Прыднястроўскі канфлікт: розьніца паміж вэрсіямі

== Перадгісторыя канфлікту ==

У [[1988]]—[[1989]] гадах на хвалі перабудовы ў [[Малдова|Малдове]] пачалі з'яўляццаз’яўляцца антысавецкія і антырускія арганізаціі, якія актыўна распальвалі міжнацыянальную варожасць і заклікалі да дыскрымінацыі іншых нацыянальнасьцяў. Нацыяналісты аб'ядноўваюццааб’ядноўваюцца у Народный Фронт. Нацыяналістычныя настроі падтрымліваюцца тагачасным кіраўніцтвам краіна, якое пачае ствараць канцэпцыю [[Малдова|Малдовы]] як другой Румынскай дзяржавы. У лютым [[1989]] года апублікаваны праект закону "«Аб функцыянаванні моў на тэрыторыі [[Малдаўская ССР|Малдаўскай ССР]]"», які прадугледжваў адміністратыўную і крымінальную адказнасць за карыстанне іншай мовай акрамя [[малдаўская мова|малдаўскай]], якая абвяшчалася адзінай дзяржайўнай. Гэта выклікала забастоўкі, пачалі стварацца саветы працоўных калектываў і ворган іх кіравання -— Аб'яднаныАб’яднаны савет працоўных калектываў, -— правобраз ворганаў самакіравання. Тыраспальскі горсавет заклікаў Вярхоўны Савет прыняць закон аб функцыянаванні на тэрыторыі [[Малдова|Малдовы]] [[руская мова|рускай]] і [[малдаўская мова|малдаўскай моў]].

[[31 жніўня]] ВС прымае Закон "«Аб функцыянаванні моў"», у якім адзінай дзяржаўнай мовай абвешчаная малдаўская на аснове лацінскай графікі. [[З 21 жніўня]] ў краіне пачалася масавая палітычная забастоўка, на тэрыторыі [[Прыднятроўе|Прыднястроўя]] ў ёй прынялі удзел больш за 200 тысяч чалавек, г.зн. практычна ўсе актыўнае насельніцтва рэгіёна. Мясцовыя саветы [[Бяндэры|Бяндэр]] і [[Тыраспаль|Тыраспаля]] прыпыняюць на своёй тэрыторыі дзеянне закона.

У студзені [[1990]] года ў [[Тыраспаль|Тыраспалі]] праведзены гарадскі рэферэндум, згодна з якім [[Тыраспаль]] аб'яўленыаб’яўлены самастойнай тэрыторыяй, такіея ж рашэнні прымаюцца і ў іншых раёнах [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]].

У пачатку [[1990]] года прайшлі новыя выбары Вярхоўнага Савета [[Малдаўская ССР|МССР]], якія прывялі да далейшай палярызацыі сіл. Парламент прымае новы сцяг, абвяшчае дзяржаўную самастойнасць [[Малдова|Малдовы]], старшыней ВС абраны прадстаўнік Народнага Фронту [[Мірча Снегур]]. У той жа час Ігар Сьмірноў абраны старшыней Гарадскога Савета [[Тыраспаль|Тыраспаля]], Гарсаветы [[Тыраспаль|Тыраспаля]], [[Бяндэры|Бяндэр]], [[Рыбница|Рыбніцы]] прыпытянюць на іх тэрыторыях дзеянне закона аб дзяржаўнам сцяге. У мае [[1990]] года каля 100 дэпутатаў, якія знахідзіліся ў апазіцыі да Народнага Фронта, посля шматлікіх пагроз і збіццеў прыпыняюць удзел у працы Вярхоўнага Савету. У червені [[1990]] праходзіць ІI З'ездЗ’езд дэпутатаў [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]], на якім была выказана ідэя аб незалежнасці рэгіёна. Малдаўскія ўлады абвястілі З'ездЗ’езд незаконным.

У ліпені-жніўні ў [[Прыднястроўе|Прыднястроўі]] праводзяццы рэферэндумы па пытанню аб уступленні ў Прыднястроўскую АССР у выпадку яе стварэння, на якіх пераважная большасць насельніцтва галасуе станоўча. [[21 жніўня]] было абвечшана аб стварэнні Гагаузскай ССР, а [[2 верасьня]] Надзвычайны З'ездЗ’езд дэпутатаў Прыднястроўя абвясціў аб стварэнні Прыднястроўскай Малдаўскай ССР і абраў яе часовы Вярхоўна Савет, старшыней якога быў прызначаны Ігар Сьмірноў.

== Пачатковая стадыя і развіцце канфлікту ==

Восень [[1990]] года -— пачатак узброеных сутыкненняў паміж арміяй і паліцыяй [[Малдова|Малдовы]] і прыднястроўцамі. Першыя ахвяры з'явілісяз’явіліся 2 лістапада, калі малдаўская паліцыя прімяніла зброю супраць мірнай дэманстрацыі ў [[Дубасары|Дубасарах]] -— 3 загінулі, 16 паранена. У лістападзе Часовы Вярхоўны Савет пераімяноўвае Прыднястроўскую Малдаўскую ССР у [[Прыднястроўе|Прыднястроўскую Малдаўскую Рэспубліку]], праводзяцца выбары ў Вярхоўны Савет ПМР.

На працягу [[1991]] года адбываюцца шматлікія сутыкненні на Дубасарскам накірунку, арышты дзяржаўных дзеячоў [[Прыднястроўе|ПМР]], у тым ліку і [[Ігар Сьмірноў|Ігара Сьмірнова]]. IV З'ездЗ’езд дэпутатаў прымае рашенне аб зацьвярджэнні канстытуцыі, флага і герба [[Прыднястроўе|ПМР]], пачалося фарміраванне народнага апалчэння і Узброеных Сіл ПМР -— Рэспубліканскай гвардыі. Пад ціскам грамадскасці ПМР, заблякаваўшай чыгуначныя магістралі, улады [[Малдова|Малдовы]] вымушаны выпустіць актывістаў ПМР. У снежні на першый прэзідэнтскіх выбарах ПМР [[Ігар Сьмірноў]]

Да сярэдзіны чэрвена праходзіла сцягіванне малдаўскій войскаў к [[Прыднчстроўе|Прыднястроўю]], забяспячэнне іх тэхнікай і навабранцамі. Фарміраваліся атрады румынскіх дабравольцаў. [[19 чэрвена]] малдаўскія войскі атакавалі [[Прыднястроўе]] на Бяндэрскім, Рыбніцкім, Кошніцкім і Качыерскім напрамках (усяго ад 7700 да 9000 чалавек, больш за 100 адзінак артылерыі і каля 40 едзінак бронетэхнікі). У [[Бяндэры|Бяндэрах]] развярнуліся жорсткія крывавыя баі з вялікім мноствам ахвяраў. Малдаўскі бок прымяніў авіяцыю. Малдаўская армія не змагла дасягнуць якіх-небудзь значных посьпехаў, і [[22 чэрвеня]] фронт стабілізавался.

[[2 ліпеня]] малдаўскі бок зноў абстраляў [[Дубасары]], з'явілісяз’явіліся забітыя і параненыя. У выніку ўдара була разбураная сістэма ўпраўлення турбінамі на ГЭС, што прывало да рэзкага ўздыму вады, які пагражаў экалагічнай катастрофаф абодзьвум берагам. У адказ у ноч з [[2 ліпеня|2]] на [[3 ліпеня]] прыднястроўская артылерыя насесла самы моцна удар за весь час вайны сіламі васьмі дывізіёнаў і шасці мінаметных батарэй. Ен прывеў да шматлікіх ахвяраў з малдаўскага боку і дэмаралізацыі малдаўскай арміі, якая ўбачыла, што няма ніякіх прызнакаў аслаблення сіл прыднястроўцаў.

У пачатку ліпеня было дасягнута пагадненне аб перамір'еперамір’е, [[21 чэрвеня]] паміж прэзідэнтам [[Расія|Расіі]] Б. М. [[Барыс Ельцын|Ельцыным]] і [[Іалдова|Малдовы]] М. [[Мірча Снегур|Снегурам]] падпісана пагадненне "«Аб асноўных прынцыпах урэгулявання узброенага канфлікта ў Прыднястроўскім рэгіене Рэспублікі Малдова"», якое паклала канец актыўным баявым дзеянням.

== Постканфліктны перыяд ==

Пасля вайны працягваюцца перамовы аб статусе рэспублікі, якая дэ-факты з'яўляеццаз’яўляецца незалежнай. Праведзены выбары прэзідента і парламента, прянятая канстытуція. Паступова адрадзілася эканоміка. [[17 верасьня]] [[2006]] года ў [[Прыднястроўе|Прыднястроўі]] быў праведзены рэферэндум, на якім, згода з афіцыйнымі дадзенымі Цэнтрвыбаркама ПМР, 97,1% удзельнікаў рэферэндума прагаласавала за незалежнасць з далучэннем у будучыні да [[Расія|Расіі]], 2,3% -— за далучэнне да [[Малдова|Малдовы]].