Галіна права

Галіна права — элемэнт сыстэмы права, уяўлялы сабой сукупнасьць нормаў права, якія рэгулююць якасна аднастайную групу грамадзкіх адносін. Галіна характарызуецца своеасаблівасьцю прадмета і мэтаду прававога рэгуляваньня.

У сваю чаргу галіна права падпадзяляецца на асобныя ўзаемазлучаныя элемэнты, якія завуцца інстытутамі права.

Падставамі для дзяленьня права на галіны лічацца:

• прадмет прававога рэгуляваньня — аднастайная і аддзяляльная ад іншых група грамадзкіх адносін;
• мэтад прававога рэгуляваньня — сукупнасьць прыёмаў, спосабаў узьдзеяньня на грамадзкія адносіны.

У сыстэме права вылучаюць галіны матэрыяльнага і працэсуальнага права. Галіны матэрыяльнага права аказваюць непасрэднае ўзьдзеяньне на грамадзкія адносіны шляхам прамога, непасрэднага прававога рэгуляваньня. Аб'ектам матэрыяльнага права выступаюць маёмасныя, працоўныя, сямейныя і іншыя матэрыяльныя адносіны. Большасьць галін права ставіцца да катэгорыі матэрыяльнага:

• канстытуцыйнае (дзяржаўнае) права;
• адміністрацыйнае права;
• грамадзянскае права;
• працоўнае права;
• фінансавае права;
• крымінальнае права;
• экалягічнае права;
• зямельнае права;
• сямейнае права;
• права сацыяльнага забесьпячэньня і інш.

Працэсуальнае права рэгулюе парадак, працэдуру ажыцьцяўленьня правоў і абавязкаў бакоў. Яно рэгулюе адносіны, якія ўзьнікаюць падчас: расьсьледаваньняў злачынстваў, разгляды і дазволы крымінальных, грамадзянскіх, арбітражных справаў, а таксама справаў аб адміністрацыйных правапарушэньнях, і справаў, разгляданых у парадку канстытуцыйнага судаводзтва. Працэсуальнае права замацоўвае працэсуальныя формы, неабходныя для ажыцьцяўленьня і абароны матэрыяльнага права.

Да працэсуальных галін права адносяцца:

• грамадзянска-працэсуальнае права;
• крымінальнае працэсуальнае права
• арбітражны працэс

Працэсуальныя нормы існуюць практычна ў любой галіне, але не ўсе зь іх вылучаюцца ў самастойную галіну. Бліжэй усяго да вылучэньня - нормы адміністрацыйнага працэсу. Абедзьве сыстэмы галін цесна зьвязаныя, хоць працэсуальнае абслугоўвае матэрыяльнае права.

Нараўне з асноўнымі галінамі права ў сыстэме беларускага права нярэдка вылучаюць так званыя комплексныя галіны. Гэтыя галіны фармуюцца на стыку двух або некалькіх асноўных галін права, як правіла, яны складаюцца з некаторых асноўных галін права. Да іх ставяцца: прадпрымальніцкае права, камэрцыйнае, банкаўскае, транспартнае, аграрнае (або сельскагаспадарчае) права. У складзе найболей буйных галін права ёсьць падгаліны. У складзе грамадзянскага права вылучаецца жыльлёвае, аўтарскае, спадчыннае.

Сьпіс галін права

• Грамадзянскае права
• Канстытуцыйнае права
• Муніцыпальнае права
• Адміністрацыйнае права
• Крымінальнае права
• Грамадзянскае працэсуальнае права
• Крымінальна-працэсуальнае права (у вынятку з клясычнай канцэпцыі Ё. фон Бюлава аб працэсуальным праве як галіны, якая рэгулюе адносін з удзелам суду, у крымінальна-працэсуальным праве ўтрымоўваюцца нормы аб дасудовым крымінальным перасьледзе)

Не ўсімі навукоўцамі прызнаюцца ў якасьці самастойных галін:

• Сямейнае права
• Працоўнае права
• Зямельнае права
• Гаспадарчае права (вылучалася ў якасьці галіны ў савецкі пэрыяд; цяпер амаль не згадваецца ў навуковых працах)
• Прадпрымальніцкае права
• Камэрцыйнае права
• Фінансавае права
• Банкаўскае права
• Крымінальна-выканаўчае права
• Арбітражнае працэсуальнае права

і іншыя.

Міжнароднае права можна разглядаць як якасна іншую прававую сыстэму, якое непадобнае на ўнутрыдзяржаўнае права. У ім таксама вылучаюцца галіны, у той час як само гэта права лічыць галіной права няслушна.

Глядзіце таксама

• прававая сыстэма