Абруч з П’етраасы

Абруч з П’етраасы — залаты абруч ў выглядзе шыйнай грыўні, знойдзены ў кургане каля П’етраасы (цяпер П’етраасэле), жудзец Бузэў, паўднёвая Румынія (былая Валахія), у 1837 годзе. Яно было часткай вялікага залатога скарбу, датаванага 250—400 гадамі нашай эры. Сам абруч, як часьцей за ўсё лічыцца, мае рымска-міжземнаморскае паходжаньне, на ім ёсьць надпіс на гоцкай мове (рунічны альфабэт «старэйшы Футарк»).

{{{назва}}}, {{{год}}}

{{{месцазнаходжаньне}}}

Абруч з П’етраасы (малюнак Генры Трэнка, 1875).

Абруч з надпісам застаецца прадметам сур'ёзнай навуковай зацікаўленасьці, існуе шэраг тэорый наконт яго паходжаньня, прычыны і датаваньня. Надпіс, пашкоджаны неўзабаве пасьля знаходкі, не можа быць прачытаны з упэўненасьцю, таму робяцца розныя спробы яго рэканструкцыі і інтэрпрэтацыі. Дзякуючы сучасным тэхналёгіям зьявілася магчымасьць аднавіць пашкоджаную частку з дапамогай знойдзеных некалі згубленых фотаздымкам абручу ў яго першапачатковым стане. Абруч з надпісам можа дапамагчы зразумець больш дакладна дахрысьціянскую паганскую рэлігію готаў.

Гісторыя

Паходжаньне

Асноўны артыкул: П’етраасельскі скарб

Плякат з выявай скарбу з П’етраасы, часткай якога зьяўляецца абруч

Арыгінальны скарб, знойдзены ў вялікім кургане, вядомым як гара Істрыца каля П’етрааселе ў Румыніі, складаўся з 22 частак, сярод якіх былі мноства залатых пасудзін, талерак і кубкаў, а таксама ювэлірныя вырабы, у тым ліку два абручы з надпісамі. Калі скарб толькі выявілі, рэчы былі склеены ў адну незразумелую чорную масу, што прывяло да высноў, што скарб, да таго, як яго закапалі, мог быць пакрыты нейкім арганічным матэрыялам (напрыклад тканінай ці скурай) Агульная вага знаходкі была каля 20 кг.

Дзесяць рэчаў, сярод якіх адзін абруч з надпісам, былі скрадзены неўзабаве пасьля знаходкі скарбу. А калі скрадзеныя рэчы знайшлі, было высьветлілася, што абруч быў разрэзана прынамсі на чатыры часткі ювэлірам з Бухарэсту, пры гэтым адзін з сымбаляў надпісу быў значна пашкоджаны. На шчасьце, да гэтага Лёнданскае Арундэльскае таварыства зрабіла падрабязныя малюнкі, гіпсавую копію і фотаздымак абруча, і страчаны сымбаль магчыма было аднавіць з адноснай пэўнасьцю.

Чаму схавалі скарб

Як і ў большасьці знаходак гэтага тыпу, застаецца незразумелым, чаму рэчы былі зьмешчаны ў курган, адносна гэтага маюцца некалькі вэрсій. Тэйлар сьцьвярджае, што курган, у якім знаходзіліся гэтыя рэчы, верагодна, знаходзіліся на месцы паганскага храму, і на падставе аналізу знойдзенага надпісу, можна меркаваць, што яны былі часткай ватыўнага скарбу. Праўда гэтая тэорыя ў значнай ступені ігнаруецца больш позьнімі дасьледаваньнямі. У прыватнасьці Лаенга (1997) адзначае, што ўсе астатнія рэчы ў скарбе мелі «пэўны рытуальны характар». Асаблівая ўвага зьвяртаецца на фіялу, упрыгожаную выявамі (хутчэй за ўсё нямецкіх) багоў.

Прыхільнікі тэорыі аб асабістым скарбе Атанарыха мяркуюць, што золата было закапана, каб схаваць яго ад гунаў, якія перамаглі гоцкае племя грэйтрунгаў на поўначы ад Чорнага мора і пачалі рухацца ў бок Дакіі каля 375 года. Але застаецца незразумелым, чаму золата так і засталося закапаным, бо дамова Атанарыха з Феадосіям I (380) дазволіла яму і яго супляменьнікам знаходзіцца пад абаронай Рымскай дзяржавы да яго сьмерці ў 381 годзе. Іншыя дасьледчыкі меркавалі, што скарб належаў валадару остготаў. Русу (1984) ідэнтыфікаваў Гайну, гоцкага палкаводца рымскай арміі, які быў забіты гунамі каля 400 года, як уладальніка скарбу. Хаця гэтая вэрсія можа патлумачыць, чаму скарб застаўся закапаным, яна не можа даць адказ на пытаньне, чаму такі прыкметны кальцападобны курган быў абраны ў якасьці месца, дзе быў схаваны такі вялікі і каштоўны скарб.

Датыроўка

Былі прапанаваны розныя вэрсіі пра час захаваньня скарбу, якія шмат у чым засноўваюцца на паходжаньні рэчаў, манеры пахаваньня і надпісе на абручу. Тэйлар гаворыць аб дыяпазоне ад 210 да 250 году. У больш позьніх дасьледаваньнях навукоўцы называюць больш позьнія тэрміны: прыхільнікі тэорыі Атанарыха казалі пра пачатак 4-га стагодзьдзя, а дасьледчыкі Канстантынэску і Тамэску лічаць, што гэта пачатак 5 стагодзьдзя.

Рэканструкцыя надпісу

Рэканструкцыя рунічнага надпісу з абруча.

На залатым абручу маецца рунічны надпіс («старэйшы Футарк»), пры гэтым 7-ы сымбаль (верагодна ᛟ /o/) быў збольшага зьнішчаны, калі абруч парэзалі выкрадальнікі. Пашкоджаная руна выклікала шэраг навуковых дыскусій, падчас якіх яе прызнавалі як ᛃ /j/ (Reichert 1993, Nedoma 1993) ці, магчыма, ᛋ /s/ (Looijenga 1997). Калі прыняць да ўвагі здымак Арундэльскага таварыства, дык надпіс першапачаткова быў такі:

gutaniowi hailag

ᚷᚢᛏᚨᚾᛁᛟᚹᛁ ᚺᚨᛁᛚᚨᚷ

Сэнс надпісу

Ня гледзячы на адсутнасьць кансэнсусу адносна дакладнай расшыфроўкі надпісу, навукоўцы, згодныя з тым, што яго мова — нейкая форма готыкі, і што яна была зроблена ў рэлігійных мэтах. Тэйлар інтэрпрэтуе надпіс як відавочна паганскі па сваім характары і які сьведчыць аб існаваньні храму, для якога абруч быў Воціўным скарбам. Ён называў дату закладаньня скарбу (210—250) сыходзячы з таго факту, што пераход да хрысьціянства готаў ўздоўж Дунаю, як лічыцца, быў практычна завершаны на працягу некалькіх пакаленьняў пасьля таго, як яны перасяліліся сюды ў 238 годзе.

МакЛеад і Міес (2006) лічаць, што абруч мог уяўляць сабою «храмавы абруч» ці «сьвяты прысяжны абруч», існаваньне якіх у паганскія часы зафіксавана ў старажытнаскандынаўскай літаратуры і знаходзіць пацьверджаньне ў археалёгіі. Акрамя таго, як яны мяркуюць, надпіс мог служыць доказам існаваньня пакланеньня "маці-багіням» сярод готаў, што паўтарае добра задакумэнтаванае пакланеньне «маці-багіням» у іншых рэгіёнах на нямецкім поўначы. Маклеад і Міес таксама мяркуюць, што з'яўленьне абодвух агульнанямецкіх тэрмінаў, якія пазначаюць «сьвятасьць» (wīh і hailag), можа дапамагчы растлумачыць адрозьненьне паміж дзьвюма паняцьцямі на гоцкай мове. Яны мяркуюць, што абруч лічыўся сьвятым не толькі з-за яго сувязі з адным ці некалькімі божаствамі, але таксама і сам па сабе.

Літаратура

•  Antonsen, Elmer H. Runes and Germanic Linguistics. — Mouton de Gruyter, 2002. — ISBN 3-11-017462-6
•  Avram, Alexandru (Ed.) Goldhelm, Schwert und Silberschätze: Reichtümer aus 6000 Jahren rumänischer Vergangenheit. — Frankfurt am Main: Sonderausstellung Schirn Kunsthalle, 1994.
•  Cojocaru, V. 3 // Nuclear Analyses of the Pietroasa Gold Hoard. — Т. 240. — P. 897–908.. PDF
•  Constantinescu, B. 2 // Micro-PIXE Study of Gold Archaeological Objects. — Т. 257. — P. 375–383.. PDF; Summary
•  Diculescu, Constantin Die Wandalen und die Goten in Ungarn und Rumänien. — Leipzig: Mannus-Bibliothek, 34, 1923.
•  Düwel, Klaus Runenkunde. — Stuttgart: J.B. Metzler, 2001. — ISBN 3-476-13072-X
•  Giurescu, Constantine History of the Romanians. — Bucharest: Romanian Academy Publishing House, 1976..
•  Green, Dennis H. Language and History in the Early Germanic World. — Cambridge University Press, 2000. — ISBN 0-521-79423-4
•  Heizmann, Wilhelm Runica-Germanica-Mediaevalia (Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde). — Berlin, New York: 2003. — P. 595–646.
•  Johnsen, Ingrid Sanness Omkring tolkning av runeinnskriften på gullringen fra Pietroassa. — Oslo: Magerøy, Hallvard, KjellVenås, 1971. — P. 172–186.
•  Krause, Wolfgang Die Runeninschriften im älteren Füthark. — Göttingen: 1966.
•  Krogmann, Willy Die Kultur der alten Germanen: Teil I: Die materiellen Voraussetzungen. — Wiesbaden: 1978.
•  Looijenga, Tineke Runes around the North Sea and on the Continent AD 150-700: Texts and Contexts. — University of Groningen, 1997.
•  MacLeod, Mindy Runic Amulets and Magic Objects. — Boydell Press, 2006. — ISBN 1-84383-205-4
•  Massmann, H.F. Der Bukarester Runenring. — 1857 Т. 2. — P. 209–213.
•  Mees, Bernard Runo Gothica: The Runes and the Origins of Wulfila's Script. — 2004 Т. 3. — P. 55–79.
•  Nedoma, Robert Abbildungen und Nachbildungen des unbeschädigten Runenrings von Pietroassa. — 1993 Т. 35. — P. 226–234.
•  Nordgren, Ingemar The Well Spring of the Goths: About the Gothic Peoples in the Nordic Countries and on the Continent. — iUniverse, 2004. — ISBN 0-595-33648-5
•  North, Richard Heathen Gods in Old English Literature. — Cambridge University Press, 1997. — ISBN 0-521-55183-8
•  Odobescu, Alexandru Le tresor de Petrossa: Etude sur l’orfevrerie antique. — Paris-Leipzig: J. Rotschild, 1889.
•  Reichert, Hermann GUTANI? WI HAILAG. — 1993 Т. 35. — P. 235–247.
•  Rusu, M. Tezaurul De La Pietroasele Şi Contextul Istoric Contemporan. — 1984 Т. 7. — P. 207–229..
•  Schmauder, Michael The ‘Gold Hoards’ of the Early Migration Period. — Brill Academic Publishers. — P. 81–107. — ISBN 978-90-04-11862-1
•  Steiner-Welz, Sonja Runenkunde: Die Welt der Germanen. — Reinhard Welz Vermittler, 2005. — ISBN 978-3-936041-15-6.
•  Taylor, Isaac Greeks and Goths: A Study on the Runes. — MacMillan and Co, 1879..
•  Todd, Malcolm The Early Germans. — Blackwell Publishing, 1992. — ISBN 0-631-19904-7
•  Tomescu, Dorina Der Schatzfund von Pietroasa. — Frankfurt am Main: Sonderausstellung Schirn Kunsthalle, 1994. — P. 230–235.
•  Toril, Swan Language Change and Language Structure: Older Germanic Languages in a Comparative Perspective. — de Gruyter, 1994. — ISBN 3-11-013538-8
• Kultplats helgad åt guden Ull hittad i Upplands Bro. Dagens Nyheter. Праверана 2008-02-29 г.