Вугаль: розьніца паміж вэрсіямі

'''Вугаль''' — цьвёрды, гаручы, вуглевадародны выкапень расьліннага паходжаньня. Утвараецца з разлажэньня астаткаў вышэйшых расьлін. Сярод паліўна—энэргетычных рэсурсаў мае найвялікшыя запасы. Сусьветныя запасы вугля складаюць звыш 5 трлн. тонаў. Найвялікшыя месцароджаньні вуглю знаходзяцца ў [[ЗША]] (445 млрд. тон), [[Кітай|Кітаі]] (272), [[Расея|Расеі]] (200), [[ПАР]] (130), [[Нямеччына|Нямеччыне]] (100), [[Аўстралія|Аўстраліі]] (90), [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] (50), [[Канада|Канадзе]] (50), [[Індыя|Індыі]] (29) і [[Польшча|Польшчы]] (25 млрд. тон). Пры цяперашнім узроўні спажываньня вуглю (4,5 млрд. тон у год), вядомых на сёньняшні дзень запасаў можа хапіць прыкладна на 400 год.

У [[2004]] годзе ў сьвеце было здабыта 5500 млн.т вуглю (у [[2003]] г. — 4835). Лідэры: [[Кітай]] — 1956, [[ЗША]] — 1020, [[Індыя]] — 397, [[Аўстралія]] — 365, [[Расея]] — 283, [[ПАР]] — 253, [[Нямеччына]] — 208, [[Польшча]] — 159, [[Інданэзія]] — 136, [[Казахстан]] — 87, [[Украіна]] — 81, [[Грэцыя]] — 74, [[Канада]] — 67, [[Чэхія]] — 64, [[Калюмбія]] — 53, [[Турцыя]] — 48. Найбольш высокае развіцьцёразьвіцьцё вуглездабычы ідзе ў [[Кітай|Кітаі]], [[ЗША]], [[Інданэзія|Інданэзіі]] і [[Калюмбія|Калюмбіі]].

Буры вугаль выкарыстоўваецца як энергетычнаеэнэргетычнае паліва і хімічная сыравіна для атрыманьня вадкага паліва і розных сынтэтычных рэчываў, газа і ўгнаеньняў.

Найбольш буйныя радовішчы бурага вуглю характэрныя для мезазойскагамэзазойскага і кайназойскага пэрыядаў; буры вугаль утварае як невялікія праслойкі, так і буйныя пласты - да 100—120 мэтраў.

'''Каменны вугаль''' — выкапневывыкапнёвы гумусавы вугаль больш высокай ступені вуглефікацыі ў параўнанmніпараўнаньні з бурым вуглем. Каменны вугаль утрымлівае ў гаручай масе ад 75 да 97% вугляроду, цеплыня гарэньня — 30,1—36,6 МДж/кг (5700 ккал/кг). Каменны вугаль распаўсюджаны ў адлажэньнях каменнавугальнай, пермскай і юрскай сыстэмаў. Глыбіня заляганьня каменнага вугля – ад паверхні да 2000—2500 мэтраў. Ён утварыўся з прадуктаў распаду арганічных астаткаў вышэйшых раслінрасьлін, якія зьмяніліся пад уплывам вялікага ціску вакольных парод зямной кары і параўнальна высокай тэмпературытэмпэратуры. З узрастаньнем ступені пераўтварэньня пасьлядоўна павялічваецца ўтрыманьне вугляроду і адначасова зьмяншаецца колькасьць кіслароду, вадароду, лятучых рэчываў; зьмяняецца цеплыня згараньня, здольнасьць сьпякацца і іншыя ўласьцівасьці.

Адрозьніваюць наступныя віды каменнага вугля: смалісты ці бліскучы — з ракавістым, бліскучым зломам, грубы — з грубазерністым зломам, слаёвы — з сланцаватай асобнасьцю, валаконны – з валаконнай структурай і інш. Каменны вугаль утрымлівае ў сярэднім наступныя элементыэлемэнты: 82% [[вуглярод]], 1,5—5,7% [[вадарод]], 1,5—15% [[кісларод]], 0,5—4% [[сера]], да 1,5% [[азот]], 2—45% лятучых рэчываў; колькасьць вадкасьці 4—14%, утрыманьне залы нязначнае. Большая ці меншая прысутнасьць серы абумоўленая дадаткам [[серны калчадан|сернага калчадана]] ці іншых сэрністыхсярністых мінералаўмінэралаў. Чым больш у каменным вуглі [[вадарод]]у, тым больш атрымліваецца зь яго пры награваньні бяз доступу паветра смалістых рэчываў, тым лепш такі каменны вугаль гарыць і тым больш ён прыдатны для атрыманьня [[сьвяцільны газ|сьвяцільнага газу]], такі, багаты смоламі каменны вугаль, называюць тлустым, а бедны гэтымі рэчывамі — худым. Худыя вуглі загараюцца з цяжкасьцю, і іх гарэньне можа падтрымлівацца толькі пры моцным прытоку паветра. Пры пракальваньні ў зачыненай прасторы тлусты каменны вугаль сьпякаецца і плавіцца, утвараючы порыстую губчатую масу — [[кокс]], які зусім ня ўтрымлівае серы і няшмат Н і О; пры гэтым атрымліваюць газападобны сьвяцільны газ і вадкі [[каменнавугальны варволь]].