Вайна ў Пэрсыдзкім заліве: розьніца паміж вэрсіямі

|Дата = [[2 жніўня]] [[1990]] – — [[28 лютага]] [[1991]]

Апэрацыя '''БураБу́ра ў пустэльніпустэ́льні''' (вайна ў Пэрсыдзкім заліве, «Вайна ў заліве», {{мова-en|«Gulf war»|скарочана}})  — вайна паміж шматнацыянальнымі сіламі (на чале з [[ЗША]], па мандаце [[ААН]]) і [[Ірак|Іракам]]ам за вызваленьне і ўзнаўленьне незалежнасьці [[Кувэйт|Кувэйту]]у. Канфлікт вядомы вялікім размахам ужываньня авіяцыі і «разумнай» высакадакладнай зброі, што па меркаваньні шматлікіх адмыслоўцаў, адзначыла пачатак новай эпохі ў вайсковай справе (таксама, дзякуючы самаму шырокаму асьвятленьню працэсу баявых дзеяньняў у [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]], апэрацыя атрымала мянушку «тэлевізійная вайна»).

[[Кувэйт]] быў заснаваны ў XVIII стагодзьдзі групай бедуінскіх клянаў, якія перасяліліся да берага [[Пэрсідскі заліў|Пэрсідскага заліва]] з унутраных раёнаў [[Арабія|Арабіі]] і Катарскага паўвострава. Статус Кувэйта быў досыць нявызначаным: [[Асманская імпэрыя]] лічыла яго часткай сваёй тэрыторыі, фактычна жа шэйхі Кувэйта праводзілі незалежную ад [[Стамбул|Стамбула]]а палітыку. У канцы XIX стагодзьдзя Кувэйт патрапіў у залежнасьць ад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], а ў 1920 годзе афіцыйна стаў пратэктаратам [[Брытанская імпэрыя|Брытанскай імпэрыі]]. Незалежнасьць краіна атрымала ў 1961 годзе.

[[Ірак]] уварваўся ў [[Кувэйт]] у жніўні 1990 году, зноў, як у 60-я гады, прад'явіўшыпрад’явіўшы прэтэнзіі на права кіраваць эміратам, які ў іракскай традыцыі лічыцца былой часткай [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], абвінаваціўшы паўднёвага суседа ў крадзяжы [[Нафта|нафты]] (сьвідраваньне па тэхналёгіі нахільных сьвідравін, якая была адмыслова прадстаўленая Кувэйту [[ЗША]]) з прымежных радовішчаў Ірака, а таксама (і гэтая вэрсія жывая сярод іракцаў дагэтуль) ва ўдзеле ў міжнароднай супрацьіракскай змове.

Уначы [[2 жніўня]] 1990 годагоду чатыры рэгулярныя дывізіі іракскага войска ўварваліся ў Кувэйт. З прычыны поўнай вайсковай перавагі суперніка наземныя падпадзяленьні ўзброеных сіл Кувэйта вялі стрымліваючыя баі, у той жа час адыходзячы на тэрыторыю [[Саудаўская Арабія|Саудаўскай Арабіі]]. Асноўная частка авіяцыі ВПС Кувэйта пасьпела перабазавацца на саудаўскія аэрадромы. Да зыходу дня [[Эль-Кувэйт]] знаходзіўся пад кантролем іракскіхірацкіх сілаў.

Посьпех апэрацыі па акупацыі Кувэйта быў наканаваны значнай колькаснай і якаснай перавагай войскаў уварваньня над нацыянальным кувэйтской войскам. Тым не менш, Ірак пацярпеў сур'ёзнуюсур’ёзную няўдачу, адгукнуўшуюся на наступным разьвіцьці кувэйтскаго крызісу: іракскім сьпэцпадраздзяленьням не атрымалася захапіць кувэйтского эміра [[Джабэр III|Джабэра III]]. Спроба шрубалётнага дэсанта ў [[Эль-Кувэйт|Эль-Кувэйце]] з мэтай захопу эміра натыкнулася на процідзеяньне СПА краіны, пры гэтым сілы спецпрызначэньня панесьлі значныя страты. Эмір пасьпеў эвакуявацца ў [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]], аднак яго брат загінуў пры штурме палацавага комплэксу.

Ужо [[2 жніўня]] [[Рада Бясьпекі ААН]] прыняла рэзалюцыю № 660, у якой асудзіла ўварваньне і запатрабавала ад [[Ірак|Ірака]]а неадкладна вывесьці сваё войскі з [[Кувэйт|Кувэйта]]а. Іракскае кіраўніцтва праігнаравала гэтую рэзалюцыю. У [[Кувэйт|Кувэйце]] была ўсталяваны «часовы ўрад», якой звярнуўся да Ірака з просьбай улучыць Кувэйт у свой склад. [[8 жніўня]] было абвешчана аб фактычнай [[анэксія|анэксіі]] Кувэйта. Частка тэрыторыі краіны была далучаная да іракскай правінцыі [[Басра]], а пакінутая тэрыторыя абвешчаная 19-й правінцыяй Ірака. Горад [[Эль-Кувэйт]] быў пераназваны ў Кадхіму. У [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]] пачалі прыбываць кувэйтскія ўцекачы.

[[Рада Бясьпекі ААН]] працягвала рэгулярна вяртацца да кувэйцкага крызісу і прымаць рэзалюцыі (у агульнай складанасьці да канца годагоду іх было вынесена 12). На Ірак быў накладзены шэраг санкцый, уведзеная марская [[блякада]]. У адказ на гэта ў [[Ірак|Іраку]]у былі затрыманыя грамадзяне тых краін, якія прынялі ўдзел у санкцыях. Гэтыя людзі апынуліся фактычна на становішчы закладнікаў і выкарыстоўваліся Іракам для палітычнага маніпуляваньня. Толькі ў сьнежні праблема замежных грамадзян у Іраку была канчаткова вырашаная.

Пасьля акупацыі [[Кувэйт|Кувэйта]]а на кувэйтска-саудаўскай мяжы з'явіласяз’явілася буйная групоўка ўзброеных сіл Ірака. Амаль адразу жа сталі адбывацца памежныя інцыдэнты, звязаныя з парушэньнем іракскімі падпадзяленьнямі міжнароднай мяжы паміж краінамі. Намеры прэзідэнта Ірака [[Садам Хусэйн|Садама Хусэйна]] заставаліся смутнымі. Шэрагі заходніх аналітыкаў меркавалі, што зараз ён можа паспрабаваць уварвацца ў [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]], мелую відавочна недастатковым войскам для адбіцьця падобнага ўварваньня. Кантроль над двума краінамі, якія валодаюць велізарнымі запасамі [[Нафта|нафты]], дазволіў бы Іраку істотна ўплываць на сусьветны нафтавы рынак. З прычыны гэтых меркаваньняў, [[ЗША]] яшчэ дзесяцігоддзе назад абвясціўшыя [[Пэрсідскі заліў]] зонай сваіх нацыянальных інтэрасаў, прапанавалі Саудаўскай Арабіі разьмясціць на яе тэрыторыі свае войскі. Пасьля некаторых ваганьняў кароль краіны Фахд даў сваю згоду. Ужо [[7 жніўня]] ў Саудаўскую Арабію пачалі прыбываць амэрыканскія войскі. Апэрацыя па забесьпячэньню бяспекі краіны атрымала назву «Шчыт пустэльні» (Desert Shield).

[[29 лістапада]] 1990 годагоду, пасьля правалу шматлікіх спроб схіліць [[Ірак]] да мірнага ўрэгуляваньня крызісу, [[Савет Бясьпекі ААН|СБ ААН]] прыняў рэзалюцыю № 678. Рэзалюцыя падавала Іраку паўтары месяцы для таго, каб спыніць [[акупацыя|акупацыю]] [[Кувэйт|Кувэйта]]а. Калі гэтага не адбудзецца, дзяржавы-чальцы [[ААН]], супрацоўнічалыя з урадам Кувэйта, упаўнаважваюцца «выкарыстаць усе неабходныя сродкі, з тым каб падтрымаць і выканаць рэзалюцыю № 660 (1990) і ўсе наступныя адпаведныя рэзалюцыі і аднавіць міжнародны мір і бясьпеку ў гэтым рэгіёне». Гэта азначала, што ААН падала ўжо сфармаванай на той момант кааліцыі Шматнацыянальных Сілаў права на правядзеньне ваеннай апэрацыі па вызваленьні [[Кувэйт|Кувэйта]]а.

== Апэрацыя «Бура ў пустэльні» ==

[[17 студзеня]] 1991 войскі міжнароднай кааліцыі пачалі баявую апэрацыю па вызваленьні [[Кувэйт|Кувэйта]]а пад назвай «'''Бура ў пустэльні'''», якая пасьпяхова завяршылася [[24 лютага]] 1991 годагоду.

З [[17 студзеня]] па [[24 лютага]] 1991 годагоду праводзілася так званая бескантактавая фаза: масіраваныя ўдары з паветра, у якіх было задзейнічана да 1000 [[Самалёт|самалётаў]], якія базаваліся як на наземных ваенна-паветраных базах, так і на 6 [[Авіяносец|авіяносцах]]. [[Ірак]] адказваў абстрэламі тэрыторыі [[Ізраіль|Ізраілю]] (які не прымаў удзела ў вайне) [[балістычная ракета|балістычнымі ракетамі]] «[[Р-11 Scud|Скад]]» ([[18 сьнежня]]) і акцыямі «экалягічнага тэрарызму» (гэта значыць злівам [[Нафта|нафты]] ў [[Пэрсідскі заліў]], [[25 сьнежня]]).

[[24 лютага]] — [[28 лютага]] 1991 — наземная апэрацыя, якая завяршылася вызваленнем [[Кувэйт|Кувэйта]]а і ўзнаўленьнем status quo.

Камандуючы міжнацыянальнымі сіламі гэнэрал [[Норман Шварцкопф|Шварцкопф]] зрабіў асноўны ўдар не на кувэйтском кірунку, дзе яго чакала іракскае камандаваньне, якое падрыхтавала тамака статычную абарону, а заходней, у пустынным раёне ўздоўж саудаўска-іракскай мяжы. Сталіца Кувэйта была вызваленая за двое сутак; надыходзячыя з захаду войска кааліцыі падышлі да Басры, практычна акружыўшы адступаючыя з Кувэйта іракскія сілы. Раніцай [[28 лютага]] [[Садам Хусэйн]] абвясьціў аб спыненьні агню і прыняцці [[Ірак|Іракам]]ам усіх патрабаваньняў [[ААН]]. [[3 марта]] [[Норман Шварцкопф]] і [[Халэд бін Султан]] на захопленай іракскай авіябазе Сафван падпісалі з прадстаўнікамі іракскага боку дамову аб спыненьні агню.

* '''ЗША'''

** Людскія страты: 298 загінулых, у тым ліку 147  — баявыя страты. Найбольшыя страты (17 чалавек забітымі) панесла 1-я механізаваная дывізія; незвычайна высокім быў узровень страт ад так званага «дружалюбнага агню» (23 %).

* '''Вялікабрытанія'''

* '''Італія''': страчаны 1 самалёт.

Існуюць розныя адзнакі страт [[Ірак|Ірака]]а ў вайне 1991 годагоду. Адразу пасьля завяршэння баявых дзеяньняў у заходніх [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] паведамлялася, што лік загінулых іракцаў можа дасягаць 100 тыс. чалавек. Некаторыя аўтары прытрымваюцца яшчэ больш высокіх лічбаў  — да 200 тыс. загінулых.

Ніжэй прыведзеная адзнака матэрыяльных страт узброеных сіл Ірака, апублікаваная Цэнтральным камандаваннем ЗША [[7 сакавіка]] 1991 годагоду. Паколькі яна зробленая «па гарачых слядах», некаторыя лічбы ў ёй могуць не супадаць з адзнакамі, зробленымі пазьней:

[[Ізраіль]], які неня ўдзельнічаў у баявых дзеяннях, папакутаваў ад ваеннай актыўнасьці іракскагаірацкага войска (абстрэлах тэрыторыі Ізраілю балістычнымі ракетамі тыпу «Скад»), яго страты склалі 4 забітых і 300 параненых.