Вызвалены Прамэтэй (Шэлі)

«Вызвалены Прамэтэй» (па-ангельску: Prometheus Unbound) — чатырохактавая п’еса Пэрсі Біш Шэлі, упершыню апублікаваная ў 1820 годзе. За аснову сюжэта ўзяты старажытнагрэцкі міт пра Прамэтэя і ягоныя пакуты ад рук Зэўса. Шэлі натхніўся трагедыяй Эсхіла «Прыкаваны Прамэмтэй», зьмяніўшы канцоўку твора згодна з рамантычным духам аптымізму і свабодалюбства: Зэўса скідваюць са стальца Алімпа, што дазваляе Прамэтэю вызваліцца.

Ёзэф Сэвэрн, Пасьмяротны партрэт Шэлі падчас напісаньня «Вызваленага Прамэтэя» (1845)

П’еса Шэлі зьяўляецца ўзорам несцэнічнае драмы. Аўтар мэтанакіравана ствараў гэтую п’есу не для пастаноўкі ў тэатры. Згодны з традыцыяй рамантычнае паэзіі, Шэлі пісаў для ўяўленьня, мерачыся стварыць сцэнічныя падзеі ва ўяўленьні сваіх чытачоў.

Перадгісторыя рэдагаваць

Мэры Шэлі ў лісьце да свайго мужа ад 5 верасьня 1818 году была першай, хто апісаў п’есу «Вызвалены Прамэтэй»[1]. 22 верасьня 1818 году Пэрсі Біш Шэлі, знаходзячыся ў Падуі, напісаў Мэры ліст, у якім прасіў адаслаць яму «аркушы «Вызваленага Праметэя», якія ты знойдзеш пранумараванымі ад аднаго да дваццаці шасьці на стале ў павільёне»[2]. Маюцца яшчэ іншыя сведчаньні наконт таго, калі Шэлі падчас свайго пражываньня ў Італіі[3] пачаў пісаць «Вызваленага Прамэтэя», але ўпершыню Шэлі згадвае свае посьпехі ў лісьце да Томаса Пікока ад 8 кастрычніка 1818 году: «Я пачаў пісаць — і сапраўды, толькі што скончыў першую дзею лірычнай і клясычнай драмы, якая будзе называцца «Вызвалены Прамэтэй»[4].

Пасьля 24 верасьня 1818 году, калі памерла яго дачка Клара Эвэлін Шэлі, паэт прыпыніў працу над п’есай. Пасьля яе сьмерці Шэлі пачаў падарожнічаць уздоўж Італіі і да 24 студзеня 1819 году не вяртаўся да працы над драмай[3]. У красавіку гэтага году большая частка п’есы была скончаная. 6 красавіка 1819 году Шэлі пісаў Пікоку: «Мой Вызвалены Прамэтэй ужо амаль скончаны і цягам аднаго ці двух месяцаў я адашлю яго»[5]. Аб сканчэньні п’есы Шэлі пісаў таксама і Лі Ханту. Тым ня менш, п’еса яшчэ не публікавалася; Шэлі зацягнуў з рэдагаваньнем паэмы з-за чарговай сьмерці: 7 чэрвеня 1819 году загінуў яго сын Ўільям Шэлі[3].

6 верасьня 1819 году Шэлі пісаў Чарлзу і Джэймсу Оліэру: «Мой Прамэтэй, які я доўга ня мог скончыць, зараз перапісваецца і хутка будзе накіраваны табе на публікацыю»[6]. Публікацыя п'есы зацягнулася з-за Джона Гізбарна, якому Шэлі даверыў перавезьці рукапіс у Англію, але Джон адклаў сваю паездку. Рукапіс «Вызваленага Прамэтэя» быў адасланы ў Англію не раней за сьнежань 1819 году[7]. Аднак чацьвёртая дзея п'есы была яшчэ ня скончаная, і 23 сьнежня 1819 году Шэлі напісаў Гізбарну: «Я толькі што скончыў дадатковую дзею да «Вызваленага Прамэтэя», якую Мэры зараз перапісвае і якая будзе высланая табе на агляд, да таго як я адашлю яе кніжнаму прадаўцу»[8].

Падчас пражываньня ў Італіі Шэлі пачаў турбавацца наконт ходу справаў з публікацыяй «Вызваленага Прамэтэя». У сакавіку-красавіку ён напісаў шмат лістоў да Чарлза Оліэра, у якіх пытаў пра посьпехі п’есы і пра тое, ці акуратна быў напісаны тэкст, бо ён ня меў магчымасьці праверыць чарнавікі ўласнаручна. Пэрсі і Мэры абое прагнулі публікацыі кнігі і таму пыталі пра яе выпуск у жонкі Гізбарна, Томаса Мэдвіна і Джона Кітса на працягу ўсяго ліпеня 1820. Да канца жніўня яны атрымалі вестку пра тое, што кніга была апублікаваная. Ім карцела пачытаць апублікаваную вэрсію, якую яны адшукалі да лістапада 1820[9].

Пасьля выпуску першай копіі 10 лістапада 1820 году Шэлі пісаў Оліэру: «М. Гізбарн адаслаў мне копію «Прамэтэя», якая, несумненна, надрукаваная найпрыгажэйшым чынам, але вельмі шкода, што памылкі падчас друку настолькі шматлікія і ва ўсіх адносінах настолькі пагубныя для адчуваньня асаблівасьцей паэзіі, што, я баюся, нават з гэтай нязручнасьцю, зусім нямногія зразумеюць ці ўпадабаюць яе»[10]. Адрэдагаванае выданьне было высланае 20 студзеня 1821 году разам зь лістом Шэлі, дзе ён прыводзіць «сьпіс памылак друку Прамэтэя, які я павінен быў выслаць нашмат раней - вялізны сьпіс, як сам пабачыш»[11]. Шэлі не забыў абмылак друку і нават пазьней крытыкаваў Чарлза Оліэра, калі Шэлі адсылаў на публікацыю Адоніса[12].

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Zillman, Lawrence. Shelley’s Prometheus Unbound. Seattle: University of Washington Press, 1959. С. 3  (анг.)
  2. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 9. С. 332  (анг.)
  3. ^ а б в Zillman, Lawrence. Shelley’s Prometheus Unbound. Seattle: University of Washington Press, 1959. С. 4  (анг.)
  4. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 9. С. 336  (анг.)
  5. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 10 С. 48  (анг.)
  6. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 10 С. 79  (анг.)
  7. ^ Zillman, Lawrence. Shelley’s Prometheus Unbound. Seattle: University of Washington Press, 1959. С. 5  (анг.)
  8. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 10 С. 136  (анг.)
  9. ^ Zillman, Lawrence. Shelley’s Prometheus Unbound. Seattle: University of Washington Press, 1959. С. 6—7  (анг.)
  10. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 10. С. 219  (анг.)
  11. ^ Shelley, Percy. Complete works Julian Edition. ed. Roger Ingpen and Walter Peck. London: Benn, 1930. Т. 10. С. 232  (анг.)
  12. ^ Zillman, Lawrence. Shelley’s Prometheus Unbound. Seattle: University of Washington Press, 1959. С. 8  (анг.)

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць