Вікіпэдыя

Люблін: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д робат дадаў: vi:Lublin
артаграфія, выпраўленьне спасылак
Радок 2:
| Назва = Люблін
| Назва ў родным склоне = Любліну
| Няпэўная назва =
| Арыгінальная назва =
| Краіны = Польшчы
| Герб = POL Lublin COA 1.svg
| Сьцяг = POL Lublin flag.svg
| Гімн =
| Першыя згадкі = [[1198]]
| Горад з =
| Магдэбурскае права =
| Былыя назвы =
| Былая назва =
| Мясцовая назва =
| Адміністрацыйная адзінка =
| Назва адміністрацыйнай адзінкі =
| Адміністрацыйная адзінка2 =
| Назва адміністрацыйнай адзінкі2 =
| Адміністрацыйная адзінка3 =
| Назва адміністрацыйнай адзінкі3 =
| Сельсавет =
| Пасялковы савет =
| Кіраўнік =
| Імя кіраўніка =
| Плошча = 147,5
| Вышыня =
| Колькасьць насельніцтва = 354 967
| Год падліку насельніцтва =
| Шчыльнасьць насельніцтва = 2407
| Колькасьць двароў =
| Часавы пас =
| Летні час =
| Тэлефонны код = +(48) 81
| Паштовы індэкс = 20-001 да 20-999
| Аўтамабільны код =
| Выява = Collage of views of Lublin.jpg
| Апісаньне выявы =
| Шырата паўшар'е = паўночнае
| Шырата градусаў = 51
Радок 45:
| Даўгата хвілінаў = 34
| Даўгата сэкундаў = 13
| Пазыцыя подпісу на мапе =
| Водступ подпісу на мапе =
| Commons = Category:Lublin
| Сайт = http://www.um.lublin.pl/
| Колер = {{Колер|Польшча}}
}}
'''Люблін''' ({{мова-pl|Lublin}}, {{Праслухаць|Pl-Lublin.ogg}}) — [[горад]] ва ўсходняй [[Польшча|Польшчы]], адміністрацыўныадміністрацыйны цэнтар [[Люблінскае ваяводзтва|Люблінскага ваяводзтва]]. Займае дзявятае месца ў краіне па колькасьці насельніцтва.
[[Файл:PlanLublina.png|міні|220пкс|Плян гораду]]▼
 
== Месцазнаходжаньне і прырода ==
▲[[Файл:PlanLublina.png|міні|220пкс|Плян гораду]]
Люблін знаходзіцца ў паўночнай частцы [[Люблінкае Ўзвышша|Люблінскага Ўзвышша]]. Праз горад працякае рака [[Быстшыца (прыток Вяпра)| Быстрыца]] (''Bystrzyca'') — левы прыток [[Вепш|Вяпша]] (''Wieprz''). Сярэдняя тэмпэратура паветра ў студзені складае −5 °C, у ліпені +18,5 °C. Колькасьць ападкаў не перавышае 600 мм. У межах горада знаходзіцца тры леса: найвялікшы — ''Las Dąbrowa'' (закладзены каля збудаванага ў [[1974]] годзе штучнага вадасховішча — [[Зэмбарыцкая Бухта|Зэмбарыцкай Бухты]] (''Zalew Zemborzycki'')), ''Stary Gaj'' і ''Las Prawiedniki''.
Люблін знаходзіцца ў паўночнай частцы [[Люблінскае ўзвышша|Люблінскага ўзвышша]]. Праз горад працякае рака [[Быстшыца (прыток Вяпра)|Быстрыца]] (''Bystrzyca'') — левы прыток [[Вепш|Вяпша]]. Сярэдняя тэмпэратура паветра ў студзені складае −5 °C, у ліпені +18,5 °C. Колькасьць ападкаў не перавышае 600 мм. У межах гораду знаходзяцца тры лесы: найвялікшы — ''Las Dąbrowa'' (закладзены каля збудаванага ў [[1974]] годзе штучнага вадасховішча — [[Зэмбарыцкая Бухта|Зэмбарыцкай Бухты]] (''Zalew Zemborzycki'')), ''Stary Gaj'' і ''Las Prawiedniki''. Таксама Люблін багаты на паркі. Старэйшы зь іх — Саксонскі парк (''Ogród Saski'') знаходзіцца ў самым цэнтры горадагораду і паўстаў у [[1837]] ггодзе. Парк Бранавіцкіх (''Park Bronowicki'') трошкі саступае яму па веку. ЗаразЦяпер, на жаль, ён занядбаны. Пасьля ІІ сусьветнай вайны на балоцістай тэрыторыі каля Быстрыцы быў створаны Народны Парк (''Park Ludowy'').
 
== Тапаграфія ==
У цэнтры горадагораду знаходзяцца два найстарэйшыхнайстарэйшыя раёнараёны Любліна — ''Stare Miasto'', ''Śródmieście'' (у асноўным турыстычныя, гандлёвыя і паслуговыя функцыі), ''Wieniawa'' і ''Czwartek'' (жылыя функцыі). Наўкола ад цэнтрацэнтру разрасьліся новыя раёны, у асноўным пабудаваныя ў [[1945]]—[[1989]] гг.гадах — на поўначы адныя з найвялікшых — ''Czechów'' і ''Kalinowszczyzna'', на поўднюпоўдні — ''Czuby'', ''Osiedle Nałkowskich'' (у непасрэднай блізасьці ад [[Зэмбарыцкая Бухта|Зэмбарыцкай Бухты]]) і раён ''Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej'' (Люблінскі жыльлёвы каапэратыў), на ўсходзе — ''Tatary'' і ''Bronowice''. Найдалей ад цэнтрацэнтру на ўсход высунуты раён ''Felin''. Акрамя жылых дамоў, там знаходзяцца частка будынкаў [[Сельскагаспадарчая акадэмія ў Любліне|Сельскагаспадарчай Акадэміі]] (''Akademia Rolnicza'') і жывёлагадоўчая база навучальнай установы.
 
Прамысловасьць знаходзіцца галоўным чынам у паўночна-ўсходняй частцы горадагораду (''Zadębie'', ''Majdan Tatarski''), а таксама ў ваколіцах чыгуначнага вакзала (на поўднюпоўдні).
 
Раёны аднасямейных дамоў (''Zimne Doły'', ''Ponikwoda'', ''Osiedle Świt'', ''Szerokie'', ''Sławinek'', ''Sławin'', ''Botanik'', ''Węglin'', ''Konstantynów'', ''Dziesiąta'', ''Abramowice'', ''Zemborzyce'') чаргуюцца з раёнамі шматпавярховак.
 
Рэкрэацыйныя тэрэторыітэрыторыі знаходзяцца вакол [[Зэмбарыцкая Бухта|Зэмбарыцкай Бухты]] i Старага Лесу (''Stary Las'').
 
Кампактна забудаваны абшар Студэнцкага Гарадка [[Унівэрсытэт імя Марыі Складоўскай-Кюры|УнівэрсытэтаУнівэрсытэту імя Марыі Складоўскай-Кюры]] (''Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej — UMCS '') разам з прылеглымі тэрыторыямі іншых ЛюблінскізЛюблінскіх ВНУ ([[Каталіцкі Люблінскі Ўнівэрсытэтўнівэрсытэт|Каталіцкага Люблінскага Ўнівэрсытэтаўнівэрсытэта]] (''Katolicki Uniwersytet Lubelski — KUL'') i [[Сельскагаспадарчая акадэмія ў Любліне|Сельскагаспадарчай Акадэміі]]. КілямэтрКілямэтар далей знаходзіцца гарадок [[Люблінская Палітэхніка|Палітэхнікі]]).
 
== Дэмаграфія ==
Насельніцтва Любліна складае 354 тысячы чалавек (жанчын — 190 тысяч, мужчын — 167 тысяч). Трэба адзначыць, што вялікую групу насельнікаў складюць прыезджыяпрыежджыя студэнты, якія незалічаныне залічаны да папуляцыі Любліна. Згодна розных падлікаў, падчас навучальнага году іх лічба складае каля 95 тысяч.
 
У [[2006]] гадугодзе ўзровень беспрацоўя уў Любліне раўняўся 10,8% (што зьяўляецца менш, чым у папярэдніх гадах).
 
'''Зьмена лічбы насельніцтва ў апошніхапошнія гадах:гады''':
* [[1970]] — 238 500
* [[1980]] — 304 400
Радок 84 ⟶ 83:
== Транспарт ==
=== Транзыт ===
ПразПразь Люблін праходзяць дзьве важныя нацыянальныя і міжнародныя дарогі — дарога №17 з [[Варшава|Варшавы]] да [[Кіеў|Кіева]], дарога №19 ззь [[Беласток|Беластоку]]у да [[Жэшаў|Жэшава]], а таксама дарога №82 ззь Любліна да [[Уладава|Ўладава]]. Вельмі дрэннае спалучэньне зь Беларусьсю, адсутнічаюць прамыя аўтобусы.
Вельмі дрэннае спалучэнне з Беларуссю, адсутнічаюць прамые аўтобусы.
 
=== Гарадзкі транспарт ===
Гарадзкую камунікацыю ў Любліне абслугоўвае камунальнае [http://www.mpk.lublin.pl Гарадзкое Транспартнае Прадпрыемства] (''Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne''), а таксама прыватныя перавозчыкі, аб’яднаныя ў Люблінскі Аўтобусны Кансорцыюм. У Любліне існуе 45 звычайных аўтобусных лінійлініяў, 4 лініі сэзонных аўтобусаў, 1 лінія школьных аўтобусаў і 9 бясплатных лінійлініяў да гіпэрмаркетаў. Акрамя таго, таксама існуе 4 лініі (галоўным чынам прыгарадныя), якія абслугоўваюцца мікрааўтобусамі. Люблін адзін з трох польскіх гарадоў, у якіх курсуюць тралейбусы (8 лінійлініяў).
 
На жаль, у сёньняшняга Люблінскага гарадзкога транспарту шмат праблемаў. Камунікацыйная сыстэма састарэла, не хапае прыгарадных лінійлініяў (заразцяпер іх толькі 8), няма начнога транспарту. БольшасцьБольшасьць аўтобусаў і тралейбусаў вельмі старыя і ў дрэнным стане. Горад самы слабаразвіты з ваяводскіхваяводзкіх ў Польшчы з пункту гледжаннягледжаньня грамадскагаграмадзкага транспарту.
 
=== Чыгунка ===
Люблін зьяўляецца важным чыгуначным вузлом. Праз горад праходзіць чыгуначная лінія, якая злучае [[Варшава|Варшаву]] ззь мяжой у [[Дарагуск|Дарагуску]]у і далей з [[Кіеў|Кіевам]] і [[Адэса|Адэсай]]й. Дзьве іншыя лініі выходзяць ззь Любліна ў напрамках: на поўдзень (да [[Пшэварск|Пшэварска]]у праз [[Сталёва-Воля|Сталёву-Волю]]) і на поўнач (да [[Лукаў|Лукава]] — сёньня не выкарыстоўваецца для пасажырскіх перавозак).
 
У адмінстрацыўныхадмінстрацыйных межах горадагораду знаходзяцца тры чыгуначныя вакзалы: ''Główny'' (Галоўны Вакзал), ''Północny'' (Паўночны Вакзал), ''Zemborzyce'', а таксама разьмеркавальная станцыя ''Tatary''. Дадаткова існуе два неўжывальныя прыпынкі: ''Lublin-Rudnik'' і ''Lublin-Zalew''. У заходняй частцы горадагораду функцыянуе чыгуначны прыпынак ''Stasin Polny''.
 
=== Аўтобусны транспарт ===
Люблін таксама зьяўляецца важным вузлом аўтобуснай камунікацыі. У горадзе знаходзяцца два аўтавакзалы: ''Dworzec Główny'' (Галоўны Аўтавакзал) каля замка (у цэнтры горадагораду), а таксама ''Dworzec Południowy'' (Паўднёвы Аўтавакзал), які знаходзіцца насупраць Галоўнага чыгуначнага Вакзала. Але большасьць аўтобусаў ад’язжаеад’яжджае з Галоўнага Аўтавакзала — Паўдёвы Аўтавакзал кантралюе адзінкі маршутаў да [[Сьвіднік|Сьвідніка]]у і да іншых невялічкіх гарадоў на поўдні [[Люблінскае ваяводзтва|Люблінскага ваяводзтва]]. Аўтобуснае злучэньне абслугоўваецца праз ''PKS'' (''Państwowa Komunikacja Samochodowa'' — Дзяржаўны Аўтамабільны Транспарт), ''Transped'', ''Polski Express'', а таксама прыватныя фірмы.
Аўтобуснае злучэньне абслугоўваецца праз ''PKS'' (''Państwowa Komunikacja Samochodowa'' — Дзяржаўны Аўтамабільны Транспарт), ''Transped'', ''Polski Express'', а таксама прыватныя фірмы.
 
=== Аэрапорт ===
Люблін ня мае сталага авіязлучэньня зь іншымі гарадамі. Недалёка ад горадагораду існуюць два маленькія аэрадромы для невялікага авіяруху. Аэрадром, які належыць да Люблінскага Аэраклюбу (''Aeroklub Lubelski''), знаходзіцца каля вёскі Радавец (''Radawiec''). Другі аэрадром — каля [[Сьвіднік|Сьвідніка]]у. У асноўным там прызямляюцца толькі лёккіялёгкія самалёты і гелікоптары. Распрацоўваюцца пляны будаўніцтва аэрапорта прынамсі рэгіянальнага значэньня.
Распрацоўваюцца пляны будаўніцтва аэрапорта прынамсі рэгіянальнага значэньня.
 
== Гісторыя горадагораду ==
Засяленьняе тэрыторыі сёньняшняга горадагораду пачалося яшчэ ў [[VI стагодзьдзе|VI ст.]], калі разьвілося пасяленьне на ўзгорку ''Czwartek'' (Чацьвер), якое потым пашыралася на суседнія ўзгоркі. На замкавым узгорку ў [[X стаглдзьдзе|X ст.]] паўсталі абаронныя збудаваньні: спачатку драўняныя — потым мураваныя. У [[XІІ стаглдзьдзестагодзьдзе|XІІ ст.]] замак атрымаў правы [[каштэлянія|каштэляніі]]. Побач, на Старамейкім (''Staromiejskim'') узгорку, паўстаў горад.
 
Люблін першы раз узгадваецца ў [[1198]] ггодзе.
 
Настарэйшы люблінскі касьцёл у гонар [[Арханёл Міхаіл|Арханёла Міхаіла]] згодна легендзе быў пабудаваны ў [[1282]] г.годзе князем [[Лешак Чорны|Лешакам Чорным]], які вяртаўся пасьля пераможнага паходу на [[яцьвягі|яцьвягаў]]. Касьцёл разабраны ў [[XIX стагодзьдзе|XIX ст.]].
 
[[Магдэбурскае права]] атрымана падчас панаваньня [[Уладзіслаў I Лакаток|Ўладзіслава Лакатка]] [[15 жніўня]] [[1317]] годагоду. У [[1341]] годзе [[Казімір III Вялікі]] атрымаў пад Люблінам перамогу над [[татары|татарамі]], а год пазьней выдаў гораду чарговае права — рэгуляцыйнае, згодна якому Люблін атачылі мурамі.
У [[1341]] г. [[Казімір III Вялікі]] атрымаў пад Люблінам перамогу над [[Татары|Татарамі]], а год пазьней выдаў гораду чарговае права — рэгуляцыйнае, згодна якому Люблін атачылі мурамі.
 
У [[1474]] г.годзе [[Казімір Ягелончык|Казімер IV Ягелончык]] прызначыў Люблін сталіцай новастворанага Люблінскага выяводзтва, вылучанага з Сандамерскага ваяводзтва. У [[XV стагодзьдзе|XV]]—[[XVI стагодзьдзе|XVI]] стст. горад перажывае росквіт дзякуючы гандёвым шляхам з [[Чорнае мора|Чорнага мора]] ў заходнюю Эўропу. У [[1569]] годзе ў Любліне падпісана знакамітая [[Люблінская унія]].
У [[XV стагодзьдзе|XV]]-[[XVI стагодзьдзе|XVI]] стст. горад перажывае росквіт дзякуючы гандёвым шляхам з [[Чорнае мора|Чорнага мора]] ў заходнюю Эўропу.
У [[1569]] г. у Любліне падпісана знакамітая [[Люблінская вунія|Люблінская вунія]].
 
У [[XVI стагодзьдзе|XVI]] і [[XVII стагодзьдзе|XVII]] стст. Люблін зьяўляўся адным з галоўных цэнтраў [[Рэфармацыя|рэфармацыі]]. Тут дзейнічала вялікая суполка [[польскае брацтва|польскага брацтва]] (''Bracia polscy''). Таксама ў Любліне існаваў [[кальвінізм|кальвінійскікальвінскі]] збор. У горадзе уў [[XVI стагодзьдзе|XVI]] ст. ужо працавала габрэйская друкарня, недзе ад [[1630]] — польская друкарня, а ад [[1687]] езуіцкая друкарня.
 
[[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]] — цяжкі этап у гісторыі Любліна. На хвалі агульнапольскіх міжнацыянальных і гаспадарчых канфлікаў занепадаюць знакамітыя люблінскія кірмашы. У [[1630]] годзе горад пакутвае ад эпідэміі [[чума|чумы]], якая забрала жыцьці 5 тыс. чалавек. Пасьля вайны з [[Казак|казакамі]] ([[1648]]—[[1650]]) горад пакідае большасьць купцоў з Эўропы. У [[1655]] Люблін спусташае расейска-казацкае войска, асабліва моцна пацярпелі габрэі. У [[1656]] горад рабуюць швэды, зьнішчая будынкі і насельніцтва.▼
 
▲[[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]] — цяжкі этап у гісторыі Любліна. На хвалі агульнапольскіх міжнацыянальных і гаспадарчых канфлікаў занепадаюць знакамітыя люблінскія кірмашы. У [[1630]] горад пакутвае ад эпідэміі [[чума|чумы]], якая забрала жыцьці 5 тыс. чалавек. Пасьля вайны з [[Казак|казакамі]] ([[1648]]—[[1650]]) горад пакідае большасьць купцоў з Эўропы. У [[1655]] Люблін спусташае расейска-казацкае войска, асабліва моцна пацярпелі габрэі. У [[1656]] горад рабуюць швэды, зьнішчая будынкі і насельніцтва.
Ад [[1686]] пачынаецца традыцыя Люблінскага Хэйнала (''Hejnał Miasta Lublina'').
 
Пачатак [[XVIIІ стагодзьдзе|XVIIІ ст.]] прыносіць новыя зьнішчэньні падчас [[Паўночная вайна|Паўночнай вайны]]. У [[1703]] годзе [[Аўгуст Моцны|Аўгуст II]] надае гораду прывілей, які параўноўвае Люблін у правах з [[Кракаў|Кракавам]]. Пасьля войнаў горад нарэшце паступова разбудоўваецца (у асноўным магнацкія сядзібы і касьцёлы). Афармляецца аблічча сёньняшняга ''Krakowskiego Przedmieścia'' (Кракаўскага Прадмесьця) і ''Litewskiego'' (Літоўскага) пляцу, але горад усё яшчэ выглядае досыць убога. Падчас польскай эпохі Асьветніцтва ([[1780]]) паўстае фундацыя «Boni Ordinis», якая сваёй дзейнасьцю прыводзціь да рэстаўрацыі гарадзкіх камяніц і выбрукаваньня вуліц, а таксама аднаўленьня ратушы.
 
ЎУ [[1788]] годзе, пасьля стогадовага перапынку, адраджаецца пратэстанцкі рух, праяўленьнем якога было будаўніцтва касьцела сьв. Троіцы (''św. Trójcy''), які існуе і сёньня.
 
Пасьля абвяшчэньня Канстытуцыі 3 траўня, Люблін абраў сваяго першага прэзыдэнта — Тэадора Груэля-Грэцца (''Teodora Gruell-Gretza''), які шмат зрабіў для разьвіцьця горада.
Радок 143 ⟶ 136:
У пэрыяд [[Польская Народная Рэспубліка|Польскай Народнай Рэспублікі]] адбывалася імклівае разьвіцьцё Любліна. У [[1944]] паўстае [[Унівэрсытэт імя Марыі Складоўскай-Кюры]] (''Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej — UMCS ''). Пабудаваны шэраг прадпрыемстваў, напрыклад — Фабрыка Грузавых Аўтамабіляў (''Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie — FSC Lublin'') і фабрыка гелікоптараў (''WSK PZL Świdnik'') у суседнім [[Сьвіднік]]у . Да [[1989]] насельніцтва горада ўзрасло больш чым у тры разы ў параўнаньню з [[1939]] годам.
 
У ліпені [[1980]] угоду ў Любліне і [[Сьвіднік]]у адбываліся першыя вялікія страйкі рабочых, зьвязнаныя ззь дзейнасьцю «[[Салідарнасьць (прафзьвяз)|Салідарнасьці]]».
 
Ад [[2001]] г.году уў Любліна ёсьць свой ''блізьнячы горад'' — вёска Люблін у штаце [[Вісконсін]].
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Lublin|выгляд=міні}}
* [http://www.um.lublin.pl/ Афіцыйная старонка]
 
{{Сталіцы польскіх ваяводзтваў}}
 
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Люблін»