Радыяактыўнасьць: розьніца паміж вэрсіямі

'''Радыяактыўнасьць''' ({{langмова-la|radio|скарочана}} — выпраменьваю, ''activus'' — дзейны) — радыяактыўны распад, працэс, шляхам якога нестабільныя ядры некаторых [[атам]]аў распадаюцца з выпраменьваньнем альфа-, бэта- ці гама- промняў або спантанна дзеляцца.

Выяўлена, што радыяктыўнымі зьяўляюцца ўсе хімічныя элемэнты з парадкавым нумарам, большым за 82 (то бок пачынаючы з вісмута[[бісмут]]а), і многія больш лёгкія элемэнты (прамэтый[[прамэт]] і тэхнэцый[[тэхнэц]] ня маюць стабільных ізатопаў, а ў некаторых элемэнтаў, такіх як індый[[інд (элемэнт)|інд]], калій[[каль]] ці кальцый[[вапень]] Ca, частка прыродных ізатопаў стабільны, іншыя ж зьяўляюцца радыяктыўнымі).

Распад, які суправаджаецца выпусканьнем альфа-часьцінак, назвалі [[альфа-распадамраспад]]ам; распад, які суправаджаецца выпусканьнем бэта-часьцінак, быў названы бэта-распадам (у цяперашні час вядома, што існуюць тыпы бэта-распада без выпусканьня бэта-часьцінак, аднак бэта-распад заўсёды суправаджаецца выпусканьнем нэйтрына ці процінэйтрына). Тэрмін «гама-распад» прымяняецца рэдка; выпусканьне ядром гама-квантаў называюць звычайна ізамэрным пераходам.

Радыяактыўнасьць упершыню выявіў і пачаў вывучаць францускі навукоўца [[Антуан Анры Бэкерэль]] у [[1896]] годзе. Таксама фэномэн радыяактыўнасьці вывучалі [[Марыя Складоўская-Кюры]], [[П’ер Кюры]], [[Эрнэст РутэрфордРэзэрфорд]].

Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] пачалася распрацоўка [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]]. У 1945 годзе на [[Хірасіма|Хірасіму]] і [[Нагасакі]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] скінула ядзерныя бомбы.

Радыяактыўныя элемэнты, якія сустракаюцца ў прыродзе: ізатоп [[уран (хімічны элемэнт)|урану]] ²³⁸U (пэрыяд паўраспаду 4.47×10⁹), ізатоп урану ²³⁵U (пэрыяд паўраспаду 7.04×10⁸), ізатоп [[торыйТор (элемэнт)|торыятору]] ²³²Th (пэрыяд паўраспаду 1.41×10¹⁰).

* ізатоп [[ёд]]у ¹²⁹I  — 1,7×10⁷ гадоў;

* ізатоп [[вуглярод]]у ¹⁴C  — 5,73×10³ гадоў;

* ізатоп [[фосфар]]у ³²P  — 14,28 дзён;

* ізатоп [[магнэзій|магнэзіюмагн]]у ²⁷Mg  — 9,46 хвілінаў;

* ізатоп [[магнэзій|магнэзію]]магну ²⁰Mg  — 0,6 сэкунды;

α-распад, як правіла, адбываецца ў цяжкіх ядрах з масавай лічбай А≥140 (але ёсьць некалькі выключэньняў). Унутры цяжкіх ядраз за кошт уласьцівасьці насычэньня ядзерных сілаў утвараюцца адасобленыя α-часьцінкі, якія складаюцца з двух пратонаў і двух нэйтронаў. α-часьцінка, якая ўтварылася, зьяўялецца падвержанай вялікаму ўзьдзеяньню кулёнаўскіх сілаў адшутрхваньня ад пратонаў ядра, чым асобныя пратоны. Адначасова α-часьцінка адчувае меншае ядзернае прыцягненьне да нуклёнаў ядра, чым астатнія нуклёны. Альфа-часьцінка, якая ўтварылася на мяжы ядра, адлюстроўваецца ад патэнцыйнага бар'ерубар’еру ўнутр, аднак зь некаторай верагоднасьцю яна можа пераадолець яго і выляцець вонкі. З памяншэньнем энэргіі альфа-часьцінкі пранікальнасьць патэныйнага бар'ерубар’еру экспанэнцыйна памяншаецца, пагэтаму працягласьць жыцьця ядраў зь меншай даступнай энэргія альфа-распада пры прочых роўных умовах болей.

Узор:

: <math>{}^{238}_{92}\textrm{U}\rightarrow {}^{234}_{90}\textrm{Th} + {}^{4}_{2}\textrm{He}</math>.

* Часопіс «[[Nature]]» [http://www.svaboda.org/today/2000/may/15/tara0515.html «Nature» пра радыяцыю пасьля Чарнобыля]

* [[Генадзь Грушавы]] [http://www.svaboda.org/today/2000/apr/25/hrus0426.html Прафэсар Грушавы пра радыяактыўнае забруджаньне]