Украінізацыя

Украініза́цыя (па-ўкраінску: українізація) — палітыка прасоўваньня і ўкараненьня элемэнтаў украінскай мовы і культуры ў розных сфэрах жыцьця.

Мінуўшчына

Міжваенны пэрыяд

Даведка пра здачу бугальтарам іспытаў на веданьне ўкраінскай мовы, безь якой ня бралі на працу. Кіеўская вобласьць, 1928. Надпісы: «Украінізацыя зьдзейсьніць аб’яднаньне места і вёскі» і «Веданьне ўкраінскай мовы — толькі першы крок да татальнай украінізацыі». Прозвішча атрымальніка таксама ўкраінізаванае.

Пад час грамадзянскай вайны ў 1917—1920 роках на поўдні былой Расейскай імпэрыі, дзе да ўлады прыйшлі бальшавікі, яны з мэтаю замацаваньня ўлады ўзяліся за рэалізацыю праграмы каранізацыі — замены расейскае мовы на мовы нацыянальных меншасьцяў у адміністрацыі, асьвеце і сфэры культуры. Ва Ўкраіне гэтая праграма атрымала назву ўкраінізацыі. У красавіку 1923 р. XII зьезд РКП(б) абвясьціў каранізацыю афіцыйным курсам партыі ў нацыянальным пытаньні, што было ўхвалена на VII канфэрэнцыі КП(б) і аформлена дэкрэтамі ўкраінскага ЦВК і Саўнаркаму.

Украінізаваліся газэты, школы, ВНУ, тэатры, установы, надпісы, шыльды і г.д. У Адэсе, дзе вучні-ўкраінцы складалі меней за траціну, былі ўкраінізаваныя ўсе школы. У 1930 року ва Ўкраіне засталіся толькі 3 вялікія расейскамоўныя газэты.

Аднак з пачатку 1930-х у партыйных колах узмацняецца супрацьстаяньне ўкраінізацыі. У працэсе згортваньня гэтае палітыкі яна была раскрытыкаваная як «нацыянал-ухільніцтва», шматлікія дзеячы, якія падтрымлівалі яе, былі пазьней выключаныя з партыі і рэпрэсаваныя.

Пасьляваенная УССР

Маштабная ўкраінізацыя адбывалася пасьля Другой сусьветнай вайны ў Закарпацкай вобласьці. Да ўключэньня гэтага рэгіёну ў склад Украіны ўсе школы былі вугорскамоўнымі. Пасьля 1945 року большасьць зь іх сталі ўкраінскімі. Аналягічныя зьмены адбываліся па ўсёй заходняй Украіне з польскімі ды румынскімі школамі.

Пасьля 1991 року

28 кастрычніка 1989 быў прыняты Закон «Пра мовы ва Ўкраінскай ССР». Украінская мова была абвешчаная адзінаю дзяржаўнаю моваю. Іншым мовам, ужываным ва Ўкраіне, была гарантаваная канстытуцыйная абарона.

Ва Ўкраіне прымаюцца пастановы дзяржаўных ведамстваў і мясцовых органаў улады, што маюць на мэце пашырэньне сфэры выкарыстаньня ўкраінскай мовы. Зьдзяйсьняецца пераход адукацыі, тэле- і радыёвяшчаньня на ўкраінскую мову.

Паступова скарачаецца колькасьць школаў з расейскай мовай навучаньня. Значна скарочаная колькасьць навучальных гадзінаў, прысьвечаных вывучэньню расейскай літаратуры ў расейскамоўных школах, а ў большасьці ўкраінскамоўных яна выкладаецца ў скарочаным выглядзе, у курсе замежнай літаратуры і ў перакладах украінскаю моваю.

У вышэйшых навучальных установах Украіны, якія маюць I—II ўзроўні акрэдытацыі, на пачатак 2000/2001 навучальнага року налічвалася 116 196 студэнтаў, якія атрымлівалі адукацыю па-расейску (22% ад агульнае колькасьці). Толькі ў Крыме ды Сэвастопалі навучаньне ў такіх ВНУ адбывалася толькі па-расейску.

З 1 студзеня 2012 року існуе патрабаваньне для тэле- і радыёкампаніяў, паводле якога этэр павінен быць на 25% украінскамоўным (дагэтуль дзейнічаў парог у 75%). У 2018 годзе квоты на 75% для ўкраінскай мовы на ТБ і радыё адноўленыя.

Глядзіце таксама

• Беларусізацыя

Літаратура

• Тези ЦК КП(б)У про підсумки українізації. Вид. ЦК КПЗУ. Л. 1926;
• УССР — Нар. Комісаріят Освіти. Українізація радянських установ (декрети, інструкції і матеріяли). X. 1926 — 27;
• Хвиля А. Национальный вопрос на Украине. X. 1926;
• Затонський В. Національна проблема на Україні. X. 1926;
• Українізація ВУЗ-ів, ж. Шлях Освіти, ч. 1, 1926;
• Затонський В. Матеріяли до укр. нац. питання, ж. Більшовик України, ч. 6. 1927;
• Каганович Л. Українізація партії і боротьба з ухилами, газ. Вісті ВУЦВК за 27. 9. 1927;
• Шумський О. Ідеологічна боротьба в укр. культ. процесі, ж. Більшовик України, ч. 2. X. 1927;
• Скрипник М. Ст. і промови, тт. І, II, IV і V. X. 1929 — 31; Будівництво Радянської України. Зб. вип. І (За ленінську нац. політику) і II (Госп. та культ. будівництво). X. 1929;
• Диманштейн С. Идеологическая борьба в национальном вопросе. ж. Революция и Национальности, ч. 3. 1930;
• Косіор С. За ленінську нац. політику. X. 1930;
• XI З'їзд КП(б)У, стенографічний звіт. X. 1930;
• Гірчак Є. Бойові проблеми нац. культури, ж. Більшовик України, ч. 5. X. 1931;
• Хвиля А. Пролетаріят і практичне розгортання культ.-нац. будівництва, ж. Більшовик України, чч. 13 — 14. X. 1931;
• Нац. питання. Хрестоматія з методичними вказівками. Упорядник Б. Борев. X. 1931;
• Majstrenko I. Borotbism. A Chapter in the History of Ukrainian Communism, 1954;
• Культ. будівництво в Укр. РСР. К. 1959;
• Borys Ju. The Russian Communist Party and the Sovietization of Ukraine. Стокгольм 1960;
• Іван Дзюба. «Українізація та її розгром», в кн. «Інтернаціоналізм чи русифікація?» Мюнхен 1968;
• Кошелівець І. Микола Скрипник. Мюнхен 1972;
• Скрипник М. Ст. і промови з нац. питання. Мюнхен 1974;
• Гришко В. Укр. націонал-комунізм на іст. пробі доби українізації (1923 — 33). ж. Сучасність, ч. 12. 1978.
• Юрій Шевельов. Українізація: радянська політика 1925-32 років // Сучасність. — Ч. 5 (265). — Травень 1983 року.
• Борисёнок Елена. Феномен советской украинизации. 1920—1930-е годы. Москва: Из-во «Европа», 2006.  (рас.)
• Терещенко А. Г. Украинизация в Северо-Кавказском крае // Донской временник. Год 2000-й. Ростов-на-Дону, 1999.  (рас.)