Рухавік: розьніца паміж вэрсіямі

Да першасных рухавікоў (ПР) адносяцца ветраное кола, якое выкарыстоўвае энэргію ветра, вадзяное кола і гіравы мэханізм — дзейнічаюць за кошт сілы гравітацыі, [[цеплавы рухавік|цеплавыя рухавікі]], у якіх хімічная энэргія [[паліва]] або атамная энэргія пераўтвараецца ў іншыя віды энэргіі. Да другасных рухавікоў (ДР) адносяцца электрарухавік або электрамотор, пнеўмарухавік, гідрарухавік або гідраматор. Першымі ПР былі [[ветразь]] і воднае кола. Ветразь выкарыстоўваецца ўжо болей 7 тысяч гадоў. Воднае кола шырока выкарыстоўвалі ў старажытных арашальных сістэмахсыстэмах [[Эгіпет|Эгіпта]], [[Кітай|Кітая]], [[Індыя|Індыі]]. Вадзяное ды ветраное кола шырока выкарыстоўвалі ў сярэднявеччайсярэднявечнай [[Эўропа|Эўропе]] як асноўная энэргетычная база [[мануфактура|мануфактурнай]] вытворчасьці.

У сярэдзіне [[17 стагодзьдзе|17]] ст. былі зроблены першыя спробы перайсьці да машыннай вытворчасьці, якія запатрабавалі стварэньня рухавікоў, якія б незалежаліне залежалі ад мясцовых крыніц энергііэнэргіі (вады, ветра і інш.). Першым рухавіком у якім выкарыстоўваласьвыкарыстоўвалася хімічная энергіяэнэргія паліва была параатмасьфернаяпараатмасфэрная машына, створаная па праектам французкагафранцускага фізікафізыка [[Дэні Папэн|Дэні Папэна]] ды ангельскага механікамэханіка [[Томас Северы|Томаса Северы]].

Гэта машына ня мела магчымасьці непасрэдна быць механічныммэханічным прывадам, да яе дадавалася кола з млына, якое вярцела вада, якая выціскалася парай з катла ў рэзервуаррэзэрвуар воданапорнай вежы. Кацёл то падаграваўся парай, то ахалоджвалася вадою: машына дзейнічала перыядычнапэрыядычна.

У [[1763]] расейскі механікмэханік [[Іван Іван Палзуноў]] вырабіў па свайму праекту стацыянарную [[паравая машына|паравую машыну]] бесьперапыннага дзеяньня. У яе былі здвоены два цыліндра, якія па чарзе напаўняліся парай, а таксама падавалі ваду ў вежу, але пастаянна. Да [[1784]] ангельскі механік [[Джеймс Уат]] стварыў болей дасканалую машыну, якую назвалі ўніверсальнымўнівэрсальным паравым рухавіком. Уат зь дзяцінства працаваў падручным на машыне Северы. Ад яго патрабавалася пастаянна пераключаць краны, празь якія падаваліся пара ды вада ў кацёл. Гэта аднастайная праца надакучыла вынаходніку і вымусіла яго стварыць поршань двайнога ходу, аўтаматычную клапаннуюкляпанную каробку, а потым цэнтрабежны засьцерагальнік. У цыліндра машыны таксама быў цьвёрды [[поршань]], з кожнага бока якога па чарзе падавалася пара. Усё адбывалася ў аўтаматычным рэжыме ды бесьперапынна. Поршань вярцеў праз крывашыпна-шатунную сістэмусыстэму махавік, які забясьпечваў плаўнасьць ходу. Паравая машына магла ўжо бытьбыць прывадам розных механізмаўмэханізмаў і больш ня мела патрэбы ў воданапорнай вежы. ЭлементыЭлемэнты, якія прыдумаў Уат, былі ва ўсіх паравых машынах. Паравыя машыны ўдасканальвалі і ўжывалі для вырашэньня розных тэхнічных задач: прывад станкоў, транспарт. У [[1880]] сумарная магутнасьць усіх працаваўшых тады паравых машын перавышала 26 млн. кВт.

У [[1816]] шатландскішатляндзкі сьвятар [[Робэрт Стырлінг]] прапанаваў [[рухавік зьнешняга згараньня]], які зараз называецца [[рухавік Стырлінга|рухавіком Стырлінга]]. У ім рабочым целам быў газ (паветра ці іншы). Тут Стырлінг ажыцьцявіў тэрмадынамічны цыкл, падобны на цыкл Северы ("да-Уатаўскага"), але нагрэў ды яго ахалоджваньне адбывалася ў розных аб'ёмах машыны і скрозь сьценкі рабочых камеркамэр. Рухавікі Стырлінга, як і наўогулнаогул усе рухавікі зьнешняга згараньня могуць працаваць ад розных крыніц цяпла. Але ККДз сучасных рухавікоў Стырлінга невялікі.

У другой половепалове [[19 стагодзьдзе|19 ст.]] была створана [[паравая турбіна]]. У [[1889]] шведскішвэдзкі інжынерінжынэр [[Карл Густаў дэ Лаваль]] прапанаваў выкарыстоўваць расшыральнае сапло ды хуткаходную турбіну (да 3200 аб/хвіл), а, незалежна ад яго, яшчэ ў [[1884]] [[Чарлз Алджэрон Парсан]] вынайшаў першую прыдатную для прамысловага ужываньня рэактыўную турбіну, здольную вярцець судавы вінт. Паравыя турбіны пачалі выкарыстоўваць на марскіх судах, а з пачатка [[20 стагодзьдзе|20 ст]]. на электрастанцыях.

Праект першага рухавіка унутраннагаунутранага згараньня (РУЗ) належытьналежыць [[Хрысьціян Гюйгенс|Хрысьціяну Гюйгенсу]] і прапанаваны яшчэ ў [[17 стагодзьдзе|17 ст]]. Цікава, што ў якасьці паліва прапаноўвалася выкарыстоўваць [[порах]], а сама ідэя была падказана артылерыйскай гарматай. Усе спробы Дэніса Папэна пабудаваць машыну на гэтым прынцыпам поспехапосьпеху ня мелі. Першы надзейна працуючы РУЗ сканструяваў у [[1860]] французкі інжынерінжынэр [[Эжен Ленуар]]. Рухавік Ленуара працаваў на газавым паліве. Праз 16 год нямецкі канструктар [[Нікалас Ота]] стварыў болей дасканалы 4-тактны газавы рухавік. Удасканальваньнем РУЗ займаліся многія інжынеры і механікі. Напрыклад, у [[1883]] нямецкі інжынерінжынэр [[Карл Бэнц]] стварыў выкарыстаны ім у далейшым 2-тактны РУЗ. У [[1897]] яго суайчыньнік [[Рудольф Дызэль]] прапанаваў РУЗ з самазапальваньнем рабочай сумясі ў цыліндры ад сьцісканьня паветра, які быў пасьля названы яго імянемімем.

У 20 ст. РУЗ стаў асноўным рухавіком у аўтомабільнамаўтамабільным транспарце. У [[1970-я|70-е]] гады амаль 80 % сумарнай магутнасьці ўсіх РУЗ даводзілася на транспартныя машыны. Паралельна ішло ўдасканальваньне гідратурбін.

У [[1834]] расейскі навукоўца [[Барыс Сямёнавіч Якабі]] стварыў першы прыдатны для практычнага вакарыстоўваньнявыкарыстоўваньня электрарухавік постаяннагапастаяннага току. У [[1888]] сербскісэрбскі студэнт і будучы вялікі вынаходнік [[Нікола Тэсла]] выказаў прынцаппрынцып пабудовы двухфазных рухавікоў пераменнага току, а праз год расейскі інжынерінжынэр [[Міхаіл Осіпавіч Даліва-Дабравольскі]] стварыў першы ў сьвеце трохфазны асінхронныасынхронны электрарухавік, які стаў найболей распаўсюджанай электрычнай машынай.

ПнеўмарухавікіПнэўмарухавікі ды гідрамашыны працуюць ад сетак (балонаў) высокага ціску паветра або вадкасьці, пераўтвараяпераўтвараючы гідраўлічную (пнеўматычнуюпнэўматычную) энергіюэнэргію помпаў. Іх шырока выкарыстоўваюць у якасьці выканаўчых механізмаўмэханізмаў у розных прыстасаваньнях ды сістэмахсыстэмах. Гэтак, створаны пнеўмалакаматывыпнэўмалакаматывы (асаблівы прыдатных для працы ў выбуханебясьпечныхвыбухованебясьпечных умовах), з дапамогай гідрамашын ажыцьцяўляецца прывад гусеніц у некаторых трактараўтрактароў і танкаў, некаторых рабочых частак бульдозераўбульдозэраў і экскаватараў. Усё разнастайней канструкцыі экалагічнаэкалягічна чыстых гарадскіхгарадзкіх аўтамабілейаўтамабіляў на пнеўмапрывадахпнэўмапрывадах прапаноўваецца інжынераміінжынэрамі розных краін. Другасныя рухавікі маюць вялікую ролю ў тэхніке, але іх магутнасьць адносна невялікая. Іх таксама выкарыстоўваюць і ў мініятурных ды звышмініятурных прыстасаваньнях.

Рухавікі могуць выкарыстоўваць наступныя тыпы крыніц энергііэнэргіі:

** [[Машыны нязьменнага току|патстаяннагапастаяннага току]];

АтрыманнуюАтрыманую энергіюэнэргію рухавікі могуць пераўтвараць у наступныя тыпы руху:

Некаторыя тыпы электраракетныхэлектраразрадных рухавікоў:

* стацыянарныя плазьменныяплязьменныя рухавікі;

* калоідныякалёідныя рухавікі;

Рухавікі, у якіх для атрыманьня механічнаймэханічнай энергііэнэргіі выкарыстоўваюцца унутраннаяўнутраная энергіяэнэргія рабочага цела:

Рухавікі ўнутраннагаўнутранага згараньня:

* са зьнешнім сумесіўтвараньнемсумесеўтварэньнем:

** бензінавыябэнзінавыя рухавікі;

ПаветраннаПаветрана-рэактыўныя рухавікі:

** дзвухконтурныядвухконтурныя (ТРРДз);

** турбовінтавыятурбавінтавыя (ТВР);

** турбавентылятарныятурбавэнтылятарныя (ТВПР).

* цьвёрдапаліўныяцьвердапаліўныя ракетныя рухавікі;