Украінская лацінка

Украі́нская лаці́нка (па-ўкраінску: українська латинка альбо проста Łatynka) — агульная назва розных варыянтаў лацінскага альфабэта для ўкраінскае мовы. Нейкія зь іх засталіся праектамі, а нейкія былі ў адносна актыўным ужытку на працягу пэўнага часу. Фактычна можна выдзяліць тры тыпы ўкраінскае лацінкі: на аснове польскага альфабэта, на аснове чэскага/харвацкага альфабэта ды на аснове ангельскага правапісу.

Тытульная старонка кнігі «Ruskoje wesile» (1835) Ёсіпа Лазінскага; гэтая кніга была прэзэнтацыяй ягонага праекту лацінкі для ўкраінскае мовы.

Афіцыйны правапіс украінскае мовы прадугледжвае ўжываньне толькі кірылічнага альфабэта, а дыскусіі наконт статусу ды формы лацінкі фактычна трываюць дацяпер.

Варыянты

Першыя спробы перавесьці ўкраінскую мову на лацінку адбываліся на мяжы XVIII і XIX стагодзьдзяў, а ў аснове таго лацінскага альфабэту была польская лацінка. Так, першы стандартызаваны альфабэт — «абэцадла» — уклаў Ёсіп Лазінскі ў 1835 г. Аднак большасьць украінскіх культурных дзеячоў Галіччыны выступіла супраць зьменаў правапісу і перамена не адбылася. Зрэшты гэты варыянт здабыў адносную папулярнасьць і яго выкарыстоўвалі ажно да 1940-ых гадоў: друкавалі кнігі ды пэрыёдыку, а ў другой палове 19. стагодзьдзя аўстрыйскія ўлады выкарыстоўвалі абэцадла для канцылярскіх запісаў па-ўкраінску.

У 1859 годзе чэскі славіст Ёсіф Ірэчэк зьдзейсьніў яшчэ адну спробу перавесьці ўкраінскую мову на лацінку, гэтым разам узяўшы за аснову чэскі правапіс. Зрэшты, гэты праект таксама не прайшоў з тых жа прычынаў, што й праект Лазінскага — кансэрватызм украінскае эліты Галіччыны. Ён не здабыў такой папулярнасьці, як абэцадла, але стаў асновай для новых праектаў лацінкі ў 20 ды 21 стагодзьдзях.

У цяперашні час найболей папулярнымі ёсьць правапіс Івана Лучука (крыху падпраўлены праект Ірэчэка) ды г. зв. «гаевіцкі» правапіс (гэты назоў умоўны, фактычна праект ня мае назвы). Акрамя таго існуе дзяржаўны стандарт раманізацыі на ангельскай аснове зь нейкімі элемэнтамі традыцыйнае лацінкі (ятацыя пасьля зычных), які выкарыстоўваюць, напрыклад, для перадачы імёнаў у замежных пашпартах ці трансьлітарацыі назоваў вуліцаў.

Розныя варыянты ўкраінскае лацінкі

Кірыліца	Лазінскі (абэцадла)	Ірэчэк	«Гаевіцкі»	Новая традыцыйная	Дзяржаўная раманізацыя
А а	a	a	a	a	a
Б б	b	b	b	b	b
В в	w	v	v	v	v
Г г	h	h	h	g	h
Ґ ґ	g	g	g	ġ	g
Д д	d	d	d	d	d
Е е	e	e	e	e	e
Є є	je, ie	je, ě	je	je, ie	ye, ie
Ж ж	ż	ž	ž	ž	zh
З з	z	z	z	z	z
И и	y	y	y	y	y
І і	i	i, ü	i	i	i
Ї ї	ji	ji	ji	ji	yi, i
Й й	j	j	j	j	y
К к	k	k	k	k	k
Л л	ł	l, ł	l	l	l
М м	m	m	m	m	m
Н н	n	n	n	n	n
О о	o	o	o	o	o
П п	p	p	p	p	p
Р р	r	r	r	r	r
С с	s	s	s	s	s
Т т	t	t	t	t	t
У у	u	u	u	u	u
Ф ф	f	f	f	f	f
Х х	ch	ch	x	h	kh
Ц ц	c	c	c	c	ts
Ч ч	cz	č	č	č	ch
Ш ш	sz	š	š	š	sh
Щ щ	szcz	šč	šč	šč	shch
Ь ь	(*)	(**)	j	(*)	—
Ю ю	ju, iu	ju	ju	ju, iu	yu, iu
Я я	ja, ia	ja	ja	ja, ia	ya, ia
’	—	—	’	—	—

1. (*) — мяккі знак перадаюць у форме мяккіх зычных, а перад галоснымі ён перадаецца як i + галосны.
2. (**) — мяккі знак заўсюды перадаюць у форме мяккіх зычных (ć, ď, ľ, ń, ŕ, ś, ť, ź, ľ), таксама перад галоснымі.

Вонкавыя спасылкі

• Ігор Чорновол. Латинка в українському правописі: ретроспектива і perspektyva — 2001. — артыкул пра гісторыю ўкраінскае лацінкі.
• Korotkyj pravopys — правапіс Івана Лучука.
• Ярослав Михайлишин Транслітерація чи латинська абетка для української мови — спрошчаны «гаевіцкі» правапіс.
• Постанова від 27 січня 2010 р. N 55. Про впорядкування транслітерації українського алфавіту латиницею — дзяржаўны стандарт.