Вікіпэдыя

Эўропа: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д r2.7.1) (робат зьмяніў: lbe:Европа
афармленьне
Радок 17:
Назва Эўропа для часткі сьвету адсутнічае ў старажытнай грэцкай культуры (у гамэраўскім гімне да Апалёна Піфійскага<ref>Гимны Гомера II 73 = II 113; Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. В 3 т. Т. 1. М., 2001. С. 565</ref> Эўропай называецца толькі Паўночная Грэцыя) і ўпершыню зафіксаванае ў «Апісаньні Зямлі» Гекатэя Мілецкага (канец VI стагодзьдзя да н. э.), першая кніга якога прысьвечаная Эўропе.
 
Старажытныя грэкі першапачаткова лічылі Эўропу асобным матэрыкоммацерыком, адасобленым ад [[Азія|Азіі]] і [[Эгейскае мора|Эгейскім]] і [[Чорнае мора|Чорным марамі]], а ад [[Афрыка|Афрыкі]] — [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. Пераканаўшыся, што Эўропа — толькі малая частка агромністага кантынэнтакантынэнту, які заразцяпер называюць [[Эўразія]]й, антычныя аўтары сталі праводзіць усходнюю мяжу Эўропы па рацэ [[Дон]] (такія ўяўленьні сустракаюцца ўжо ў Палібія і Страбона). Гэтая традыцыя панавала цягам амаль двух тысячагодзьдзяў. У прыватнасьці, Уу Мэркатара мяжа Эўропы ідзе па ДонуДоне, а ад яго вытоку — строга на поўнач [[Белае мора|Белага мора]]<ref name="a">Мурзаев Э. М. Где же проводить географическую границу Европы и Азии? Изв. АН СССР, сер. геогр., 4, 1963.</ref>.
 
У XV стагодзьдзі, калі мусульмане былі выцесьненыя амаль з усёй Гішпаніі, а бізантыйцы — з Азіі (туркамі), Эўропа на кароткі час стала амаль сынонімам хрысьціянскага сьвету, але ў цяперашні час большасьць хрысьціянаў пражывае па-за яе тэрыторыямі<ref name="ChristianityEurope">http://www.etnolog.ru/religion.php?id=431</ref>. У XIX стагодзьдзі амаль уся сусьветная прамысловасьць знаходзілася ў Эўропе; сёньня ж большая частка прадукцыі вырабляецца па-за яе межамі.
 
[[Васіль Тацішчаў]] у [[1720]] годзе прапанаваў перасунуць усходнюю мяжу Эўропы на Ўрал. Паступова новая мяжа стала агульнапрызнанай спачатку ў Расеі, а затым і за яе межамі. У цяпершані час мяжа Эўропы праводзіцца: на поўначы — па [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночным Ледавітым акіяне]]; на захадзе — па Атлянтычным акіяне; на поўдні — па Міжземным, Эгейскім, Мармуровым, Чорным морах; на ўсходзе — па ўсходнім падножжы [[Уральскія горы|Ўральскіх гор]], горах [[Мугаджары|МугаджарамМугаджарах]], па рацэ [[Эмба (рака)|Эмбэ]] (раней гэтая мяжа праводзілася па рацэ Ўрал) да [[Касьпійскае мора|Касьпійскага мора]], ад яго па рэках Куме і МанычуМанычы да вусьця Дона (ці па Каўказкім хрэбце да Чорнага мора)<ref name="encarta">[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007]</ref>. Да Эўропы таксама адносяць сумежныя выспы і архіпэлягі.
 
== Гісторыя ==
Радок 39:
Эўропа амываецца [[Атлянтычны акіян|Атлянтычным]] і [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночным Ледавітым акіянамі]] і іх марамі.
 
Плошча выспаў каля 730 тыс. км². На паўвыспы прыпадае каля 1/4 тэрыторыі Эўропы ([[(Кольская паўвыспа|Кольская]], [[Скандынаўская паўвыспа|Скандынаўская]], [[Пэрынэйская паўвыспа|Пэрынэйская]], [[Апэнінская паўвыспа|Апэнінская]], [[Балканская паўвыспа|Балканская]] і інш.іншыя).
 
Сярэдняя вышыня каля 300 м, максымальная (калі праводзіць лінію Эўропы па [[Кума-МанычскайМаныцкая западзінеўпадзіна|Кума-Маныцкай упадзіне]]) — 4808 м, г. [[Манблян]], альбо (пры правядзеньні мяжы Эўропы па КаўкаскамуКаўкаскім хрыбтухрыбце — 5642 м, г. Эльбрус, мінімальная ў цяпершані час складае каля −27 мэтраў ([[Касьпійскае мора]]) і зьмяняецца разам з ваганьнямі ўзроўню гэтага мора.
 
Пераважаюць раўніны (буйныя — Усходне-Эўрапейская, Сярэднеэўрапейская, Сярэдне- і Ніжнедунайская, Парыскі басэйн), горы займаюць каля 17 % тэрыторыі (асноўныя — [[Альпы]], [[Каўказ]], [[Карпаты]], [[Крымскія горы|Крымскія]], [[Пірэнэі]], [[Апэніны]], [[Уральскія горы|Урал]], [[Скандынаўскія горы]], горы [[Балканская паўвыспа|Балканскай паўвыспы]]). Існыя вульканы ёсьць у [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]] і [[Міжземнамор'е|Міжземнамор'іМіжземнамор’і]].
 
На большай частцы тэрыторыі клімат умераны (на захадзе — акіянічны, на ўсходзе — кантынэнтальны, са сьнежнай і марознай зімой), на паўночных выспах — субарктычны і арктычны, у Паўднёвай Эўропе — міжземнаморскі, у Прыкасьпійскай нізіне — паўпустынны. На выспах [[Арктыка|Арктыкі]], у Ісьляндыі, Скандынаўскі гарах, Альпах — зьледзяненьне (плошча звыш 116 тыс. км²).
Радок 49:
Асноўныя рэкі: [[Волга]], [[Дунай]], [[Урал (рака)|Урал]], [[Эмба]], [[Дняпро]], [[Заходняя Дзьвіна]], [[Дон]], [[Пячора]], [[Кама]], [[Ока]], [[Белая (прыток Камы)|Белая]], [[Днестр]], [[Рэйн]], [[Эльба (рака)|Эльба]], [[Вісла]], [[Таха (рака)|Таха]], [[Люара]], [[Одэр]].
 
Буйныя азёры: [[Ладаскае возера|Ладаскае]], [[Анескае возера|Анескае]], [[Чудзкае возера|Чудзкае]], [[Вэнэрн]], [[Балатон]], [[Жэнэўскае возера|Жэнэўскае]].
 
На выспах Арктыкі і ўздоўж узьбярэжжа Паўночнага Ледавітага акіяна — арктычныя пустыні і тундры, паўднёвей — лесатундры, таёжныя, зьмешаныя і шыракалістыя лясы, лесастэпы, стэпы, субтрапічныя міжземнаморскія лясы і кустарнікі; на паўднёвым усходзе — паўпустыні.
 
Буйнейшая ў Эўропе пясчаная пустыня Рын-пескі (40 000 км²) разьмешчана ў міжрэччы Волкі і Ўрала (на тэрыторыі КазахстанаКазахстану і Расеі), у Заходняй Эўропе да блізкага да паўпустыннага тыпу супольнасьцяў часам прылічваюць масіў Табэрнас у Гішпаніі. Акрамя таго мела месца апустыньваньне ў выніку чалавечае дзейнасьці па прамысловамузаборупрамысловым заборы вады з натуральных крыніцаў і нерацыянальнамунерацыянальным выкарыстаньнювыкарыстаньні земляў. У зоне сухіх стэпаў на ўсходзе Эўропы маецца шэраг пясчаных масіваў у Расеі на ніжнім Доне (Арчэдынска-Данскія пяскі, Цімлянскія пяскі і інш.іншыя), сумежныя тэрыторыі Калмыкіі, ДагестанаДагестану і Чачэніі (Нагайскі стэп), а таксама тэрыторыі Ўкраіны (Алёшкаўскія пяскі).
 
== Краіны Эўропы ==
Радок 122:
{{Асноўны артыкул|Заходняя Эўропа}}
 
Да Заходняй Эўропы звычайна адносяць Вялікабрытанію, Ірляндыю, Францыю і краіны БэнэлюксуБэнілюксу (Бэльгію, Нідэрлянды, Люксэмбург). Таксама да Заходняй Эўропы могуць далучаць Нямеччыну, хоць геаграфічна краіна знаходзіцца ў Цэнтральнай Эўропе.
 
=== Цэнтральная Эўропа (блакітны) ===
Радок 142:
{{Асноўны артыкул|Паўднёвая Эўропа}}
 
Паўднёвая Эўропа складаецца з краінаў Ібэрыйскай паўвыспы (Андора, Гішпанія, Партугалія), Апэнінскай паўвыспы (Італія, Ватыкан, Сан-Марына), Бальканскай[[Балканская паўвыспа|Балканскай паўвыспы]] (Альбанія, Босьнія і Герцагавіна, Баўгарыя, Харватыя, Грэцыя, Македонія, Румынія, Сэрбія і Чарнагорыя), Манака і Мальты. Могуць быць уключаныя Кіпр (хоць ён геаграфічна знаходзіцца ў Азіі), Турцыя і француская Корсіка.
 
=== Азія (ружовы) ===
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Эўропа»