Русіфікацыя: розьніца паміж вэрсіямі

'''Русіфікацыя''', '''русыфікацыя''' ({{lang-ru|русский|скарочана}} + {{lang-la|-fico|скарочана}} «раблю»), дакладней<ref>Уладзімір Агіевіч. [http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/mab/albaruthenica/13/10.htm Ідэалы і сімвалы беларускага шляху] // Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню: Навук. збор. / Рэдкал.: Л. Уладыкоўская-Канаплянік (гал. рэд.) і інш. — У друку. — 224 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13).</ref> '''маскалізацыя'''<ref>Іван Касяк. [http://zbsb.org/lib/index.php?option=com_alblib&view=article&id=314 Канстанца] // «З гісторыяй на „Вы“» (артыкулы, дакументы, успаміны). Выпуск трэці. — Мн.: «Мастацкая літаратура», 1994.</ref><ref>Валеры Буйвал, Інфармацыйная камісія [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]]. [http://www.bpfs.boom.ru/BAgliad/bAgliad0805.htm Прэс-рэліз за жнівень 2005  г.]</ref><ref>[[Лідзія Савік]]. [http://old.nv-online.info/index.php?c=ar&i=12912 Рыцарам Айчыны прысвячаецца...] // «[[Народная Воля]]» №17—18, [[3 лютага]] [[2009]].</ref><ref>[[Ніна Баршчэўская]]. [http://www2.polskieradio.pl/zagranica/ua/news/print.aspx?id=108159 Суадносіны паміж мовай і нацыянальнай тоеснасьцю - — 2] // «[[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё|Беларуская рэдакцыя Польскага радыё]]», [[13 траўня]] [[2009]].</ref> або '''расеізацыя'''<ref>[[Юры Пацюпа]]. [http://arche.bymedia.net/2003-6/paciu603.html Занядбаная старонка правапісу: прапановы пісаньня прыназоўніка у/ў перад словамі, што пачынаюцца з галоснай] // «[[Arche]]» № 6 (29), 2003.</ref><ref>Нэлі Бекус. [http://arche.bymedia.net/2004-2/bekus204.htm Тэрапія альтэрнатывай, або Беларусь, уяўленая інакш] // «[[Arche]]» № 2 (31), 2004.</ref><ref>Ф.  Д.  Клімчук. [http://mowaznaustwa.ru/2009/02/26/fdklimchuk-staradaўnyaya-pismennasc-i-paleskiya-gavorki/ Старадаўняя пісьменнасць і палескія гаворкі] // «Беларускя лінгвістыка». Вып. 50., 2001. С. 19—24.</ref> — сукупнасьцьлучнасьць захадаў уладаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], а затымпазьней і [[СССР]], накіраваныхскіраваных на насаджэньне<ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] Русіфікацыя // {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 630.</ref> расейскай нацыянальна-палітычнай перавагі на землях, заселеных іншымі народамі, з мэтай наступнай іх [[асыміляцыя (сацыялогія)|асыміляцыі]] і дасягненьня перавагі расейскай мовы і расейскай культуры на дадзенай тэрыторыі.

{{Падвойная выява|справа|Uniate Church in Miensk.jpg|180|Belarus-Minsk-Church of Holy Spirit03.jpg|180|'''РасеізацыяМаскалізацыя праз архітэктуру''': колішняя грэка-каталіцкая [[Царква Сьвятога Духа (Менск)|царква Сьвятога Духа]] ў [[Менск]]у да (леваруч) і пасьляпа (праваруч) перабудовыперабудове ў стылі [[Масковія|маскоўскай сярэднявечнай]] архітэктуры ([[1893]])}}

[[28 траўня]] [[1772]] году адразу пасьляпа [[Рэч Паспалітая#.D0.9F.D0.B5.D1.80.D1.88.D1.8B_.D0.BF.D0.B0.D0.B4.D0.B7.D0.B5.D0.BB_.D0.A0.D1.8D.D1.87.D1.8B_.D0.9F.D0.B0.D1.81.D0.BF.D0.B0.D0.BB.D1.96.D1.82.D0.B0.D0.B9|першагапершым падзелупадзеле]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] расейская імпэратаркаімпэратрыца [[Кацярына II]] падпісала Наказ, паводле якога ўсе губэрнатары «былых польскіх» (гэта значыць — беларускіх) губэрняў абавязваліся складаць свае выракі, рашэньніпастановы і загады толькі на расейскай мове. Жыхарам дазвалялася карыстацца сваёй мовай і сваімі законамі толькі калі гэта не краналася сфэры ўлады. [[8 траўня]] [[1773]] году Кацярына II падпісала чарговы Наказ «Аб заснаваньні ў Беларускіх губэрнях губэрнскіх і правінцыйных земскіх судоў», дзе было яшчэ раз пазначана пра абавязковае выкарыстаньне ў справаводзтве выключнатолькі расейскай мовы<ref>Дакументы i матэрыялы па гiсторыi Беларусi. Т. 2.  — Мн., 1940.</ref>.

Кацярына II імкнулася да аб’яднаньня далучаных земляў зь іншымі часткамі імпэрыі, але рабіла гэта асьцярожна і паступова. ПасьляПа задушэньняздушэньні [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] гэтая палітыка праводзілася больш упарта і настойліва з ужываньнем карных захадаў<ref name="sved">[[Вячаслаў Швед]]. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/07/07szved.htm Эвалюцыя расейскай урадавай палітыкі адносна земляў Беларусі (1772—1863 г.)] // «[[Гістарычны Альманах]]». Том 7, 2002.</ref>. Расея афіцыйна адмаўляла беларускую нацыю і беларускую мову; чыноўнікі беларускага паходжаньня звальняліся зь дзяржаўных установаў і замяняліся расейскімі<ref name="nv">Мікалай Крыжаноўскі. [http://www.nv-online.info/index.php?c=ar&i=9046 Жывая крыніца ты, родная мова] // «[[Народная Воля]]» №65—66№ 65—66, [[1 траўня]] [[2008]].</ref>.

[[Павал I]] і [[Аляксандар I]] не прымалі значных захадаў супраць распаўсюджваньня польскай культуры і мовы, таму польскі ўплыў на беларускіх землях пасьляпа ягонагаягоным вынішчэньнявынішчэньні ў часы Кацярыны II дастаткова хутка аднавіўся і да канца першай чвэрці [[19 стагодзьдзе|19XIX стагодзьдзяст.]] перавышаў расейскі.

{{Падвойная выява|справа|Church of Peter and Paul in Miensk.jpg|178|Church of Peter and Paul in Miensk (after Moscow rebuilding).jpg|178|'''РасеізацыяМаскалізацыя праз архітэктуру''': праваслаўная [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра й Паўла (Менск)|царква Сьвв.Сьвятых Апп.Апосталаў Пятра й Паўла]] ў [[Менск]]у да (леваруч) і пасьляпа (праваруч) перабудовыперабудове ўладамі Расейскай імпэрыі}}

ПасьляПа прыходупрыходзе да ўлады ў сьнежні [[1825]] году [[Мікалай I|Мікалая I]] наступ на беларускую і польскую культуру аднавіўся і асабліва ўзмацніўся пасьляпа задушэньняздушэньні [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831]] гадоў. Палітыка Мікалая I была накіраваная на вяртаньне больш узмоцненай русіфікацыі і ўніфікацыі земляў Беларусі<ref name="sved"/>. [[16 верасьня]] [[1831]] году ўтварыўся адмысловы «Заходні камітэт», задачай якога зьяўлялася «зраўняць Заходні край ва ўсіх адносінах з унутранымі вялікарускімі губэрнямі»<ref name="sved"/>. Міністар унутраных справаў Расейскай імпэрыі Пётар Валуеў падрыхтаваў для Камітэту адмысловы «Очерк о средствах обрусения Западного края»<ref>Миллер А.  И.  Планы властей по усилению русского ассимиляторского потенциала в Западном крае // «Украинский вопрос» в политике властей и русском общественном мнении (вторая половина XIХ века).  — СПб: Алетейя, 2000.</ref> .

[[25 чэрвеня]] [[1840]] году Мікалай I выдаў указ, паводле якога ўсе справы як пава ўрадавай, так і пау судовай частцы, не выключаючывылучаючы справаў дваранскіх і дэпутацкіх сходаў, а таксама ўвогуле ўсе акты, якога б роду і найменьня яны не былі, трэба было пісаць толькі на расейскай мове. У афіцыйнай дакумэнтацыі забаранялася карыстацца словамі «Беларусь» і «беларусы». Беларусь атрымала назву «Паўночна-Заходні край», адначасоваадначасна скасоўвалася дзеяньне [[Трэці Статут Вялікага княства Літоўскага|Статуту]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="nv"/>.

Апроч таго, Мікалай I зацьвердзіў пастанову пра перасяленьне ў Беларусь «''«выходцев из внутренних губерний, которые принесут с собой в сей край, чуждающийся России, наш язык, обычай, приверженность русских к престолу»''»<ref>[http://old.knihi.com/10viakou/10v405.html 1831. Нацыянальна-вызвольнае паўстанне супроць царызму] // {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}</ref>.

Пры кіраваньніЗа [[Аляксандар II|АляксандраАляксандрам II]] назіраліся пэўныя паслабленьні ў русіфікацыйных працэсах, але палітыка ўніфікацыі і інтэграцыі заходніх губэрніяў зь іншымі тэрыторыямі Расейскай імпэрыі ўсё яшчэ працягвалася<ref name="sved"/>.

Па задушэньніздушэньні [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] працэс расеізацыі ўзначаліў генэрал-губэрнатар [[Міхаіл Мураўёў|М. Мураўёў]], названы сучасьнікамі Вешальнікам і Людаедам<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 257.</ref>. Асаблівую ўвагу начальнік «Паўночна-заходняга краю» надаваў расеізацыі адукацыі, шырока вядомым зьяўляецца ягоны дэвіз:
{|
|-
| {{Цытата|Чтопачатак цытаты}}
Што не доделалдарабіў [[Расея|русский]]расейскі штык  — доделаетдаробіць [[Расея|русская]]расейская школа}} і царква

Мураўёў запрасіў у Вільню прадстаўніка кансэрватыўнага кірунку ў «западно-руссизме» Ксенафонта Гаворскага і садзейнічаўспрыяў пераносу яго кіеўскага выданьня «Вестник Юго-Западной и Западной России» пад новай назвай «Вестник Западной России». Аднак, нягледзячы нават на ўвядзеньне абавязковай падпіскі для духавенства і службоўцаў, часопіс не карыстаўся папулярнасьцю, і ў [[1871]] годзе яго закрылі<ref>{{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі|к}} С. 133.</ref>.

У адпаведансьці з [[СССР|савецкай]] [[камунізм|камуністычнай]] тэорыяй працэс зьліцьця ўсіх народаў [[СССР|Савецкага Саюзу]] ў адну нацыю мусіў адбывацца на падставе ўзаемнага скрыжоўваньня нацыянальных элемэнтаў усіх народаў, у тым ліку мовы. Насамрэч гэты працэс праводзіўся выключнатолькі на падставе [[Расея|расейскай]] нацыянальнай базы — на базе расейскай гісторыі, расейскай культуры, расейскай мовы і расейскага патрыятызму<ref name="ehb">Русіфікацыя // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.</ref>.

У [[1950]] годзе [[Іосіф Сталін|Сталін]] пісаў<ref>И. Сталин. Марксизм и вопросы языкознания.  — Москва, 1950.</ref>:

Цягам усёй русіфікацыйнай кампаніі, якая пачалася ў [[1930-я|1930-х]] гадох ва ўсіх нерасейскіх мовах [[СССР|Савецкага Саюзу]] адбываўся прыблізна адначасна аднолькавы працэс з аднолькавай рэакцыяй на яго з боку асобных народаў. Калі разгледзіць славянскія нерасейскія мовы СССР — [[беларуская мова|беларускую]] і [[украінская мова|ўкраінскую]] — то ў сувязізьвязку з сваяцтвам гэтых моваў русіфікацыйны працэс у кожнай зь іх зьяўляўся ідэнтычным ва ўсіх дэталях. У працэсе русіфікацыі неславянскіх моваў — [[цюркскія мовы|цюрксіх]], моваў народаў [[Каўказ]]у, мовы [[Балтыя|балцкіх]] народаў — існавалі пэўныя фармальныя і колькасныя розьніцы ад русіфікацыйнага працэсу ў беларускай альбо ўкраінскай мовах, але асноўныя мэты, на якія быў скіраваны гэты працэс, заставаліся аднолькавымі.

Кепская сытуацыя склалася з выданьнем беларускамоўных кнігаў. Беларускамоўныя кнігі трымаліся на складах, не пушчаліся ў продаж, а пасьляпотым сьпісваліся ў якасьці затаваранай нехадавой прадукцыі, якую ніхто ня хоча чытаць. Разам зь зьмяншэньнем накладаў і колькасьці беларускамоўнай друкаванай прадукцыі, павялічвалася колькасьць і ўдзельная вага расейскамоўнай. У [[1946]] годзе наклад часопісаў на расейскай мове ў БССР складаў 1 [[адсотак|%]], [[1955]] годзе ён дасягнуў 31 адсотку%. У [[1970]] годзе агульны наклад беларускамоўных кнігаў складаў 9 мільёнаў асобнікаў, расейскамоўных — 16 мільёнаў<ref name="atlantyda">[http://www.svaboda.org/content/transcript/822774.html Беларуская Атлянтыда: без бар’ераў. Русыфікацыя] // «[[Радыё Свабода]]», [[13 сьнежня]] [[2007]].</ref>.