Чорная Русь: розьніца паміж вэрсіямі

'''Чорная Русь''' — традыцыйная, усталяваная ў гісторыяграфіі з [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзя]], назва тэрыторыі на паўночны захад сучаснай [[Беларусь|Беларусі]], якая ўвайшла ў склад [[ВялікаяВялікае княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] з сярэдзіны [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзя]], на пачатковым этапе фармаваньня гэтай дзяржавы — значна раней, чым астатнія тэрыторыі сучаснай Беларусі. Паводле гісторыка-геаграфічных уяўленьняў [[18 стагодзьдзе|18]]–[[20 стагодзьдзе|20]] стагодзьдзяў, галоўнымі цэнтрамі Чорнай Русі былі гарады [[НавагародакНаваградак]], [[ГародняГорадня]], [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], і гэтак далей.

Аднак аўтэнтычныя гістарычныя крыніцы не пацьвярджаюць існаваньня на гэтай тэрыторыі гістарычнай вобласьці з такой назвай, таму больш абгрунтавана ўжываць заміж «Чорная Русь» тэрміны «Літва» (глядзігл. артыкул [[Літва летапісная]]) ці [[Панямоньне]]. Назва «Чорная Русь», хутчэй за ўсё, узьнікла ў заходнеэўрапейскай літаратуры пэрыяду позьняй схаластыкі і пачаткова ня мела трывалай лякалізацыі. У абсалютнай большасьці выпадкаў [[14 стагодзьдзе|14]]–[[17 стагодзьдзе|17]] стагодзьдзяў назва ўжывалася заходнімі эўрапейцамі ў дачыненьні да розных тэрыторый на ўсход і поўдзень ад сучаснай Беларусі. Адна зь першых крыніц, у якой выступаюць «чорныя русіны», — нямецкамоўная хроніка [[ВенгрыяВугоршчына|ВенгрыіВугоршчыны]] Генрыха Мюгельна (каля [[1360]]), якая паведамляла пра перасяленьне старажытных венграў[[вугорцы|вугорцаў]] у Панонію праз тэрыторыю сучаснай [[Украіна|Украіны]]. Тэрмін Чорная Русь, хутчэй за ўсё, быў утвораны на ўзор і ў процівагу [[Белая Русь|Белай Русі]] не раней 14 стагодзьдзя. Ва ўзнікненьні гэтай назвы сказалася схільнасьць сярэднявечнай сьвядомасьці да пабудовы прымітыўных класіфікацыйклясыфікацый. Калі існавала Белая Русь, непазбежна мусіла з'явіццазьявіцца і Чорная. Такая «каляровая» схема наклалася на падзел Русі паводле іншага прынцыпу: з даўніх часоў выдзялялі «Верхнюю Русь» — рознаэтнічную канфедэрацыюканфэдэрацыю славянскіх і фінскіх плямёнаў з дамешкам варагаў–«русі» на паўночным захадзе ўсходняй ЕўропыЭўропы — у адрозненнеадрозьненьне ад «Ніжняй», ці «Рускай зямлі» над сярэднім Дняпром[[Дняпро]]м з цэнтрам у [[Кіеў|Кіеве]]. І калі ''Russia superior'' была, як правіла, раўназначнай Белай, дык ''Russia inferior'', адпаведна, з цягам часу пачалі лічыць Чорнай.

АнглійскіАнгельскі дыплямат [[Джайлс Флетчар]] у трактаце «Пра РасійскуюРасейскую дзяржаву» ([[Лёндан]], [[1591]]) заўважыў: «''Расея калісьці называлася [[Сарматыя|Сарматыяй]]й... Гэтая зямля падзялялася на дзьве галоўныя часткі: Белую і Чорную. Белая Сарматыя ўключала ў сябе ўсю прастору, што ляжыць на поўнач і з боку [[Лівонія|Лівоніі]], як вобласьці, якія цяпер называюць Дзьвінскай, Важскай, Усьцюжскай, ВалагодскайВалагодзкай, Каргопальскай, НаўгародскайНаўгародзкай і гэтак далей, сталіцай ці галоўным горадам якіх быў [[Ноўгарад Вялікі]]. Чорнай Сарматыяй называлася ўся краіна, што ляжыць на поўдзень, ля мора [[Эўксінскае мора|Эўксінскага]], ці [[Чорнае мора|Чорнага]], як княствы: Уладзімірскае[[Уладзімерскае княства|Уладзімерскае]], [[Маскоўскае княства|Маскоўскае]], [[Разанскае княства|Разанскае]] і іншыя''». Вельмі падобны на ягоны падзел Русі галандзкагагаляндзкага гісторыка і палітолагапалітоляга Георга Хорна. У працы «Сьвет дзяржаўдзяржаваў» ([[1668]]) ён пісаў: «''[Русь] падзялялася на Белую і Чорную. Двума галоўнымі яе княствамі былі Кіеўскае (Kiovia) і ЎладзімірскаеЎладзімерскае (Vladimiria). Той, хто валодаў імі, лічыўся як бы манархам русінаў. Кіеў быў сталіцай Чорнай Русі, УладзімірУладзімер — Белай''».

«Кананічны» парадак разьмяшчэньня «каляровых» частак Русі з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад — Белая, Чорная, Чырвоная — упершыню сустракаецца на карце Фра Маўра ([[1459]]), на якой Чорная Русь паказаная на правабярэжжы [[Ака (рака)|Акі]]. Хаця асобныя часткі гэтай трыяды пазьней перамяшчаліся па карце, такая іх узаемная арыентацыя, як правіла, захоўвалася нязьменнай. На глёбусе Меркатара (Лувэн, [[1541]]) ''Russia Nigra'' паказаная на ўсход ад [[Пскоў|Пскова]], як і на карце [[Скандынавія|Скандынавіі]] Олаўса Магнуса ([[1539]]). Польскі пісьменнікпісьменьнік 17 стагодзьдзя Ш. Старавольскі лічыў, што Чорная Русь — гэта «правінцыя Чарнігаўская». А. Гваньіні згадваў «''чорных русінаў, сталіца якіх [[Львоў]]''». Некаторыя карты Сансона д’Абэвіля–бацькі паказваюць Чорную Русь паміж Львовам і Халмом. Яшчэ доўга ўсьлед за Дж. Флетчарам Чорнай Русьсю называлі [[Маскоўскае княства|Маскоўскую дзяржаву]], напрыклад, А. Гваньіні ў выданьні [[1611]], Андрэас Келер у [[1659]] і гэтак далей.

У агульнапрынятым цяпер выглядзе падзел на Белую, Чорную і Чырвоную Русь выснаваўся не раней за [[17 стагодзьдзе]]. Ш. Старавольскі ў сярэдзіне [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзя]] лічыў, што Белая Русь — частка ВКЛ, Чырвоная — усе ўкраінскія землі Польшчы, а Чорная — Маскоўская дзяржава, гэта значыць ніяк не зьвязваў Чорную Русь з Панямоньнем – хаця такая лякалізацыя ў тыя часы ўжо сустракалася. У [[1622]] Козіма дэ Торэс пісаў, што «''Русь... дзеліцца на тры часткі: Чырвоную Русь з гарадамі Львовам, Перамышлем, да якой належыць і [[Валынь]]; Белую Русь, якая працягнулася ад [[Рыга|Рыгі]], сталіцы [[Ліфляндыя|Ліфляндыі]], да Маскоўскай мяжы, уключаючы [[Полацак]], Оршу[[Ворша|Воршу]], [[Віцебск]], [[Магілёў]]; Чорную Русь, якая знаходзіцца паміж [[ВКЛ|Літвой]] і Валыньню[[Валынь]]ню, да Кіева з гарадамі Пінскам[[Пінск]]ам, [[Наваградак|Наваградкам]] і Оўручам[[Оўруч]]ам''». У геаграфічным слоўніку базыльяніна Іларыёна Карпінскага (Lexykon geograficzny dla gruntownego pojecia gazet i historii z roznych autorow zebrany, [[Вільня]], [[1766]]) суадносіны паміж трыма «каляровымі» часткамі Русі маюць практычна сучасны выгляд:

:* Белая — Мсціслаўскае[[Мсьціслаўскае ваяводзтва|Мсьціслаўскае]], [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]], [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскае ваяводствываяводзтвы]];

:* Чорная — Наваградскае[[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкае]] і [[Менскае ваяводзтва|Менскае]];

:* Чырвоная — усе ўкраінскія землі [[Польшча|Польшчы]].