Партрэт старога чалавека

«Партрэт старога чалавека» (па-польску: Konterfet człowieka starego) — маральна-дыдактычны твор Яна Пратасовіча, выдадзены ў Вільні ў 1597 годзе. Уяўляе сабой вершаванае суцяшэньне, адрасаванае дзядзьку паэта, наваградзкаму кашталяну Аляксандру Палубінскаму, з нагоды яго пажылога ўзросту.

Зьмест

Твор распачынаецца эпіграмай на герб Палубінскіх і вершаваным прысьвячэньнем князю. Вершаванае суцяшэньне падзяляецца на дзьве часткі:

Першая частка

У пачатку кнігі зьмешчана гравюра з выяваю нямоглага старца на мыліцах. Ад імя Старца і вядзецца аповед у першай частцы твора, якую аўтар называе «лямантам». Зь ляманту старца паўстае непрывабны малюнак гаротнага існаваньня чалавека на схіле ягоных дзён, ва ўладзе цяжкіх хваробаў і маркотных думак пра хуткую сьмерць. Герой наракае ня толькі на фізычныя, але і на маральныя пакуты з прычыны старасьці, жаліцца на адзіноту і на пагардлівыя адносіны да яго з боку грамадзтва. Выпрабаваньні і крыўды, якія выпалі на долю Старца, прыводзяць яго да расчараваньня ў сэнсе жыцьця, да пэсымістычнага погляду на чалавечае існаваньне як на паступовы працэс распаду і гніеньня арганізму. У разважаньнях старца чуюцца галасы філёзафаў-скептыкаў і сярэднявечных хрысьціянскіх аскетаў, якія апісваюць настроі чалавека на схіле ягоных дзён.

Другая частка

У другой частцы кнігі зьяўляецца Старац-аптыміст, які па просьба аўтара абараняе старасьць ад несправядлівых абвінавачваньняў і ўслаўляе яе прывабныя рысы. Сустрэча двух герояў паказана на гравюры ў пачатку другой частцы кнігі: Старац-аптыміст абапіраецца не на мыліцы, а толькі на кій, трымаецца бадзёра і ўпэўнена.

Спасылаючыся на ўласны жыцьцёвы досьвед, Старац з кіем разьбівае аргумэнты свайго апанэнта:

1) здароўе залежыць ня толькі ад узросту, бо неразумны чалавек падрывае яго сабе яшчэ ў маладосьці заганным ладам жыцьця;

2) павага да старых бацькоў у дзяцей не зьнікае, калі яна выхавана з маленства;

3) сівога чалавека людзі паважаюць за мудрасьць, яму належыць першае слова ў грамадзе;

4) доўгае жыцьцё дае магчымасьць пазбыцца грахоўных страсьцей і падрыхтавацца да сустрэчы з Богам.

Свае развагі Старац-аптыміст падмацоўвае выказваньнямі бібілейскіх прарокаў (Давіда, Саламона, Самуіла і інш.), а потым яшчэ сягае і да антычнай мудрасьці: да выказваньняў і прыкладаў з жыцьця Плятона, Салёна, Сафокла.

Канец

Пасьля пераканаўчых аргумэнтаў першаму Старцу-смутнаглядцу застаецца адно падзякаваць сябру за адкрыцьцё шматлікіх радасьцяў старасьці. Твор заканчваецца супольнай малітвай двух герояў да Бога.

Літаратура

• Кавалёў С. Шматмоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага эпохі Рэнесансу: манаграфія / Сяргей Кавалёў. — Мінск: Кнігазбор, 2010. — С. 310—311.
• Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Том 1. Даўняя літаратура XI — першай паловы XVIII стагоддзя. — Мінск. Беларуская навука. 2006. С. 630—632