Нэўтрон: розьніца паміж вэрсіямі

[[Атамнае ядро|Ядры]] ўсіх [[атам]]аў складаюцца з пратонаў і нэўтронаў, якія маюць агульную назву - — [[нуклон]]ы. Колькасьць пратонаў у ядры вызначае [[атамны нумар]], а значыць, і [[хімічны элемэнт]]. Колькасьць нэўтронаў вызначае [[ізатоп]] [[хімічны элемэнт|хімічнага элемэнту]]. Напрыклад, вуглярод-12 мае 6 пратонаў і 6 нэўтронаў, у той час як вуглярод-14 мае 6 пратонаў і 8 нэўтронаў.

Нэўтрон складаецца з двух ніжніх [[кварк]]аў і аднаго верхняга кварка, і таму ён зьяўляецца [[барыён]]ам і мае [[сьпін]] ½. Маса нэўтрона складае 939.573 [[МэВ]], альбо 1.008 664 915 (78) [[атамная адзінка масы|а.а.м.]], альбо 1.6749 × 10⁻²⁷ кг. [[АнтычасьцінкайАнтычасьцінка]]й нэўтрона зьяўляецца [[антынэўтрон]].

== Стабільнасьць нэўтрона і бэта -распад ==

Калі нэўтрон знаходзіцца па-за межамі ядра (вольны нэўтрон), ён зьяўляецца нестабільным і ягоны час жыцьця складае 885.7±0.8 сэкунд (каля 15 хвілін), пры гэтым, каб стаць пратонам, нэўтрон выпускае [[электрон]] і [[антынэўтрына]]: <math>\hbox{n}\to\hbox{p}+\hbox{e}^-+\overline{\nu}_{\mathrm{e}}</math>. Гэты від распаду, вядомы як [[бэта -распад]], магчымы таксама і для нэўтрона, што знаходзіцца ўнутры нестабільных ядраў.

Пратоны, што ўтрымліваюцца ўнутры ядра, таксама могуць трансфармавацца ў нэўтроны пасродкамшляхам бэта -распаду. У гэтым выпадку, ператварэньне суправаджаецца эмісіяй [[пазытрон]]а (антыэлектронантыэлектрона) і [[нэўтрына]] (замест антынэўтрына): <math>\hbox{p}\to\hbox{n}+\hbox{e}^{+}+{\nu}_{\mathrm{e}}</math>. Ператварэньне пратона ў нэўтрон унутры ядра магчымымагчымае і пасродкамшляхам захопу электрона (электронны захоп): <math>\hbox{p}+\hbox{e}^{-}\to\hbox{n}+{\nu}_{\mathrm{e}}</math> . Захоп нэўтронам пазытрона уў ядрах (пазытронны захоп), што маюць залішнія нэўтроны, таксама магчымы, аднак малаверагодны, бо пазытроны адштурхоўваюцца ядрамі, і, больш таго, хутка [[анігіляцыя|анігілююць]], калі сустракаюць адмоўныя электроны.

Бэта -распад і электронны захоп зьяўляюцца тыпамі [[радыеактыўнырадыяактыўны распад|радыеактыўнагарадыяактыўнага распаду]] і абодва адбываюцца дзякуючы [[слабое ўзаемадзеяньне|слабому ўзаемадзеяньню]].

Нэўтрон падвержаны да ўсіх чатырох тыпаў [[фундамэнтальнае ўзаемадзеяньне|фундамэнтальных узаемадзеяньняў]]: [[электрамагнітнае ўзаемадзеяньне|электрамагнітнага]], [[слабое ўзаемадзеяньне|слабога ядзернага]], [[моцнае ўзаемадзеяньне|моцнага ядзернага]] і [[гравітацыя|гравітацыйнага]] ўзаемадзеяньняў.

Нягледзячы на тое, што нэўтрон мае нулявы электрычны зарад, ён можа ўступаць у электрамагнітнае ўзаемадзеяньне двума шляхамі: па-першае, нэўтрон валодае [[магнітны момант|магнітным момантам]], такім жа па велічыні, як і пратон; па-другое, нэўтрон складаецца з элекрычна зараджаных [[кварк]]аў. Так, электрамагнітнае ўзаемадзеяньне зьяўляецца дамінуючым для нэўтрона падчас глыбокага няпругкага расьсейваньня і [[магнэтызм|магнітных]] узаемадзеяньняў.

Нэўтрон зьведвае слабое ўзаемадзеяньне падчас [[бэта -распад]]у ў пратон, [[электрон]] і [[антынэўтрына|электроннае антынэўтрына]]. Ён зьведвае гравітацыйныя сілы як і любое энэргетычнае цела, аднак гравітацыя настолькі слабая, што ёй можна грэбаваць падчас экспэрымэнтаў па [[фізыка часьцінак|фізыцы часьцінак]].

Найбольш выжным для нэўтрона зьяўляецца моцнае ўзаемадзеяньне. Гэтае ўзаемадзеяньне адказвае за ўтрымліваньне трох [[кварк]]аў у асобнай часьцінцы. Рэшткавая моцная сіла адказная за ўтрымліваньне нэўтронаў і пратонаў разам у [[атамнае ядро|ядрах]]. Гэтая ядзерная сіла адыгрывае першарадную ролю, калі нэўтроны прапускаюцца праз матэрыю. У адрозьненьнеадрозьненьні ад зараджаных часьцінак альбо фатонаў[[фатон]]аў, нэўтрон ня можа губляць энэргію дзякуючы [[іянізацыя|іянізацыі]] атамаў. Наадварот, нэўтрон бесьперашкодна рухаецца да лабавога сутыкненьня з атамным ядром. З-за гэтага [[нэўтроннае выпраменьваньне]] зьяўляецца надзвычайна пранікальным.

Нэўтроны адыгрываюць важную ролю ў шматлікіх ядзерных рэакцыях. Напрыклад, нэўтронны захоп часта прыводзіць да нэўтроннага ўзбуджэньня, выклікаючы [[радыеактыўнасьцьрадыяактыўнасьць]]. У прыватнасьці, веды пра нэўтроны і іх паводзіны важныя пры распрацоўцы [[ядзерны рэактар|ядзерных рэактараў]] і [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]].