй Віцебшчыны і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] наогул, быў часам росквіту. Але гэта быў ня просты для мястэчка час. У ХVІ стагодзьдзі яно ня раз рабавалася маскоўскімі войскамі, празь мястэчка ў першай палове ХVІІ стагодзьдзя неаднойчы праходзілі вялікія вайсковыя сілы. Пасьля ж [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]], калі Лошніца практычна была зьнішчана, яна адрадзілася, але ўжо ня мела той велічы і мала чым нагадвала старое мястэчка. Тым ня менш у народнай памяці яшчэ прынамсі да сярэдзіны ХІХ стагодзьдзя захоўваліся ўспаміны (хаця і без прывязкі ў часе) пра асобныя мясьціны Лошніцы пэрыяду росквіту. У цэлым жа лёс мястэчка ў ХVІ—ХVІІІ стагодзьдзях досыць трагічны і падобны на лёс усіх буйных паселішчаў краіны.
Найстарэйшае сьведчаньне пра статус Лошніцы як мястэчка адносіцца да [[1627]] году, калі Жыгімонт Ваза сваім прывілеем дазваляў тутэйшым жыхарам праводзіць штосуботу кірмашы. Такі статус паселішча захоўвала да [[1776]] году.
Найбольш старое апісаньне Лошніцы адносіцца да [[1670]] году. Яно адлюстроўвае мястэчка, якім тое было пасьля свайго росквіту. У [[1670]] годзе Лошніца мела 43 [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|«дымы»]], царкву сьвятога Міхала, карчму, млын. Было ў мястэчку шэсьць вуліцаў: Барысаўская, Аршанская, Воўкавая, Старазатыльная, Бытчанская, Негнавіцкая. Як ішоў у той час шлях з Барысава на Воршу, вядома. Таму дастаткова ўпэўнена можна меркаваць, што тагачасная Барысаўская вуліца — цяпер вуліца Мічурына (прыблізна ад скрыжаваньня з вуліцамі Савецкай, Камсамольскай у бок Барысава), Аршанская — тая ж вуліца, але ад названага вышэй скрыжаваньня ў бок Воршы. Шлях на Негнавічы яшчэ ў сярэдзіне ХІХ стагодзьдзі ішоў правым берагам ракі [[Лошыца (рака)|Лошыца]], таму старажытная вуліца Негнавіцкая верагодна адпавядае сучаснай вуліцы Савецкай. Цяжка дакладна сказаць, дзе праходзілі вуліцы Старазатыльная і Воўкавая. Можна зрабіць здагадку, што адна зь іх прыблізна адпавядала сучаснай вуліцы Камсамольскай, а другая або на левым беразе Лошыцы, або на поўдні мястэчка на правым беразе рэчкі. У [[1670]] годзе ў Лошніцы была вуліца Бытчанскай. Гэта сьведчыць пра тое, што ў тыя часы зь мястэчка існаваў просты шлях у [[Бытча|Бытчу]]. Ён — фрагмэнт старажытнага шляху з захаду на ўсход, які існаваў яшчэ да заснаваньня Барысава. Пасьля ўтварэньня новага шляху і пераправы празь [[Бярэзіна|Бярэзіну]] ў Барысаве ён згубіў сваё значэньне і паступова зьнік. Адсюль вынікае, што Лошніца, хутчэй за ўсё, мае больш старажытную гісторыю, чым Барысаў. Нязначныя ж рэшткі шляху з Лошніцы на Бытчу можна назіраць яшчэ на мапах ХІХ стагодзьдзя.
[[18 стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзе]] для Лошніцы таксама не было простым. У пачатку стагодзьдзя, напярэдадні і ў пачатку вайны са швэдамі празь яго несупынна рушылі войскі. Шмат хто з вайсковых кіраўнікоў спыняўся тут на адпачынак. Захаваўся ліст [[Мазэпа|Мазэпы]] да Г. Галоўкіна, напісаны ў Лошніцы [[25 красавіка]] [[1706]] году. Аднак вайсковыя дзеяньні той вайны мястэчка не закранулі.
Нягледзячы на тое, што Лошніца перажывала ня лепшыя часы, яна як і раней было адным зь месцаў на шляху з Барысава ў Воршу, у якім спыняліся вандроўнікі, папаўнялі свае запасы. Таму ня дзіва, што яна прысутнічае практычна на ўсіх мапах Вялікага Княства Літоўскага або Эўропы ХVІІ стагодзьдзя, на якіх паказаны Барысаў.
У [[1776]] годзе Лошніца, як і амаль усе гарады і мястэчкі Літвы, у тым ліку і Барысаў, пазбавілася сваіх прывілеяў.
=== Рэканструкцыя Лошніцы пэрыяду росквіту і наступных часоў ===
Да нашага часу не дайшло ніводнага поўнага і дакладнага апісаньня Лошніцы мінулых стагодзьдзяў. Тым ня менш, на падставе тых нешматлікіх фактаў, якія дайшлі да нас у старых дакумэнтах, зьвестак, што перадаюцца жыхарамі мястэчка з пакаленьня ў пакаленьне, і расповедаў, якія замацаваны ў сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя ад тутэйшых жыхароў П. Шпілеўскім, можна паспрабаваць апісаць тое, што ўяўляла сабой мястэчка ў далёкія часы.
Цэнтар Лошніцы знаходзіўся на правым беразе ракі Лошыцы. Тут на левым баку (калі ехаць з Барысава) ад сучаснай вуліцы Мічурына ля вуліцы Камсамольскай, хутчэй за ўсё, знаходзіўся Рынак. Нельга адкідаць магчымасьці, што ён займаў адлегласьць паміж сучаснымі вуліцамі Камсамольскай і Свабоды. Старая назва вуліцы Свабоды — Базарчык, а сама яна — гэта пачатак старога шляху на [[Навасёлкі (Навасёлкаўскі сельсавет, Барысаўскі раён)|Навасёлкі]] і далей. Дарэчы, ён у мінулыя стагодзьдзі меў значна большае значэньне, чым цяпер.
У цэнтры Лошніцы была карчма, стаялі цэрквы. П. Шпілеўскі, у прыватнасьці, у сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя адзначае ў гэтай частцы мястэчка (на левы бок ад моста) падмуркі дзьвюх зь іх, якія згодна народным паданьням захоўваліся ў зямлі. Плянаваньне мястэчка з плошчай верагодна была зьнішчана ў [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]].
Цэнтар Лошніцы ля вуліцаў Мічурына і Камсамольскай — гэта не першапачатковы цэнтар мястэчка (верагодна, другой паловы ХVІІ—ХVІІІ стагодзьдзяў; з плянаваньнем бяз плошчы гэта месца было цэнтрам пасяленьня і ў ХІХ — сярэдзіне ХХ стагодзьдзя). Больш старажытны цэнтар знаходзіўся на поўдзень па вуліцы, зь якой пачынаўся шлях на Негнавічы (цяпер вуліца Савецкая). Тут на ўзвышшы было месца, дзе знаходзілася [[камянішча]] (каменная горка), якая згодна з паданьнем уяўляла астрог старога гораду, а ля яго знаходзілася месца, якое называлі Займішчам. Апошняе, магчыма, уяўляла сабой месца старажытнага [[замчышча (археалёгія)|замка]]. У гэтай частцы мястэчка ў сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя П. Шпілеўскім адзначалася, што ў зямлі захоўваліся падмуркі яшчэ ад трох былых цэркваў. Відавочна, што Камянішча і Займішча — рэшткі цэнтру мястэчка часоў яго росквіту (ХVІ — першай паловы ХVІІ стагодзьдзяў).
Камянішча (каменная горка), паводле П. Шпілеўскага, знаходзілася на гары ля млына на Лошыцы. Месца, дзе быў апошні млын, вядома. Як вынікае са старых мапаў, за П. Шпілеўскім ён, хутчэй за ўсё, быў там жа. Такім чынам, найбольш верагоднае месца, дзе знаходзілася Камянішча, — узвышша перад ручаём па вуліцы Савецкай па шляху ад вуліцы Мічурына. Узвышша ў тым жа кірунку ля сутыку названага ручая і ракі Лошыцы — найбольш імавернае месца «Займішча». Аднак для больш дакладнага сьцьверджаньня пра іх месцазнаходжаньне патрабуюцца далейшыя дасьледаваньні.
Прычынай, якая зьнішчыла стары цэнтар мястэчка і прымусіла адраджаць яго на новым месцы, магла быць толькі адна — вайна сярэдзіны ХVІІ стагодзьдзя (г. зв. «[[Крывавы патоп]]»).
=== Канец ХVІІІ — пачатак ХХ стагодзьдзяў ===
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Лошніца апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Праз тры гады пасьля анэксіі тутэйшых земляў у [[1795]] годзе царскі ўрад пастанавіў утварыць на іх паштовыя станцыі. Згодна з гэтай пастановай, адну зь іх заснавалі ў Лошніцы. На ёй прадугледжвалася ўладкаваньне 12 паштальёнаў, утрыманьне 25 коней.
[[8 траўня]] [[1797]] году праз Лошніцу ў кірунку [[Масква]] — Ворша — Барысаў — [[Менск]] і далей праязджаў пасьля каранацыі імпэратар расейскі [[Павал I]]. У мястэчку ён зьмяніў коней і ахвяраваў тутэйшай царкве 50 рублёў. У [[1800]] годзе ў Лошніцы было 105 двароў, 769 жыхароў. У мястэчку на той час нічога адметнага акрамя паштовай станцыі, вадзянога млына і царквы не адзначаецца.
Вялікія выпрабаваньні і цяжкасьці мела Лошніца ў [[1812]] годзе. Напярэдадні вайны і на ўсім яе працягу празь яе праходзілі як расейскія, так і францускія войскі. З прыходам французаў і адміністрацыйным пераўладкаваньнем Лошніца зрабілася адным з 11 цэнтраў кантонаў на Барысаўшчыне. Пры адступленьні французаў [[12 лістапада]] ў мястэчку спыняўся на ноч Напалеон. Тут ён зрабіў агляд свайго войска. Наступствы гэтай вайны Лошніца не магла пераадолець на працягу каля 50 год. Хаця ў [[1848]] годзе тут было 113 двароў, што трошкі болей чым на пачатку стагодзьдзя, насельніцтва мястэчка складала толькі каля 500 чалавек.
У сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя П. Шпілеўскі апісваў Лошніцу як вялікае пасяленьне, падзеленае ракой Лошыцай на дзьве часткі (у той час значна большая частка мястэчка знаходзілася на правым беразе ракі). Краязнаўца адзначаў вялікую паштовую станцыю і турму для перасыльных. Станам на [[1863]] год паштовая станцыя ўтрымлівалася за кошт земскага збору і мела 6 драўляных будынкаў. Этапныя памяшканьні, якія ўтрымлівалі вязьняў падчас прыпынку пры канваіраваньні, складаліся з трох драўляных будынкаў. У [[1863]] годзе ў Лошніцы адкрылася міністэрская вучэльня. Аднак уласны будынак яна займела толькі ў [[1884]] годзе. Стану на [[1887]] год тут навучалася 48 хлопчыкаў.
У сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя ваколіцы Лошніцы, як і ў старажытнасьці, яшчэ заставаліся лясістымі. У іх было шмат [[лось|ласёў]], [[дзік]]оў, [[мядзьведзь|мядзьведзяў]] і [[воўк|ваўкоў]]. Аднак да пачатку ХХ стагодзьдзя лясы былі высечаны і мясцовасьць зрабілася падобнай на сучасную.
У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] Лошніца стала адным з 11 цэнтраў кантонаў Барысаўкага павету. Пры адступленьні французаў [[12 лістапада]] ў мястэчку спыняўся на ноч Напалеон. Тут ён зрабіў агляд свайго войска.
Станам [[1885]] год у Лошніцы было 143 двары, 834 жыхары, цэнтар воласьці. У мястэчку працавалі 4 крамы, 2 піцейных дамы, лячэбніца, царква, [[народная вучэльня]] (з [[1863]]), [[млын]]. [[Лошніцкая воласьць]] аб’ядноўвала 28 пасяленьняў, у якіх было 656 двароў, жыло 4537 чалавек, было 6 сельскіх таварыстваў, столькі ж грамадаў. Агулам 33120 дзесяцін зямлі, 7171 дзесяціна зь якіх былі ворнымі. У [[1890]] годзе Лошніцкая воласьць ужо аб’ядноўвала 106 пасяленьняў з 1168 сялянскімі дамамі і 11331 жыхаром.
У [[1816]] годзе ў Лошніцы замест згарэлай у вайну збудавалі новую царкву Сьвятога Міхала Арханёла. На [[1848]] год у мястэчку было 113 двароў. У сярэдзіне ХІХ ст. [[Павал Шпілеўскі|П. Шпілеўскі]] апісаў Лошніцу як вялікае паселішча, падзеленае ракой Лошыцай на дзьве часткі (у той час значна большая частка мястэчка знаходзілася на правым беразе ракі). Краязнаўца адзначаў вялікую паштовую станцыю і турму для перасыльных. На [[1863]] год паштовая станцыя ўтрымлівалася за кошт земскага збору і мела 6 драўляных будынкаў. Этапныя памяшканьні, якія ўтрымлівалі вязьняў у час прыпынку пры канваіраваньні, складаліся з трох драўляных будынкаў. У [[1863]] годзе ў Лошніцы адкрылася міністэрская вучэльня. Аднак уласны будынак яна займела толькі ў [[1884]] годзе. На [[1887]] год тут навучалася 48 хлопчыкаў.
У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя Лошніца хутка расла. У [[1907]] годзе тут ужо было 267 дамоў, у [[1917]] годзе — 308 двароў і 2070 жыхароў. У [[1908]] годзе ў народная вучэльні за кошт земства адкрыўся другі камплект. У гэтыя часы ў мястэчку працавалі вадзяны млын (станам на [[1912]] год ён належаў М. Бененсону), вятрак, смалакурня, тры кузьні, карчма. Як і ў ранейшыя гады дзейнічала паштовая станцыя. Апроч таго, існавалі царква, капліца і сынагога.
[[Файл:Łošnica. Лошніца (XX).jpg|міні|255пкс|Царква, фота пачатку [[XX стагодзьдзе|XX ст.]]]]
У [[1917]] годзе ў Лошніцы было 308 двароў, 2070 жыхароў. Працягваў працаваць вадзяны млын, было тры кузьні, смалакурня. У [[1919]] годзе было 248 двароў і 2597 жыхароў. Войны, якія былі ў далейшым, рэпрэсіі і інш. прывялі да памяншэньня колькасьці насельніцтва. Так у [[1960]] годзе ў мястэчку засталося толькі 1776 жыхароў.
У [[1884]] годзе ў Лошніцы было 126 двароў<ref>[[Аляксандар Ельскі|Jelski A.]] Łosznica // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/739 739].</ref>. На [[1885]] год — 143 двары, дзейнічала царква, працавалі народная вучэльня (з [[1863]]), лячэбніца, 4 крамы, 2 карчмы, млын. [[Лошніцкая воласьць]] аб’ядноўвала 28 паселішчаў, у якіх было 656 двароў, жыло 4537 чалавек, было 6 сельскіх таварыстваў, столькі ж грамадаў. Агулам 33120 дзесяцін зямлі, 7171 дзесяціна зь якіх былі ворнымі. У [[1890]] годзе Лошніцкая воласьць ужо аб’ядноўвала 106 пасяленьняў з 1168 сялянскімі дамамі і 11331 жыхаром.
У лютым-лістападзе [[1918]] году Лошніцу занялі нямецкія, у жніўні [[1919]] — траўні [[1920]] — польскія войскі. З [[1919]] працавала пачатковая, з [[1923]] 7-гадовая школа, хата-чытальня, з [[1920]] народны тэатар. З [[20 жніўня]] [[1924]] году Лошніца зрабілася цэнтрам сельсавету ў Барысаўскім раёне [[Менская акруга|Менскай акругі]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з [[3 ліпеня]] [[1941]] да [[29 чэрвеня]] [[1944]] вёска знаходзілася пад нямецкай акупацыяй, калі загубілі 53, вывезьлі ў Нямеччыну 49 жыхароў. У [[1945]]—[[1955]] у Лошніцы працаваў дзіцячы дом. З [[1950]] цэнтар калгасу імя Мічурына. У [[1972]] было 1978 жыхароў, 630 двароў, цэнтар саўгасу «Лошніца».
Да нашага часу ў народнай памяці захаваліся назвы вуліцаў, якія існавалі ў Лошніцы ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Гэта Махавіца (цяпер вуліца Савецкая), Высканіца (цяпер Камсамольская), Базарчык (цяпер Свабоды), Дзятлаўшчына (цяпер Кірава), Запрушчына (цяпер Леніна), Засьценак (цяпер Куйбышава).
=== Цэрквы і капліцы ===
[[Файл:Łošnica. Лошніца (XX).jpg|міні|245пкс|Царква, фота пачатку [[XX стагодзьдзе|XX ст.]]]]
У [[1898]] годзе ў Лошніцы збудавалі новую царкву Сьвятога Духа. На [[1907]] год у мястэчку было 267 дамоў, на [[1917]] год — 308 двароў. У [[1908]] годзе ў народная вучэльні за кошт земства адкрыўся другі камплект. У гэтыя часы ў Лошніцы працавалі вадзяны млын (на [[1912]] год ён належаў М. Бененсону), вятрак, смалакурня, тры кузьні, карчма, паштовая станцыя. Дзейнічалі царква, капліца і сынагога.
Калі была заснавана першая царква ў Лошніцы, цяпер ніхто ня зможа сказаць. Было гэта шмат стагодзьдзяў таму. Да канца ХVІІІ стагодзьдзя пра гісторыю цэркваў мястэчка практычна нічога не вядома. Але яна, як вынікае з запісаў П. Шпілеўскага, была багатай (нагадаем, што ў ХІХ стагодзьдзі старажылы распавядалі яму пра падмуркі пяці з тамтэйшых цэркваў).
На [[1917]] год у Лошніцы было 308 двароў, працавалі вадзяны млын, тры кузьні, смалакурня. На [[1919]] год было 248 двароў. У лютым-лістападзе [[1918]] году Лошніцу занялі нямецкія, у жніўні [[1919]] году — траўні [[1920]] году — польскія войскі.
Першапачаткова цэрквы ў Лошніцы былі праваслаўнымі. Пасьля Берасьцейскай царкоўнай уніі ([[1596]]) яны зрабіліся ўніяцкімі і заставалася такімі да другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і анэксіі тутэйшых земляў у [[1793]] годзе ў склад Расейскай імпэрыі. Ужо ў чэрвені [[1794]] году тутэйшая Міхалаўская царква і капліца былі пераведзена ў [[Маскоўскі патрыярхат|праваслаўе]]. На той момант прыход складаўся з 1165 прыхаджан, да яго належала царква ў Навасёлках. Аднак працэс зьмены канфэсіі праходзіў вельмі балюча. Лошніцкія вернікі пэўны час не хацелі яго прызнаваць, адмаўляліся хадзіць у царкву.
=== Найноўшы час ===
У канцы ХVІІІ стагодзьдзя царква мела зямлю з прыгоннымі сялянамі. Яна здавалася ў арэнду тутэйшым шляхцічам. Такая ж практыка працягвалася і ў ХІХ стагодзьдзі. Царква мела 16 валок, 7 маргоў і 273 прэнта зямлі, станам на [[1816]] год у яе было 15 фундушавых сялянаў (мужчынскай стаці). У вайну 1812 году Міхалаўская царква згарэла. Капліца змагла пазьбегнуць такога лёсу. Вайна нанесла вялікія страты прыходу. Болей чым праз 35 год пасьля яе (у [[1848]] годзе) колькасьць прыхаджан яшчэ была меншая, чым у канцы ХVІІІ стагодзьдзя і складала 883 жыхары.
[[25 сакавіка]] [[1918]] году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Ўстаўной граматай]] Лошніца абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. З [[1919]] году ў мястэчку працавала пачатковая, з [[1923]] — 7-гадовая школа і хата-чытальня, з [[1920]] — народны тэатар. [[20 жніўня]] [[1924]] году Лошніца стала цэнтрам сельсавету ў Барысаўскім раёне [[Менская акруга|Менскай акругі]]. Статус паселішча панізілі да вёскі.
Пабудовай новай царквы займаўся сьвятар Міхал Самборскі. На гэтую справу пастановай Сыноду ад [[19 лютага]] [[1815]] году было выдзелена пяць тысячаў рублёў. У [[1816]] годзе на старым месцы была пабудавана новая драўляная царква. У [[1818]] годзе будуюцца памяшканьні і для сьвятара.
У [[1814]] годзе частка зямлі Лошніцкай царквы з прычыны недакладнасьцяў у дакумэнтах была адабрана на карысьць [[Радзівілы|Радзівілаў]]. У выніку ў [[1816]]—[[1834]] гадах царква была ўцягнута ў гучную і вельмі доўгую справу па спрэчцы з князямі за межы зямельных участкаў. Яна закранала ня толькі царкву, але і многіх тутэйшых землеўладальнікаў, у тым ліку і барысаўцаў. Па яе заканчэньні ў [[1834]]—[[1848]] гадах быў зроблены абмен участкамі зямлі паміж царквой і князямі.
У першай палове ХІХ стагодзьдзя (пасьля вайны 1812 году) зьмянілася геаграфія прыходу. Акрамя царквы і капліцы ў Лошніцы да яго ў гэты час адносіцца царква на могілках у Негнавічах. У 1834 годзе пасьля ліквідацыі прыходу да Міхалаўскай царквы прыпісалі таксама царкву ў [[Баяры (Барысаўскі раён)|Баярах]].
У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з [[3 ліпеня]] [[1941]] году да [[29 чэрвеня]] [[1944]] Лошніца знаходзілася пад нямецкай акупацыяй, калі загубілі 53, вывезьлі ў Нямеччыну 49 жыхароў. У [[1945]]—[[1955]] гадох у Лошніцы працаваў дзіцячы дом. На [[1972]] год у вёсцы было 630 двароў, на [[1994]] — 1858.
У [[1863]] годзе царква была абрабавана. Пасьля [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863-64 гадоў]] пры Міхалаўскай царкве было ўтворана праваслаўнае брацтва (яно, ва ўсякім разе, існавала станам на [[1868]] год).
Станам на [[1864]] год Міхалаўская царква ў Лошніцы як і раней адносіцца да 4-й клясы. Штатнага гадавога жалаваньня прычту ў ёй 256 руб. Зямлі сядзібнай, ворнай, пашы і пад лесам 118 дзесяцін. Прыхаджан у той час адзначаецца ўсяго 1574 (779 муж. і 895 жан.). Да Міхалаўскай царквы належала могілкавая Касьма-Дзям’янаўская царква ў В. Негнавічах.
У [[2000-я]] гады Лошніца атрымала афіцыйны статус [[Аграгарадок|аграгарадку]]. На [[2008]] год тут было 2485 двароў.
Станам на [[1871]] год ля Міхалаўскай царквы ў Лошніцы адзначаецца драўляная званіца. Іншых будынкаў царква ня мела. Ёй належала тры дзесяціны сядзібнай зямлі і каля 100 дзесяцін астатняй (пашы, лясоў, балот і інш.). Прыход аб’ядноўваў вернікаў ня толькі з былога мястэчка, але і з [[Млёхава]], [[Баяры (Барысаўскі раён)|Баяраў]], [[Быкаўшчына|Быкаўшчыны]], [[Забалотніца|Забалотніцы]], [[Малыя Негнавічы|Малых]] і [[Вялікія Негнавічы|Вялікіх Негнавічаў]], [[Замужаны|Замужанаў]] (Залужанаў (?) — цяпер [[Замужаньне]]). Разам — 2641 вернік (1290 муж. і 1361 жан.).
У [[1879]] годзе быў зроблены невялікі рамонт рызьніцы царквы. Тагачаснае апісаньне царквы сьведчыць, што гэта быў драўляны прастакутны будынак на мураваным падмурку з выступамі ў алтарнай і прытворных частках з адным глухім купалам на сярэдзіне царквы. Вокны былі разьмешчаны ў два ярусы, дзьвярэй было двое. Унутраная плошча царквы складала каля 25 кв. сажняў. Столь утваралі зводы, зробленыя з брусоў, падлога драўляная. Сьцены былі не пафарбаваны. Іканастас складаўся з 13 абразоў, якія разьмяшчаліся ў тры ярусы, быў зроблены з дошак, пафарбаваных у белы колер, карнізы і рамы былі пафарбаваны. Сярод рэчаў, якія выкарыстоўваліся ў набажэнствах, вылучаўся срэбраны набор посуду для літургіі.
На званіцы, якая стаяла асобна ад царквы, было чатыры званы: у 6, 4, 2,5, 0,5 пудоў. Царкоўны пагост быў абнесены звычайнай драўлянай агароджай. Меліся ў прыходзе дом для сьвятара, сьвіран, варыўня, два хлявы, лазьня, два хлебных хлявы, склеп, гумно, адрына.
Царкоўнай зямлі ў [[1879]] годзе было: 2 дзесяціны 72 соткі сядзібнай, 35 дзесяцін 69 сотак ворнай, 4 дзесяціны 52 соткі сенажацяў, 2 дзесяціны 69 сотак непрыдатнай для апрацоўкі.
У архіве царквы захоўваліся мэтрычныя кнігі з [[1806]] году, а прыходзкія рэестры з [[1797]] году (за выняткам асобных гадоў). Геаграфія прыходу на гэты час мала чым зьмянілася. Перастала да яго належыць у параўнаньні з [[1871]] годам толькі вёска Млёхава (такі склад прыходу захоўваўся і ў далейшыя гады). Усіх прыхаджан у 1879 годзе было 2453 (1221 муж. і 1232 жан.). Настаяцелем Міхалаўскай царквы быў Павал Вяршынскі (служыў ён у Лошніцы нядоўга. Ужо ў [[1887]] годзе гэта пасада была вакантнай). Абавязкі псаломшчыка выконваў Іван Курган (з [[1883]] году псаломшчыкам у Лошніцы быў Міхал Мінкевіч). У 80-х гадах ХІХ стагодзьдзя сядзібная зямля пры царкве павялічваецца да 2 дзесяцін 85 сажняў, ворная, сенажаці, пад лесам і балотам павялічваецца да 52 дзесяцін 2377 сажняў.
Да канца 80-х гадоў ХІХ стагодзьдзя Міхалаўская царква ў Лошніцы прыйшла ў дрэнны стан. Калі яе сьцены яшчэ былі трывалыя, то дах патрабаваў неадкладнага рамонту. Да таго ж царква была ўжо малой для свайго прыходу. У [[1889]] годзе ён складаўся з 2915 вернікаў (1457 муж. і 1458 жан.). Было вырашана яе значна пашырыць, зрабіць рэканструкцыю. На гэта патрабавалася 5000 рублёў. 1000 зь іх была сабрана прыхаджанамі. Яшчэ на 500 рублёў яны прынялі на сябе абавязак выканаць работы па яе рэканструкцыі. У выніку ў [[1898]] годзе ў Лошніцы будуецца новая царква, якая асьвячаецца як Сьвята-Духаўская. Станам на [[1913]] год да яе належалі дзьве драўляныя царквы на могілках. Царкоўнай зямлі было 55 дзесяцін, 62 кв. сажняў. Прычтавыя пабудовы былі драўляныя, патрабавалі рамонту. З [[1912]] году сьвятаром лошніцкага прыхода быў Васіль Гарачка. Служыў ён у ім да [[1927]] году, калі быў пераведзены ў [[Бабруйск]].
Пасьля падзеяў [[1917]] году царква пэўны час функцыянавала. Потым была зачынена, у ёй было зроблена [[зернясховішча]]. У вайну храм адкрыўся зноў, але пасьля вайны быў паўторна зачынены. У гэты час тут жылі палонныя. У былым будынку царквы ладзіліся «пляскі». Разабраны будынак Сьвятадухаўскай царквы быў у [[1964]] годзе.
У [[2001]] годзе ў Лошніцы недалёка ад старога месца была ўзьведзена новая царква, якая ў даніну традыцыі атрымала тытул Міхалаўскай.
У наш час Лошніца — адзін з найбуйнейшых населеных пунктаў у Беларусі сельскага тыпу. Тут жыве каля 6,5 тысячаў жыхароў, маецца 12 вуліцаў. Выгляд невялікага гораду Лошніцы надаюць і амаль тры дзясяткі пяціпавярховых дамоў.
== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
* [[1670]] год — 43 дымы
* '''[[XVIII стагодзьдзе]]''': [[1800]] — 769 чал.
* [[1800]] год — 105 двароў, 769 жыхароў
* '''[[1848XIX стагодзьдзе]]''': год[[1848]] — 113 двароў, каля 500 жыхароўчал.; [[1885]] — 834 чал.
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1908]] — 2597 чал.; [[1917]] — 2070 чал.; [[1919]] — 2597 чал.; [[1960]] — 1776 чал.; [[1972]] — 1978 чал.; [[1994]] — 6357 жыхароў<ref>[[Уладзімер Бянько|Бянько У.]] Лошніца // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 395.</ref>; [[1999]] — 6872 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|9к}} С. 352.</ref>
* [[1870]] год — [[сяло]]: 126 двароў
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2005]] — каля 6500 чал.; [[2008]] — 6524 чал.; [[2010]] — 6348 чал.
* [[1885]] год — 143 двары, 834 жыхары
* [[1907]] год — 267 дамоў
* [[1908]] год — 248 двароў, 2597 жыхароў
* [[1917]] год — 308 двароў і 2070 жыхароў
* [[1919]] год — 248 двароў і 2597 жыхароў
* [[1960]] год — 1776 жыхароў
* [[1972]] год — 630 двароў, 1978 жыхароў
* [[1994]] год — 1858 двароў, 6357 жыхароў<ref>[[Уладзімер Бянько|Уладзімір Бянько]]. Лошніца // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 395.</ref>
* 1999 год — 6693 жыхары
* 2005 год — каля 6500 жыхароў
* 2008 год — 6524 жыхары, 2485 двароў
* 2010 год — 6348 жыхароў
=== Інфраструктура ===
У Лошніцы працуюць Прыямінскі аўтарамонтны завод, сярэдняя і музыкальная школы, дзіцячая школа мастацтваў, Домлякарня, дом культуры, кінатэатар, бібліятэка, крамы, базаррынак, кафэкавярня, рэстаран, лякарня.
У [[2001]] годзе ў вёсцы збудавалі новую царкву Сьвятога Міхала Арханёла.
== Прамысловасьць ==
== Забудова ==
=== Вуліцы і пляцы ===
{| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;"
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center"
| '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы'''
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Аршанская вуліца || '''Аршанская''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Камсамольская вуліца || '''Старазатыльная''' вуліца <br> '''Высканіца''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Кірава вуліца || '''Дзятлаўшчына''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Куйбышава вуліца || '''Засьценак''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Леніна вуліца || '''Запрушчына''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Мічурына вуліца || '''Барысаўская''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Савецкая вуліца || '''Негнавіцкая''' вуліца <br> '''Махавіца''' вуліца<ref>[[Міхась Мацельскі|Мяцельскі М.]], [[Іван Белы|Белы І.]], [[Вольга Вальгуцкая|Вальгуцкая В.]] [http://goman.borisov-e.info/index.php?id=44 Старажытнае мястэчка — Лошніца] // «[[Гоман Барысаўшчыны]]» №11 (80), [[2005]].</ref> ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Свабоды вуліца || '''Рынак''' пляц || Базарчык вуліца
|}
== Эканоміка ==
* Прыямінскі аўтарамонтны завод
* РУСП «Сьвінакомплекс Барысаўскі». Праектная магутнасьць прадпрыемства — гадоўля і адкорм 108 000 галоў сьвіньняў з аб’ёмам вытворчасьці 12 тысячаў тон сьвініны ў год.
== Турыстычная інфармацыя ==
Брацкая магіла савецкіх воінаў, помнік землякам, якія загінулі ў [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]].
=== Выдатныя мясьціны ===
Брацкая магіла савецкіх воінаў, помнік землякам, якія загінулі ў [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]].
* Царква Сьв. Міхала Арханёла, збудаваная ў [[2001]] годзе.
=== Страчаная спадчына ===
* Царква Сьв.Сьвятога Духа ([[1898]]), разбуранаязруйнаваная ў [[1964]] годзе.
* Царква Сьв.Сьвятога Міхала Арханёла (1816)
== Вядомыя выхадцы ==
== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|9}}
* [[Міхась Мацельскі]], [[Іван Белы]], [[Вольга Вальгуцкая]]. [http://goman.borisov-e.info/index.php?id=44 Старажытнае мястэчка — Лошніца] // «[[Гоман Барысаўшчыны]]» №11 (80), [[2005]].
* [[Міхась Мацельскі|Мяцельскі М.]], [[Іван Белы|Белы І.]], [[Вольга Вальгуцкая|Вальгуцкая В.]] [http://goman.borisov-e.info/index.php?id=44 Старажытнае мястэчка — Лошніца] // «[[Гоман Барысаўшчыны]]» №11 (80), [[2005]].
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* Łosznica // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/739 739].
== Вонкавыя спасылкі ==
| 