Крыш’яніс Валдэмарс: розьніца паміж вэрсіямі

[[ВыяваФайл:Krišjānis_ValdemārsKrišjānis Valdemārs.jpg|міні|Крыш’яніс Валдэмарс]]

'''Крыш’я́ніс Ва́лдэмарс''' ({{мова-lv|Krišjānis Valdemārs}}, {{мова-ru|Кришьянис Вальдемар ці Христиан Вальдемар}}; нар. [[2 сьнежня]] [[1825]], у Вэц’юнкурыВэцьюнкуры Арлаўскай воласьці, [[Талсінскі раён]] – памёр— [[7 сьнежня]] [[1891]] у, [[Масква|Маскве]]) –— выбітны [[Латвія|латыскі]] публіцыст, выдавец, грамадзка-палітычны дзеяч.

Да 14 гадоў навучаўся ў павятовых школах, затым сам працаваў дарэктарам, памочнікам пісара й пісарам у розных мястэчках Латвіі. У [[1849]] годзе паступіў у гімназію ў [[Ліепая|ЛіепаеЛіепаі]], з [[1854]] па [[1858]] год вывучаў [[народная гаспадарка|народную гаспадарку]], [[дзяржаўнае права]] й [[філялёгія|філялёгію]] ў [[Тартускі ўнівэрсытэт|Тартускім ўнівэрсытэце]]. Па сканчэньні ўнівэрсытэтаўнівэрсытэту перабраўся на жыхарства ў [[Санкт-Пецярбург|Пецярбург]]. З [[1865]] г.году працаваў у Міністэрстве дзяржаўнай маёмасьці. З [[1867]] г.году жыў у Маскве.

У сваіх поглядах Валдэмарс заўсёды вылучаўся дэмакратычнай пазыцыяй, ці то ў справах адукацыі, ці то эканомікі, ці палітыкі. Выступаў супраць нацыянальнага прыгнёту, за роўныя правы [[латышы|латышоў]] перад [[немцы|немцамі]], на той час гаспадарамі [[Ліфляндыя|Ліфляндзкага краю]]. Яшчэ ў [[1848]] г.годзе Валдэмарс заснаваў першую латыскую публічную [[Бібліятэкабібліятэка|бібліятэку]] ў мястэчку [[Эдолэ]]. Да гэтага ж часу адносіцца і стварэньне ім [[Атмода|Атмоды]] –— першага агульнаграмадзкага руху латышоў за свае нацыянальныя правы. Доўгія гады затым ён быў ягоным нефармальным кіраўніком. Падчас вучобы ў [[Тарту]] Валдэмарс разам ззь сябрамі ладзіў вольныя латыскія вечарыны, на якіх студэнты знаёміліся з гісторыяй і культурай латыскага народу. У Пецярбургу Валдэмарс працаваў чыноўнікам Міністэрства фінансаў і заступнікам рэдакара газэты Расейскай акадэміі навук “«[[St. Petersburger Zeitung]]”». Затым на працягу трох годгадоў ([[1862]]-1865—1865) быў выдаўцом і галоўным рэдактарам газэты “«[[Pēterburgas Avīzes]]”» –— першага латыскага выданьня дэмакратычнага накірунку. Пад ягоным кіраўніцтвам упершыню ў гісторыі былі складзеныя й выдадзеныя расейска-латыска-нямецкі ([[1872]]) і латыска-расейска-нямцкі ([[1879]]) [[слоўнік]]і.

Вялікую пашану Валдэмарс здабыў таксама як “бацька”«бацька» [[Марскі флёт Латвіі|латыскага флёту]]. У [[1864]] г.годзе ён заснаваў першую [[мараплаўства|мараплаўную]] школу для латышоў у [[Айнажы]]. На ўзор гэтай школы ягонымі намаганьнямі па ўсёй [[Расея|Расеі]] ствараліся мараплаўныя клясы, а сам Валдэмарс у [[1873]] г.годзе нават стаў сакратаром [[Расейскае мараплаўнае таварыства|Расейскага мараплаўнага таварыства]].

Крыш’яніс Валдэмарс справядліва лічыцца адным зыз стваральнікаў латыскай нацыі. Ягоная руплівая праца на ніве змаганьня латышоў за права быць гаспадарамі на сваёй зямлі заслужыла найвялікшага прызнаньня ў памяці нашчадкаў. У гонар гэтага дзеяча былі названыя дзясяткі вуліц і праспэктаў у гарадох Латвіі й нават адзін [[ледакол]]. А ў [[1926]] г.годзе горад Сасмака, у якім шмат гадоў вучыўся й працаваў Валдэмарс, быў перайменаваны ў [[Валдэмарпілс]].

[[Катэгорыя:Латвійскія літаратары|Валдэмарс, Крыш'яніспалітыкі]]