Прыднястроўскі канфлікт: розьніца паміж вэрсіямі

'''Прыднястроўскі канфлікт 1991-1992 годоў''', ваенны канфлікт паміж рэгулярная арміей і паліцыей [[Малдова|Малдовы]] і вайсковымі фармірованнямі [[Прыднястроўе|Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспублікі]], выкліканы незадаволенасцю славянскага насельніцтва рэгіена, якое складае большасць, прарумынскай арыентацыей кіраўніцтва [[Малдова|Малдовы]], увядзеннем румынскага флага, пераходам малдаўскай мовы на лацінскую графіку, а асабліва адмовай ўлад прызнаць афіцыйный статус моў нацыянальных меньшасцей ([[рускія|рускіх]], [[украінцы|украінцаў]], [[гагаузы|гагаузаў]]) нават у месцах іх кампактнага пражывання) і магчымай пермпектывайперспектывай уваходжання [[Малдова|Малдовы]] ў склад [[Румынія|Румыніі]].

У [[1988]]-[[1989]] годзе на хвалі перабудовы ў [[Малдова|Малдове]] пачалі з'яўляцца антысавецкія і антырускія арганізаціі, якія актыўна распальвалі міжнацыянальную варожасць і заклікалі да дыскрымінацыі іншых нацыянальнасьцяў. Нацыяналісты аб'ядноўваюцца у народныйНародный Фронт. Нацыяналістычныя настроі падтрымліваюцца тагачасным кіраўніцтвам краіна, якое пачае ствараць канцэпцыю [[Малдова|Малдовы]] як другой Румынскай дзяржавы. У лютым [[1989]] года апублікаваны праект закону "Аб функцыянаванні моў на тэрыторыі [[Малдаўская ССР|Малдаўскай ССР]]", які прадугледжваў адміністратыўную і крымінальную адказнасць за карыстанне іншай мовай акрамя [[малдаўская мова|малдаўскай]], якая абвяшчалася адзінай дзяржайўнай. Гэта выклікала забастоўкі, пачалі стварацца саветы працоўных калектываў і ворган іх кіравання - Аб'яднаны савет працоўных калектываў, - правобраз ворганаў самакіравання. Тыраспальскі горсавет заклікаў Вярхоўны Савет прыняць закон аб функцыянаванні на тэрыторыі [[Малдова|Малдовы]] [[руская мова|рускай]] і [[малдаўская мова|малдаўскай моў]].

[[31 жніўня]] ВС прымае Закон "Аб функцыянаванні моў", у якім адзінай дзяржаўнай мовай абвешчаная малдаўская на аснове лацінскай графікі. [[З 21 жніўня]] ў краіне пачалася масавая палітычная забастоўка, на тэрыторыі Прыднястроў'я[[Прыднятроўе|Прыднястроўя]] ў ёй прынялі удзел больш за 200 тысяч чалавечалавек, г.зн. практычна ўчеўсе актыўнае насельніцтва рэгіёна. Мясцовыя саветы [[Бяндэры|Бяндэр]] і [[Тыраспаль|Тыраспаля]] прыпыняюць на своёй тэрыторыі дзеянне закона.

У студзені [[1990]] года ў [[Тыраспаль|Тыраспалі]] праведзены гарадскі рэферэндум, згодна з якім [[Тыраспаль]] аб'яўлены самастойнай тэрыторыяй, такіея ж рашэнні прымаюцца і ў іншых раёнах Прыднястроў'я[[Прыднястроўе|Прыднястроўя]].

У пачатку [[1990]] года прайшлі новыя выбары Вярхоўнага Савета [[Малдаўская ССР|МССР]], якія прывялі да далейшай палярызацыі сіл. Парламент прымае новы флагсцяг, абвяшчае дзяржаўную самастойнасць [[Малдова|Малдовы]], старшыней ВС абраны прадстаўнік Народнага Фронту [[Мірча Снегур]]. У той жа час Ігар Смірноў абраны старшыней Гарадскога Савета [[Тыраспаль|Тыраспаля]], Гарсаветы [[Тыраспаль|Тыраспаля]], [[Бяндэры|Бяндэр]], [[Рыбница|Рыбніцы]] прыпытянюць на іх тэрыторыях дзеянне закона аб дзяржаўнам сцяге. У мае [[1990]] года каля 100 дэпутатаў, якія знахідзіліся ў апазіцыі да Народнага Фронта, посля шматлікіх пагроз і збіццеў прыпыняюць удзел у працы Вярхоўнага Савету. У червені [[1990]] праходзіць І З'езд дэпутатаў Прыднястроў'я[[Прыднястроўе|Прыднястроўя]], на якім была выказана ідэя аб незалежнасці рэгіёна. Малдаўскія ўлады абвястілі З'езд незаконным.

У ліпені-жніўні ў [[Прыднястроўе|Прыднястроўі]] праводзяццы рэферэндумы па пытанню аб уступленні ў Прыднястроўскую АССР у выпадку яе стварэння, на якіх пераважная большасць насельніцтва галасуе станоўча. [[21 жніўня]] было абвечшана аб стварэнні Гагаузскай ССР, а [[2 верасня]] Надзвычайны З'езд дэпутатаў Прыднястроўя абвясціў аб стварэнні Прыднястроўскай Малдаўскай ССР і абраў яе часовы Вярхоўна Савет, старшыней якога быў прызначаны Ігар Смірноў.

Восень [[1990]] года - пачатак узброеных сутыкненняў паміж арміяй і паліцыяй [[Малдова|Малдовы]] і прыднястроўцамі. Першыя ахвяры з'явіліся 2 лістапада, калі малдаўская паліцыя прімяніла зброю супраць мірнай дэманстрацыі ў [[Дубасары|Дубасарах]] - 3 загінулі, 16 паранена. У лістападзе Часовы Вярхоўны Савет пераімяноўвае Прыднястроўскую Малдаўскую ССР у [[Прыднястроўе|Прыднястроўскую Малдаўскую Рэспубліку]], праводзяцца выбары ў Вярхоўны Савет ПМР.

На працягу [[1991]] года адбываюцца шматлікія сутыкненні на Дубасарскам накірунку, арышты дзяржаўных дзеячоў [[Прыднястроўе|ПМР]], у тым ліку і [[Ігар Смірноў|І.Смірнова]]. IV З'езд дэпутатаў прымае рашенне аб зацьвярджэнні канстытуцыі, флага і герба [[Прыднястроўе|ПМР]], пачалося фарміраванне народнага апалчэння і Узброеных Сіл ПМР - Рэспубліканскай гвардыі. Пад ціскам грамадскасці ПМР, заблякаваўшай чыгуначныя магістралі, улады [[Малдова|Малдовы]] вымушаны выпустіць актывістаў ПМР. У снежні на першый прэзідэнтскіх выбарах ПМР [[Ігар Смірноў]]

набірае 65% галасоў. На праходзячым адначасова рэферэндуме аб незалежнасці станоўча галасуюць 98% прыднястроўцаў. На выбарах у Малдове[[Малдова|Малдовe]] перамог [[Мірча Снегур]]. У [[Дубасары|Дубасарах]] зноў адбыліся жорсткія сутыкненні.

[[2 сакавіка]] пачалаўся паўнавартасны войсковы канфлікт, калі вайсковыя фарміраванні [[Малдова|Малдовы]] ў чарговы раз атакавалі [[Дубасары]], подчас чаго былі забітыя і параненыя. Непасрэдным пачаткам адкрытай вайны стала забойства ў [[Дубасары|Дубасарах]] малдаўскімі паліцэйскімі капітана дубасарскай міліцыі Ігара Сіпчанка, паехаўшага на выклік, які быў правакацыяй малдаўскай паліцыі. Пачаліся перастрэлкі паміж казакамі і гвардэйцамі з прыднястроўскага боку і атрадам паліцыі асобага прызначэння і малдаўскімі і румынскімі валанцерамі з малдаўскага. Прыднястроўцам удалося захапіць у палон некалькі дзесяткаў паліцэйскіх. Малдаўскія часці захапілі Качыерскі полк 14-й расійскай арміі, які неўзабаве адбілі часці ПМР. У ноч з [[3 сакавіка|3]] на [[4 сакавіка]] ў Дубасарах расстраляная машына хуткай дапамогі. Загінула цяжарная жанцыня і яшче некалькі людзей. [[6 сакавіка]] у Дубасарскім раўне абвешчана надзвычайнае становішча. [[14 сакавіка]] на тэрыторыі [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]] адбыўся шэраг тэрактаў, у гэты ж дзен малдаўская паліцыя на БТР-ах напаў на прыднястроўскія ваенныя фармірованні непадалек ад сяла Кошыца. Прыднястроўцам удалося адбіць атаку і падбіць адзін БТР.

Гэта чарговая параза малдаўскай паліцыі прывяла да ўзмацнення радыкальна нацыяналістычных настрояў у малдаўскім грамадстве. Пачалася мабілізація рэзервістаў у малдаўскую армію, [[Малдова]] звярнулася за ваеннай дапамогай да [[Румынія|Румыніі]] і захапіла маёмасць савецкой арміі на сваёй тэрыторыі. У адказ на гэта [[Ігар Смірноў]] увеў у [[Прыднястроўе]] асаблівае становішча і падпісаў указ аб народным апалчэнні з месных жыхароў і расійскіх дабравольцаў. Адбываюцца баі паміж паліцыяй і гвардэйцамі і бяндэрскімі апалчэнцамі. [[9 красавіка]] на дапамагу малдаўскім паліцэйскім і валанцерам накіраваная часці рэгулярнай арміі [[Малдова|Малдовы]]. К сярэдзіне мая вайны прыняла пазіцыйны характэр. З абедзьвухабoдзьвух бакоў выкарыстоўвался цяжкая артылерыя і бронетэхніка.

Да сярэдзіны чэрвена праходзіла сцягіванне малдаўскій войскаў к [[Прыднчстроўе|Прыднястроўю]], забяспячэнне іх тэхнікай і навабранцамі. Фарміраваліся атрады румынскіх дабравольцаў. [[19 чэрвена]] малдаўскія войскі атакавалі [[Прыднястроўе]] на Бяндэрскім, Рыбніцкім, Кошніцкім і Качыерскім напрамках (усяго ад 7700 да 9000 чалавек, больш за 100 адзінак артылерыі і каля 40 едзінак бронетэхнікі). У [[Бяндэры|Бяндэрах]] развярнуліся жорсткія крывавыя баі з вялікім мноствам ахвяраў. Малдаўскі бок прымяніў авіяцыю. Малдаўская армія не змагла дасягнуць якіх-небудзь значных посьпехаў, і [[22 чэрвеня]] фронт стабілізавался.

[[25 чэрвеня]] рэзка абвастрылася абстаноўка пад [[Дубасары|Дубасарамі]]. Пасля артэлерыйскага абстрэлу Дубасарскай ГЭС і цэнтрльнай часткі [[Дубасары|Дубасар]], малдаўская армія перайшла ў наступленне пры падтрымцы авіяцыі. Але поспеха яно не мела. Да [[29 червеня]] вялася моцная артылерыйская стрэльба па пазіцыях прыднястроўцаў. Малдайскі бок подцягваў да раёну баявых дзеянняў цяжкую артылерыю. У [[Бяндэры|Бяндэрах]] ішлі баі. Страты сярод грамадзянскага насельніцтва наблізіліся да 600 забітых і 3000 параненых. Горад пакінула каля ста тысяч чалавек.

[[2 ліпеня]] малдаўскі бок зноў абстраляў [[Дубасары]], з'явіліся забітыя і параненыя. У выніку ўдара була разбураная сістэма ўпраўлення турбінамі на ГЭС, што прывало да рэзкага ўздыму вады, які пагражаў экалагічнай катастрофаф абодзьвум берагам. У адказ у ноч з [[2 ліпеня|2]] на [[3 ліпеня]] прыднястроўская артылерыя насесла самы моцна удар за весь час вайны сіламі васьмі дывізіёнаў і шасці мінаметных батарэй. Ен прывеў да шматлікіх ахвяраў з малдаўскага боку і дэмаралізацыі малдаўскай арміі, якая ўбачыла, што няма ніякіх прызнакаў аслаблення сіл прыднястроўцаў.

У пачатку ліпеня было дасягнута пагадненне аб перамір'е, [[21 чэрвеня]] паміж прэзідэнтам [[Расія|Расіі]] Б.М. [[Барыс Ельцын|Ельцыным]] і [[Іалдова|Малдовы]] М. [[Мірча Снегур|Снегурам]] падпісана пагадненне "Аб асноўных прынцыпах урэгулявання узброенага канфлікта ў Прыднястроўскім рэгіене Рэспублікі Малдова", якое паклала канец актыўным баявым дзеянням.

Пасля вайны працягваюцца перамовы аб статусе рэспублікі, якая дэ-факты з'яўляецца незалежнай. Праведзены выбары прэзідента і парламента, прянятая канстытуція. Паступова адрадзілася эканоміка. На верасень [[2006]] года запланаваны агульнарэспубліканскі рэферэндум аб будучым ПМР