Будучы час

Бу́дучы час, футурум — граматычная форма дзеяслова, якая апісвае падзею альбо дзеяньне, якое яшчэ не адбылося, але адбудзецца ў будучыні.

У беларускай мове выкарыстоўваюцца чатыры формы будучага часу: простая форма, складаная форма, працяглы будучы час і прадбудучы час^[1].

Ангельская мова

У ангельскай мове для фармаваньня будучага часу існуюць чатыры аспэктныя формы дзеяслова: Future Simple, Future Continuous, Future Perfect, Future Perfect Continuous^[2]. Для фармаваньня будучага часу таксама выкарыстоўваюцца «The going-to future»^[3], Present Simple і Present Continuous^[4].

Future Simple

Future Simple фармуецца з дапамогай канструкцыі will + v і выкарыстоўваецца, калі ў сказе апісваецца:

Адзіночнае дзеяньне ў будучыні.
Дзеяньне, якое займацьме пэўны пэрыяд ў будучыні.
Пасьлядоўнасьць дзеяньняў у будучыні.
Дзеяньні, якія паўтараюцца ў будучыні.
Меркаваньні (здагадкі) / мысьлі наконт будучыні.
Рашэньне, якое прымаецца ў момант гутаркі.
Абяцаньні, прапановы, пагрозы, просьбы.

Future Continuous

Future Continuous фармуецца з дапамогай канструкцыі will + be + ving і выкарыстоўваецца, калі ў сказе апісваецца:

Дзеяньне, якое будзе адбывацца ў пэўны момант у будучыні.
Дзеяньне, якое, паводле кагосьці, абавязкова зьдзейсьніцца ў будучыні.
Ветлівае пытаньне аб плянах суразмоўцы.

Future Perfect

Future Perfect фармуецца з дапамогай канструкцыі will + have + ved / v3 і выкарыстоўваецца, калі ў сказе апісваецца:

Дзеяньне ў будучыні, якое скончыцца да пэўнага моманту ў будучыні.
Мінулае меркаванае дзеяньне.

Future Perfect Continuous

Future Perfect Continuous фармуецца з дапамогай канструкцыі will + have / has + been + ving і выкарыстоўваецца, калі ў сказе апісваецца:

Працяглае дзеяньне ў будучыні, якое пачнецца раней іншага будучага моманту / дзеяньня й будзе працягвацца ў гэты момант.

Be going to

Канструкцыя be going to выкарыстоўваецца, калі ў сказе апісваецца:

Будучы намер, амбіцыі, пляны.
Будучыя дзеяньні, аб якіх прынятае рашэньне, але яны не арґанізаваны.
Прагноз на аснове чагосьці.

Беларуская мова

У беларускай мове ёсьць дзьве формы будучага часу: простая (пэрфэкт) і складаная (імпэрфэкт). Таксама выкарыстоўваецца працяглы будучы і прадбудучы час.

Табліца формаў будучага часу ў беларускай мове:

	Простая форма (Пэрфэкт)	Складаная форма (Імпэрфэкт)	Працяглы будучы час^[1]^[5]	Прадбудучы час^[6]
Фармаваньне	даданьне прыстаўкі да дзеяслова ў цяперашнім часе	«быць» у патрэбнай форме + інфінітыў	інфінітыў + канчатак	будучы час «быць» + дзеепрыслоўе закончанага трываньня
Выкарыстаньне	звычайна для дзеясловаў закончанага трываньня^[1]	звычайна для дзеясловаў незакончанага трываньня^[1]	звычайна для дзеясловаў незакончанага трываньня	дзеяньне, якое зробіцца перад іншым дзеяньнем

Простая і складаная формы будучага часу

Форма дзеясловаў будучага часу рэалізуецца:

сынтэтычнымі сродкамі (простая форма);
аналітычнымі (складаная форма).

Усе формы будучага часу й форма працяглага будучага часу паказваюць на намер зьдзейсьніць нейкае дзеяньне ў будучыні.

Спражэньне простай і складанай формаў будучага часу^[7]
	Простая форма	Складаная форма
я ты ён мы вы яны	пагляджу паглядзіш паглядзіць паглядзім пагледзіцё (-е) паглядзяць	буду глядзець будзеш глядзець будзе глядзець будзем глядзець будзеце глядзець будуць глядзець

Працяглы будучы час

Ужываецца ў паўднёвых беларускіх гаворках. Гэтая форма будучага часу паходзіць з старой формы першага будучага складанага часу: асабовай формы й дапаможнага дзеяслова іму^[5].

Спражэньне працяглага будучага часу^[1]
	Форма
я ты ён мы вы яны	рабіцьму рабіцьмеш рабіцьме рабіцьмем рабіцьмеце рабіцьмуць

Працяглы будучы час знаходзіць адлюстраваньне ў мастацкай літаратуры:

«А мы то як жа бяз вас жыцьмем» — уздыхае маці.

— Сач.

Прадбудучы час

Прадбудучы час у беларускай мове апісаў Браніслаў Тарашкевіч у сваей «Граматыцы для школ»^[6]:

…Здараецца час прадбудучы: я буду пайшоўшы, буду ўстаўшы і г. д. (перш чымся што другое зробіцца).

— Браніслаў Тарашкевіч, «Граматыка для школ»

Прыклады прадбудучага часу:

	Форма
я ты ён яна яно мы вы яны	буду прыйшоўшы будзеш прыйшоўшы будзе прыйшоўшы будзе прыйшоўшая будзе прыйшоўшае будзем прыйшоўшымі будзеце прыйшоўшымі будуць прыйшоўшыя

Гішпанская мова

У гішпанскай мове для фармаваньня будучага часу выкарыстоўваюцца Futuro de indicativo і Futuro perfecto de indicativo.

Futuro de indicativo

Утвараецца шляхам даданьня да інфінітыва цалкам ударных канчаткаў пры спражэньні дзеяслова haber^[8]:

	Форма	Канчатак
я ты ён / яна мы вы яны	yo tú él / ella nosotros / as vosotros / as ellos / as	-é -ás -á -emos -eis -án

Futuro perfecto de indicativo

Выкарыстоўваецца для ўказаньня на тое, што дзеяньне будзе скончана або зроблена да пэўнага моманту ў будучыні, або ў прапановах з двума неадначасовымі будучымі дзеяньнямі, каб паказаць, якое зь іх адбудзецца раней. Утвараецца спражэньнем няправільнага дзеяслова haber у будучым часе (habré, habrás, habrá, habremos, habreis, habrán) і кароткім -ado / -ido.

Таксама аб дзеяньнях будучыні можна казаць у цяперашнім часе, паказваючы, калі дзеяньне адбудзецца.

Нямецкая мова

У нямецкай мове для фармаваньня будучага часу выкарыстоўваюцца Futur I і Futur II, Präsens.

Futur I

Формула: werden + infinitiv i. Як час Futur I мае наступныя функцыі ўжываньня^[9]^[10]:

Перадача дзеяньня ў будучыні: Ich werde morgen früher aufstehen — Заўтра я ўстану раней;
Пры адносным ужываньні выраз адначасовасьці дзеяньняў: «Wenn ich werde trinken wollen», sagte Klaus, «wirst du mir den Krug geben» — «Калі я захачу піць», сказаў Кляўс, «ты падасі мне кружку».
У пэўным сэнсе Futur I можа выступаць у якасьці Imperativ (такое ўжываньне, характэрнае для многіх эўрапейскіх моваў, суправаджаецца адпаведнай загаднай інтанацыяй): Du wirst um jeden Preis kommen! — Ты прыйдзеш любой цаной!

У нямецкай мове першы будучы час часта падмяняецца на Präsens. Гэта зьвязана з адноснай прастатой канструкцыі, а таксама яе зразумеласьцю для носьбітаў мовы. Так, выраз ich komme, які варта разумець як «я іду» ў цяперашнім часе, у кантэксьце прамовы можа разумецца як «я прыйду». Паўплываць на сэмантыку ў стане, напрыклад, прыслоўі: Ich komme bald — Я хутка прыйду.

Futur II

Futur II складаецца з сэнсавага й дапаможнага дзеясловаў. Формула: werden + infinitiv ii. Гэта зьвязвае яго з Futur I, у якім сэнсавы дзеяслоў стаіць у форме першага інфінітыва. У актыўным закладзе двух ладаў — Indikativ і Konjunktiv — выкарыстоўваюцца адпаведна дапаможны дзеяслоў у формах Präsens і Präsens Konjunktiv^[9]^[10]:

Ich werde alles getan haben — Я ўсё зраблю (усё будзе зроблена).
Nächsten Sommer werde ich meinen Führerschein gemacht haben — У наступнае лета я ўжо зраблю сабе правы кіроўцы.

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д Мова Нанова № 4. Будучы час дзеяслова. Мова Нанова. Праверана 24 лістапада 2023 г.
^ What Is the Future Tense? (анг.). Grammar Monster. Праверана 24 лістапада 2023 г.
^ Fleischman, Suzanne. The Future in Thought and Language. — Cambridge Univ. Press, 1982. (анг.)
^ Talking about the future (анг.). British council — LearnEnglish. Праверана 24 лістапада 2023 г.
^ ^а ^б «Па-беларуску без памылак»: катэгорыя часу дзеяслова. Polskieradio (26 красавіка 2020). Праверана 24 лістапада 2023 г.
^ ^а ^б Б. Тарашкевіч Беларуская граматыка для школ. — Вільня: «Беларускае выдавецкае таварыства», 1931.
^ Сяржук Аляксандраў, Галіна Мыцык. Часы дзеясловаў. // Лад мовы. «Гавары са мной па-беларуску». Базавы курс беларускае мовы. Праверана 24 лістапада 2023 г.
^ El futuro simple de indicativo. Lingolia Español. Праверана 24 лістапада 2023 г.
^ ^а ^б Михаленко А. О. Deutsche Sprache // Морфология. — Железногорск: 2010. (рас.)
^ ^а ^б Мышковая И. Б. Времена немецкого глагола. — СПб.: 2007. — 96 с. — ISBN 978-5-91281-007-7 (рас.)

[mova-1] а ^б ^в ^г ^д Мова Нанова № 4. Будучы час дзеяслова. Мова Нанова. Праверана 24 лістапада 2023 г.

[2] What Is the Future Tense? (анг.). Grammar Monster. Праверана 24 лістапада 2023 г.

[3] Fleischman, Suzanne. The Future in Thought and Language. — Cambridge Univ. Press, 1982. (анг.)

[4] Talking about the future (анг.). British council — LearnEnglish. Праверана 24 лістапада 2023 г.

[pl-5] а ^б «Па-беларуску без памылак»: катэгорыя часу дзеяслова. Polskieradio (26 красавіка 2020). Праверана 24 лістапада 2023 г.

[B.T.-6] а ^б Б. Тарашкевіч Беларуская граматыка для школ. — Вільня: «Беларускае выдавецкае таварыства», 1931.

[7] Сяржук Аляксандраў, Галіна Мыцык. Часы дзеясловаў. // Лад мовы. «Гавары са мной па-беларуску». Базавы курс беларускае мовы. Праверана 24 лістапада 2023 г.

[8] El futuro simple de indicativo. Lingolia Español. Праверана 24 лістапада 2023 г.

[IB1-9] а ^б Михаленко А. О. Deutsche Sprache // Морфология. — Железногорск: 2010. (рас.)

[IB2-10] а ^б Мышковая И. Б. Времена немецкого глагола. — СПб.: 2007. — 96 с. — ISBN 978-5-91281-007-7 (рас.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]