Віктар Мартынаў

Віктар Уладзімеравіч Марты́наў (25 студзеня 1924, Адэса, Адэская акруга, Украінская ССР, СССР — 25 студзеня 2013, Менск, Беларусь) — беларускі мовазнаўца. Дасьледнік у галіне славістыкі, кампаратывістыкі, фармалізацыі сэмантыкі і лінгвістычных аспэктаў праблемы штучнага інтэлекту. Стваральнік Унівэрсальнага сэмантычнага коду (УСК).

Віктар Мартынаў
Дата нараджэньня	25 студзеня 1924(1924-01-25) або 1924
Месца нараджэньня	Адэса, УССР, СССР
Дата сьмерці	25 студзеня 2013(2013-01-25) або 2013
Месца сьмерці	Менск, Беларусь
Месца вучобы	Адэскі ўнівэрсытэт
Занятак	мовазнавец, прафэсар унівэрсытэту, навуковец
Навуковая сфэра	мовазнаўства
Месца працы	Адэскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя І. І. Мечнікава[d] Інстытут мовазнаўства Менскі дзяржаўны лінгвістычны ўнівэрсытэт
Навуковая ступень	доктар філялягічных навук (1969)
Узнагароды	Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Мартынаў (неадназначнасьць).

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў Адэсе (цяпер ва Ўкраіне) . Ва ўзросьце 18-ці гадоў пайшоў на фронт. Ваяваў у складзе 3-га Ўкраінскага фронту, камандаваў аддзяленьнем аўтаматчыкаў. Браў удзел у баёх у Малдове, Югаславіі, Аўстрыі, Румыніі, Баўгарыі і Вугоршчыне.

У 1948 року скончыў філялягічны факультэт Адэскага ўнівэрсытэту, у 1951 — асьпірантуру Львоўскага ўнівэрсытэту па спэцыяльнасьці славістыка. Абараніў кандыдацкую дысэртацыю па творчасьці польскага паэта Юльюша Славацкага ў 1951 р. У 1952—1960 быў загадчыкам катэдры замежных моваў Адэскага ўнівэрсытэту.

У 1960 пераехаў у Менск на працу ў Інстытуце мовазнаўства Акадэміі навук БССР, дзе з 1962 да 1990 рр. загадваў аддзелам агульнага і славянскага мовазнаўства. З 1992 року — прафэсар катэдры агульнага мовазнаўства Менскага лінгвістычнага ўнівэрсытэту і кіраўнік навукова-дасьледчага цэнтру «Сэмантыка».

Абараніў доктарскую дысэртацыю на тэму «Славяна-германскае лексычнае ўзаемадзеяньне найдаўнейшых часоў. Да праблемы прарадзімы славянаў». У 1971 стаў прафэсарам.

Аўтарм больш як 20 кнігаў і брашураў, больш за 200 артыкулаў. Пад ягоным кіраўніцтва абароненыя 17 кандыдацкіх дысэртацыяў і 4 доктарскія.

Навуковая дзейнасьць

Кампаратывістыка і славістыка

Дасьледаваньні навукоўцы ў галіне кампаратывістыкі і славістыкі прысьвечаныя пытаньням выяўленьня глётагенэзу і онтагенэзу славянаў, паходжаньня славянскай лексыкі, славяна-неславянскіх кантактаў, складаньня праславянскае мова ў лінгвакультурным аспэкце. У манаграфіях «Славяна-германскае лексычнае ўзаемадзеяньне найдаўнейшых часоў. Да праблемы прарадзімы славянаў» (1963), «Мова ў прасторы і часе. Да праблемы глётагенэзу славянаў» (1983) і шэрагу іншых працаў дасьледуецца прамова славянаў у стасунках з балцкімі, італійскімі, іранскімі, кельцкімі і германскімі мовамі, прапаноўваюцца мэтады прасторава-часавай стратыфікацыі носьбітаў моваў дагістарычных пэрыядаў паводле зьвестак параўнальна-гістарычнага мовазнаўства.

Беларусістыка

У сфэру навуковых інтарэсаў Віктара Мартынава таксама ўваходзілі этымалёгія і дыялекталёгія беларускай мовы, прымяненьне мэтадаў корпуснай лінгвістыкі ў вывучэньні беларускай мовы. З 1969 року ён быў рэдактарам і суаўтарам шматтомнага «Этымалягічнага слоўніку беларускай мовы» (тт. 1-7, 1978—1991). Матэрыялы трох кандыдацкіх дысэртацыяў па дыялектаой лексыкаграфіі, падрыхтаваных пад ягоным навуковым кіраўніцтвам, абагульненыя ў калектыўнай манаграфіі «Лексыка Палесься ў прасторы і часе» (1971). Два іншыя калектыву, узначаленыя В. Мартынавым, падрыхтавалі манаграфіі па сучаснай беларускай мове: «Марфемная дыстрыбуцыя ў беларускай мове. Дзеяслоў» (1967) і «Словаўтваральная сыстэма сучаснай беларускай мовы». Пад ягоным кіраваньнем была праведзеная праца па складаньні канкардансаў беларускай мовы: «Канкарданс беларускай мовы XIX ст.» і «Канкардансы беларускіх пісьменьнікаў. Канкарданс Кузьмы Чорнага» (ня выдадзены).

Фармалізацыя сэмантыкі і штучны інтэлект

Сынтэзаваўшы вынікі лінгвістычных дасьледаваньняў з дасягненьнямі сэміялёгіі, праксыялёгіі і тэорыі інфармацыі, навуковец прапанаваў спосаб «вылічэньня моўных сэнсаў». У манаграфіі «Кібэрнэтыка. Сэміётыка. Лінгвістыка» (1966) выкладзеныя падставы і пэрспэктывы дэдуктыўнай сэміялёгіі. Праца «Сэміялягічныя асновы інфарматыкі» (1974) зьмяшчае прататып унівэрсальнага сэмантычнага коду (УСК) як сродку зьняцьця няпэўназначнасьці натуральнай мовы. У манаграфіі «Ўнівэрсальны сэмантычны код» (1977) прадстаўленая першая вэрсія УСК, якую навуковец удасканальвае ў наступных працах: «Катэгорыі мовы. Сэміялягічны аспэкт» (1982), «Унівэрсальны сэмантычны код: УСК-3» (1984), «Universal Semantic Code. USC — 5» (1995), «Асновы сэмантычнага кадаваньня. Досьвед прадстаўленьня і пераўтварэньня ведаў» (2001) і інш.

Абраная бібліяграфія

Кампаратывістыка і славістыка

• К лингвистическому обоснованию гипотезы о Висло-Одерской прародине славян // Вопросы языкознания. 1961 № 3.
• До каква степен и по какъв начин може да се възстанови лексикалният фонд на праславянския език // Славянска филология. София, 1963. Т.1.
• Лингвистические методы обоснования гипотезы о Висло-Одерской прародине славян. Минск, 1963.
• Славяно-германское лексическое взаимодействие древнейшей поры. К проблеме прародины славян. Минск, 1963.
• Этногенез славян в свете новых лингвистических данных // Вопросы этнографии Белоруссии. Минск, 1964.
• О возможности италийско-славянских языковых контактов древнейшей поры // Проблемы диахронии в изучении романских языков. Минск, 1967.
• Славянская и индоевропейская аккомодация. Минск, 1968.
• Славянские этимологические версии // Русское и славянское языкознание. 1972.
• Праславянская и балто-славянская суффиксальная деривация имен // Минск, 1973.
• Семантические архаизмы на южнославянской языковой периферии // Ареальные исследования в языкознании и этнографии. Л., 1977.
• Балто-славяно-италийские изоглоссы. Минск, 1978.
• Балто-славяно-иранские языковые отношения и глоттогенез славян // Балто-славянские исследования, 1980. М. 1981.
• Балто-славянские этнические отношения по данным лингвистики // Проблемы этногенеза и этнической истории балтов. Вильнюс, 1981.
• Становление праславянского языка по данным славяно-иноязычных контактов. Минск, 1982.
• Балто-славянские этимологии // Acta Baltico-Slavica. 1983. XVI.
• Западнобалтийский субстрат праславянского языка // Балто-славянские этноязыковые отношения в историческом и ареальном плане. М., 1983.
• Язык в пространстве и времени. К проблеме глоттогенеза славян. М., 1983.
• Глоттогенез славян. Опыт верификации в компаративистике // Вопросы языкознания. 1985. № 6.
• Прусско-славянские эксклюзивные изолексы // Этимология, 1982. М., 1985.
• К реконструкции индоевропейского консонантизма // Славистика, индоевропейская ностратика. М., 1991.
• Этнагенез славян. Мова і міф. Мінск, 1993.
• Славянизмы в древнеанглийском — славяно-германские языковые параллели. Минск, 1996.
• Этимология и скрытая двухкомпонентность слова // Studia Etymologiczne. Praha, 2002. Brunensia 1.
• Кельто-славянские этноязыковые контакты // Мовазнаўства. Літаратура. Культаралогія. Фалькларыстыка: даклады беларускай дэлегацыі на XIII Міжнародным з’ездзе славістаў, Любляна, 2003 / НАН Беларусі камітэт славістаў. Мінск, 2003.

Беларусістыка

• Проблемы славянского этногенеза и лингвогеографические изучения Припятского Полесья // Проблемы лингво- и этногеографии ареальной диалектологии. М., 1964.
• Лингвогеография Припятского Полесья и этногенез славян // Древности Белоруссии. Минск, 1966.
• Марфемная дыстрыбуцыя ў беларускай мове. Дзеяслоў. Мінск, 1967. Сааўт. П. П. Шуба, М. І. Ярмош.
• З беларускіх этымалогій II // Беларуская лексікалогія і этымалогія. Мінск, 1969.
• З беларускіх этымалогій III // Праблемы беларускай філалогіі. Мінск, 1968.
• Лексіка Палесся ў прасторы і часе. Мінск, 1971. Суаўтары Г. Ф. Вештарт, Л. Т. Выгонная, І.І. Лучыц-Федарэц.
• З беларускіх этымалогій // Беларускае і славянскае мовазнаўства. Мінск, 1972.
• Элементы белорусско-русского сопоставительного словообразования // Проблемы обучения русскому языку в условиях близкородственного билингвизма. Минск, 1975.
• Проблема интерпретации белорусско-болгарских изолекс // Бюлетин за съпоставительно изследване на българския език с друзи езици. 1976.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 1. Мінск, 1978. Суаўтары А. Е. Супрун, Р. В. Кравчук.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 3. Мінск, 1985. Суаўтары Р. В. Кравчук, А. Е. Супрун, Н. В. Ивашина.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 4. Мінск, 1987. Суаўтары В. Д. Лобко, И. И. Лучиц-Федорец, Р. В. Кравчук.
• Беларуская мова сярод іншых славянскіх і неславянскіх моў // Роднае слова. 1993. № 1-2.
• Этнічны склад насельніцтва старажытнага Палесся — Загароддзе, 1999. № 1.

Фармалізацыя сэмантыкі і штучны інтэлект

• Кибернетика. Семиотика. Лингвистика. Минск, 1966.
• Дедуктивная семиотика и типологическая лингвистика // Проблемы языкознания. М., 1967.
• Семиологические основы информатики. Минск, 1974.
• Универсальный семантический код науки и дедуктивная семиотика // Вычислительная лингвистика. М., 1976.
• Универсальный семантический код. Минск, 1977.
• Semantic and Phrase Models // XII Internationaler Linguisten-kongres. Kurzlasunger, Wien, 1977.
• Алгоритмы принятия решения в системе УСК // Программно-информационное обеспечение систем искусственного интеллекта. М., 1978.
• Логика принятия решений в системе УСК // Семиотические модели при управлении большими системами. М., 1979.
• Об основных принципах семантической классификации номинативных единиц // Материалы V Всесоюз. Симпозиума по кибернетике. Тбилиси, 1979.

Соавторы П. П. Шуба, М. И. Ярмош.

• УСК как язык представления знаний в автоматизированных системах // Семантика естественных и искусственных языков в специализированных системах. М., 1979.
• Человеко-машинные методы решения задач в системе УСК // Вопросы кибернетики. 1979. № 60.
• УСК как решатель задач // Семантический код в линейном и нелинейном представлении. Минск, 1980.
• УСК — язык представления знаний и эвристического поиска. М., 1980.
• Категории языка. Семиологический аспект. М., 1982.
• Презумпции и функциональный синтаксис // Вопросы функциональной грамматики. М., 1982.
• Об использовании аппарата УСК-3 при формировании алгоритма решения интеллектуальных задач // Семиотические аспекты формализации интеллектуальной деятельности. М., 1983.
• Универсальный семантический код: УСК-3. Минск, 1984.
• USC-3: New Variant of the Knowledge Representing and Calculating Language // Proceedings of the IFAC Symposium «Artificial Intelligence», Oxford — New-York, 1984.
• Функциональная грамматика и категории языка // Проблемы функциональной грамматики. М., 1985.
• Конкордансы нового типа. Проблемы и перспективы // Сочетание лингвистической и внелингвистической информации в автоматическом словаре. Ереван, 1987.
• Семантическое кодирование для представления и преобразования знаний // Советская ассоциация искусственного интеллекта — САИИ. М., 1992.
• Knowledge bases construction of systems for solving intellectual problems // Управляющие системы и машины. 1992 № 5/6. Соавторы И. М. Бойко, А. П. Гуминский.
• Universal Semantic Code. USC — 5. Minsk, 1995.
• USC Calculus of Key Words and Key Ideas. Invention Machine Proged. Cambridge, 1996.
• Принципы объективной семантической классификации // Реализационный аспект функционирования языка. Минск, 1996.
• Основы семантического кодирования. Опыт представления и преобразования знаний. Минск, 2001. ISBN 985-6614-53-8
• Китайская семантика в системе исчисления примитивов // Пути Поднебесной. Минск, 2006. Ч. 1. 295 с. ISBN 978-985-485-618-6
• Основы семантического кодирования. Язык и метаязык. Перспективы информатики // В центре сознания человека. Минск, 2009. 272 с. ISBN 978-985-518-132-4

Прэміі і ўзнагароды

Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені.

У 1989 занесены ў «Кнігу пашаны» ЗША. У 1990 атрымаў званьне Заслужанага дзеяча навукі БССР. У 1993 року Міжнародны біяграфічны цэнтар у Кембрыджы ацаніў унёсак В. У. Мартынава ў навуку як «Дасягненьне ХХ стагодзьдзя» і назваў яго «чалавекам стагодзьдзя».